“Güneş tutulması, sarsıntıları tetikleyebilir mi?” üzere tezler konuşuladursun, zelzelelerin asıl tetikleyicilerinden birinin ne olabileceği üzerine 2017 yılında kapsamlı bir çalışma yapılmıştı.
Geophysical Research Letters mecmuasında yayımlanan bu çalışmaya nazaran, Dünya’nın dönüş suratındaki çok küçük değişiklikler bile büyük sarsıntıların sıklığını etkileyebiliyor.
1900-2017 yılları ortasında gerçekleşen 7.0 ve üzeri zelzelelerin sayısı ve tarihleri incelenince enteresan bir şey fark edildi:
Bu zelzeleler garip bir şekilde birtakım vakitlerde ağırlaşıp birtakım vakitlerde seyrekleşiyordu. Ayrıyeten 32 yıllık vakit aralıklarında büyük zelzelelerin sayısı en yüksek noktaya ulaşıyordu.
Peki ne oluyorda da bu türlü bir tesir gerçekleşiyordu?
Hayır, Merkür retrosu değil! Asıl hatalı, Dünya’nın ta kendisiydi. Her ne kadar Dünya’nın 24 saatte kendi etrafında döndüğünü sansak da bu dönüş suratı aslında sabit değildir.
Bir günün uzunluğunun mikrosaniyelik farklılıklar göstermesinin nedeni, gezegenimizin kütle dağılımındaki değişikliklerdir. Buna neden olan şeyler ise rüzgârların istikametindeki ve şiddetindeki değişiklikler, yer kabuğundaki levhaların hareketi, Dünya’nın sıvı dış çekirdeğinin hareketi üzere faktörlerdir.
Koskoca Dünya’nın dönüş suratının bunlardan neden etkilendiğini daha güzel anlayabilmek ismine bir buz pateni atleti örneği verelim:
Nasıl ki bir buz pateni sportmeni, kendi etrafında dönerken suratını arttırmak için kollarını kendine çekip, suratını azaltmak için de kollarını açıyorsa Dünya’nın dönüş suratının farklılaşması da buna benzeridir. Buna fizikte açısal momentumun korunması diyoruz.
Yine de büyük sarsıntıların tarihini kesin olarak bilmek mümkün değil!
Dünya’nın dönüş suratı arttığında büyük sarsıntıların de sayısı artıyor. Sarsıntıların artacağı vakit aralığı biliniyor lakin nokta atışı bir iddiada bulunmak epeyce güç. İşte bu milisaniyelik fark bile adeta kelebek tesirine neden olup binlerce insanın etkilenmesine neden olabiliyor.
- Kaynaklar: Advancing Earth and Space Science, TÜBİTAK