İklim değişikliği, iklim krizi, global ısınma… Bu tabirleri son yıllarda sık sık duyar olduk. Haberlerde, toplumsal medyada her gün bu mevzuda bir şeylerle müsabaka ihtimaliniz oldukça yüksek. 

Peki ne diyor bu haberler? Global olarak ortalama sıcaklık 2030 yılına kadar 1,5 derece artmış olacak, bu geri dönülemez hududumuz ve her şey giderek daha makus olacak. Orman yangınları, öldürücü sıcak hava dalgaları, seller, sular altında kalacak şehirler… Bir dakika… Sadece 1,5 derecelik artış mı bunlara sebep olacak? 1,5 derecelik sıcaklık artışı günlük olarak bile yaşanan bir durum, nasıl olacak da dünyayı bu kadar sarsacak?

Herkesin aklına bir defa de olsa gelmiştir…

”Cidden bu kadar insan 1,5 derecelik sıcaklık artışı için mi yaygara koparıyor? Nedir ki 1,5 derece. Al işte sana ispat, iklim krizi diye bir şey yok!”

Konuya yüzeysel bir bakış atan herkesin aklına üstteki üzere bir cümlenin gelmiş olması beklenen. Çünkü 1,5 derecelik ortalama sıcaklık artışının felaketlere sebep olabileceği niyeti kulağa biraz garip gelebiliyor. Ancak durum aslında hiç de o denli değil. Gelin, tane tane açıklayalım.

Durumun nasıl olduğuna yakından bakmak için evvel bir söze odaklanmamız gerek: ‘ortalama’

İklim krizi çalışmalarında kullanılan ‘ortalama sıcaklık artışı’ tabiri, bunun ne manaya geldiğini bilmeyenler için haklı olarak baş karıştırıyor ve üstte saydığımız soruları sorduruyor. Pekala ne manaya geliyor bu ‘ortalama sıcaklık artışı’?

Aslında ‘ortalama’ sözü burada bize anlamamız gereken her şeyi sunuyor. İklim krizi ile ilgili kullanılan bu söz, dünya genelinde bir yılın ortalama sıcaklığını tabir ediyor. Yani tüm dünyada sıcaklıkların sadece 1,5 derece arttığı manasına ya da makul bir günde-bölgede 1,5 derecelik bir artış olduğu anlamına gelmiyor.

İklim krizi, dünyanın her yerini tıpkı oranda etkilemiyor. Kimi bölgelerde sıcaklıklarda önemli artışlar meydana gelirken kimi bölgelerde ise daha evvel hiç olmadığı kadar şiddetli fırtınalara, soğuk hava dalgalarına neden oluyor. 

Örneğin bu 1,5 derecelik artış orta enlemlerde ortalama 3 derece olarak kendini gösterecek. Daha soğuk enlemlerde ise en soğuk gecede 1,5 derecelik bir ortalama artış kendin 4,5 derecelik bir artış olarak gösterecek.

Şu yanılgıyı da önlemek gerekiyor; sıcaklıklardaki 1,2,3 derece üzere kulağa yüksek gelmeyen artışlar esasen değerli. Zira bu ufak değişimler nem, yağış üzere pek çok konuda tesir ediyor. İstikrardaki ufacık bir sarsıntı bile büyük sonuçlar doğuruyor. 

”Nasıl yani, sıcaklıklar her yerde artmıyor mu? O vakit global ısınma gerçek değil!”

İklim krizi ve global ısınma ile ilgili bir başka soru işareti de burada başlıyor. Madem dünyanın her yerinde sıcaklıklar çok artmıyor, hatta kimi yerlerde daha güçlü fırtınalar, seller yaşanıyor, o vakit global ısınma gerçek değil mi? 

İklim krizi ile ilgili en yaygın yanlışlardan biri, bu krizin dünyanın her yerinde hava sıcaklıklarını tıpkı derecede ve formda etkilediği niyeti. Halbuki o denli değil. Üstte da söylediğimiz üzere, dünyanın her bölgesi farklı etkileniyor. Bunun tesirlerini ülkemizde de gördük.

Özellikle geçtiğimiz sene bir yandan aşırı sıcaklar ve orman yangınlarıyla gayret ederken bir yandan Karadeniz’de yaşanan sel felaketiyle baş başa kaldık. Kış mevsimi boyunca pek çok bölgede yıllardır yaşanmamış şiddette kar fırtınaları yaşandı, kentler elektriksiz kaldı.

Bunların hiçbiri tesadüf değil; hepsi iklim krizi ile ilgili. Ama konuyu daha uygun anlayabilmek için iklim değişikliğinin tam olarak ne olduğuna bir göz atalım. 

Kafa karışıklıklarını gidermek ismine: iklim değişikliği tam olarak nedir, ne tabir ediyor?

İklim değişikliği, tüm dünya genelinde iklimde yaşanan istikrarsız ve uzun vadeli değişimleri tabir ediyor. Her ne kadar son yıllarda halk ortasında da konuşulan bir gündeme dönüşmüş olsa da bilim insanlarınca 30 yıldan fazla müddettir bu mevzu araştırılıyor ve tesirleri hesaplanıyor. Yani yeni bir mevzu değil.

Peki ne oldu da iklim ‘değişmeye’ başladı? İşte bu noktada da devreye insan faktörü giriyor. 1800’lü yılların sonundan itibaren, sanayi ihtilali ve devamında gelen tüm ‘gelişmeler’ ile kömür, petrol üzere fosil yakıtların kullanımı arttı. 

Fosil yakıtlar, Dünya’yı saran, Güneş’in ısısını hapseden ve sıcaklıkları yükselten bir örtü üzere davranan sera gazı emisyonları üretmeye başladı. Ayrıyeten artan dünya nüfusu ve kullanılan güç ölçüsünün daima artması, kentleşme ile birlikte dünya üzerinde ormanların azalması, hayvancılığın bir sanayi haline gelmesi üzere türlü faktörler bir ortaya gelince kelam konusu ısınma hızlandı ve tesiri de arttı. 

Isınmanın tesiriyle birlikte atmosferdeki nem oranı da artmaya başladı. Bu da yağış istikrarlarını bozdu. Daha fazla kasırga, çok yağış üzere olaylar yaşanmaya başladı. Yani ısınma bir yanda dünyanın kimi bölgelerini kavururken, bir yandan da tıpkı ısınmanın tesiriyle farklı bölgelerde daha sert ‘yağışlar’ ve çok soğuk hava olayları ortaya çıktı.

Konuyu daha uygun anlayabilmek için 2021 yılında yaşanan felaketlere göz atalım;

• Şubat 2021’de ABD’de Teksas’ta büyük bir soğuk hava dalgası ve kar fırtınası yaşandı. Günlerce elektrik kesintilkeriyle gayret eden halk, meskenleri ve gerekli donanımları bu tipten bir iklime uygun olmadığı için büyük zorluk çekti. Ölümler yaşandı. Ülkemizde de 2021’de kış aylarında ekstrem yağışlar ve soğuk hava dalgaları tesirliydi. Misal elektrik kesintisi problemleri Türkiye’de de yaşandı.
• Çin’de, Sudan’da ve Avrupa’da 2021 yılında yüzlerce mevte sebep olan sel felaketleri yaşandı. Çok yağış kaynaklı bu sellerde hayat alanları ziyan gördü, tesirleri haftalarca devam etti. Emsal bir sel felaketleri zinciri ülkemizde de yaşandı. Karadeniz bölgesinde pek çok vilayette ölümlerle sonuçlanan ekstrem hava şartları yaşandı.
• Temmuz 2021, dünya tarihinde kayıtlı en sıcak ay oldu. ABD, Kanada ve Avrupa’da rekor sıcaklıklar kaydedildi. Çok sıcak kaynaklı ölümler yaşandı. Sıcaklıklar kimi bölgelerde 54 dereceye kadar çıktı. 
• Orman yangınları 2021’de dünyanın farklı köşelerinde müthiş görüntüler ortaya çıkardı. İtalya, Kanada, Hindistan, Pakistan, ABD, Avustralya üzere pek çok ülke 2021’de büyük orman yangınlarıyla çaba ederken en büyük yangınlar ülkemizde yaşandı.
• Kasırgalar bilhassa ABD’de hayatı durma noktasına getirdi. Milyarlarca dolarlık zararın meydana geldiği kasırgalar tarihin en büyük kasırgaları ortasına girerken ölümler yaşandı.

Ne yazık ki iklim değişikliğinin bu cinsten tesirlerini her geçen sene daha çok hissedeceğiz. Bunun önüne geçebilmek için ise uzmanlar ‘ortalama sıcaklık’ artışının 1,5 derecede durdurulması gerektiğine inanıyor. Bunun sebebi ise ortalama sıcaklık artışı 2’ye ve akabinde daha yüksek sıcaklıklara çıktığı andan itibaren tesirlerin katlanarak ne düzeylere çıkacağını hesaplamış olmaları. 

Her ne kadar tüm dünyada hükümetler ve dev şirketler karbon ayak izlerini azaltmak ve iklim değişikliğini önlemek için türlü tedbirler açıklasalar da, bilim insanlarından gelen araştırma sonuçları, krizin tesirlerinin giderek arttığını ve iddia edilenden daha süratli ilerlediğini gösteriyor…

Kaynaklar: climate.nasa.gov, npr.org, Reuters, teyit.org, climaterealityproject.org, United Nations, BBC, yaleclimateconnections.org, EU Science Hub