Dizide Vakit isimli karakterin uyguladığı, ‘aile dizimi’ olarak isimlendirilen alternatif bir teknikle, insanların problemlerinin kaynağının soy ağaçlarına dayandığı istikametinde bir yaklaşım ön plana çıkarılmakta. Lakin dizide ‘’biz aile dizimi uyguluyoruz’’ üzere bir şey hiç söylenmiyor.
Peki nedir bu aile dizimi? Dizide nasıl ve ne gayeyle kullanılmış? Biraz spoiler vereceğim için kızmazsanız şayet haydi gelin, daima birlikte sinemanın incelemesine başlayalım.
Kanserli bir hastanın kişisel düzgünleşme seyahatine tüm toplumsal etrafının dahil olması, dizide toplu bir aydınlanma üzere işlenmiş.
Dizide, Sevgi karakterinin kanser hastası olduğunu görüyoruz. Arkadaşı Ada bir tabip ve Sevgi’nin hastalık süreciyle yakinen ilgileniyor. Alışılmış ki her şeyi bu türlü ayrıntılı anlatmayacağım lakin dizide iplerin kopuş noktasının nereden çıktığı, neden aile diziminin işlendiğini (birazdan ne olduğunu açıklayacağım) anlatmak için yol yapıyorum.
Sevgi, kanser durumu berbata gittiği için kendi başına çeşitli araştırmalar yapar ve Cunda’da insanların hastalıklarının ardındaki sebebin duygusal sorunlar olduğuna inanan, buna yönelik de insanlara tıbbi olmayan güzelleştirici çalışmalar yapan birini bulur. Bunun üzerine Sevgi ve arkadaşları, Cunda’ya sarfiyatlar. Asıl sorun de böylelikle başlamış olur, Sevgi’nin etrafındaki tüm beşerler, Cunda’da yaşayan Vakit isimli karakterin önderliğinde kendileri, yaşadıkları, geçmişleri ve aile kökleri hakkında aydınlanmaya başlarlar. İşte bu basamaktan sonra dizide, son vakitlerde kentli insan için ön plana çıkan popülist terapi prosedürlerinden olan aile diziminin ele alınış biçimini tartışıyor olacağız.
Aile dizimi, Alman psikoterapist Bert Hellinger’a ilişkin bir terapi metodu.
Aile dizimi terimini birinci olarak Adler (1927) ortaya atıyor. Yani bu kavramlar ile aile sistemindeki tüm üyelerin, bir misyonu olduğu tanımlanmak isteniyor. Adler’ın tanımladığı sistemdeki aile takımyıldızında, ebeveynler, çocuklar ve geniş aile mevcut. Aile diziminin terapi uygulamasına dönüşmesi ise 90’lı yıllarda karşımıza çıkıyor.
Aile dizimi uygulamasına nazaran aile, jenerasyonlar boyunca birbirlerine görünmez ağlarla bağlıdır, bu nedenle de ailenin ruhu bir bütündür ve tüm üyeler tarafından hissedilir. Böylelikle bireyin içine doğduğu aile, bireyi şekillendirir. Aile sistemindeki bir kişinin mukadderatı, öteki aile üyesinin bahtına bağlıdır anlayışı mevcuttur. Aslında bir psikoterapistin uyguladığı prosedür olmasına karşın içerisinde spiritüel öğretiler taşıdığını görebilirsiniz.
Çünkü aile dizimine nazaran, ruhsal tekâmül (ilerleme) sürecinde ruhun vücuda büründüğü ailedeki tüm bireyler, birbirlerini seçerek dünyaya gelmiş. Bu tekâmül seyahatinde da tüm aile üyeleri birbirinden bir şeyler öğrenecektir fikri ön plana çıkar. Hellinger, ruhsal rahatsızlıkların birçoklarına, köken ailede yaşanan sorunların neden olduğunu tabir ediyor.
Aslında bu uygulama psikodrama üzere lakin tam olarak değil.
Aile diziminin uygulanabilmesi için aile üyelerinizin hayatta olmasına gerek yok. Kişinin farkında olmadan yaşadığı problemli döngüleri kırabilmesi için yalnızca bir farkındalığa gereksinimi var. Kişinin, bunu kazanabilmesi için de dizide Zaman’ın uyguladığı üzere, grup terapisi işleyişinin olması lazım.
Bu uygulamayı psikodramaya benzetmek mümkün ancak yeniden de bu uygulamada, psikodramada olduğu üzere makul bir durum yahut davranış sergilenmiyor. Misal dizide gördüğünüz üzere, uygulamaya katılan herkes istediği bir yere geçip oturuyor sonra da danışan kişinin, uygulayıcı rehbere verdiği bilgiler ışığında öteki bireyler ayağa kalkarak anne, baba, kardeş vb. üzere rollere bürünüyorlar. Sonra çalışma esnasında, aile üyelerini temsil eden bireyler, aile soy ağacının yaşadığı tecrübeleri ortaya döküyor ve danışan kişi geçmişine dair bir farkındalık yaşıyor. Bu süreçte en kıymetli soru, Vakit karakterinin oyunculara daima sorduğu, ‘’ne hissediyorsun?’’ sorusu.
Böylelikle o an, bir kişinin aile geçmişini canlandıran oyuncular, hissettiklerini söyleyerek ailenin geçmiş örüntüsüne dair bir bilgiyi açığa çıkarmış oluyor. Vakit karakteri, yani uygulayıcı rehber çeşitli yönlendirmeler yaparak danışan kişinin aile geçmişini kabul etmesini sağlıyor, böylece sıkıntıların çözüleceği düşünülüyor. Lakin Vakit karakteri hiçbir vakit bu pratiği nasıl ve ne halde uygulamaya geçirdiğinden bahsetmiyor.
Aile üyeleri nasıl oluyor da geçmişte bir aile üyesinin yaşadığı duyguyu hissedip dışa vurabiliyor, mesela bunlardan hiç net olarak bahsedilmiyor. Yalnızca bir şov canlandırılıyor, güya topluca ritüel yapılıyormuş üzere. Midsommar (Ritüel) sinemasındaki Florence Pugh ve nedimelerin kolektif ağlama sahnesinde olduğu üzere lakin doğal ki daha farklı olarak güya herkesin içine birden birebir olayın hissiyatı giriyormuş üzere hissedebiliyorsunuz izlerken…
- Görsel: Midsommar (Ritüel) filmi
Hatta dizide en dikkatimi çeken noktanın, Vakit’ten danışmanlık alan herkesin, Mark Wollyn’in “Seninle Başlamadı” kitabını okumasıydı. Bu kitapta da atalardan yalnızca biyolojik özelliklerin aktarılmadığı, travmaların, duygusal kırılmaların da aktarıldığı söz ediliyor. ‘Travmalarının nedeni aile geçmişindir’ vurgusunun son vakitlerde tüm yerli dizi ve sinemalarda ağır olarak işlenmeye başlamıştı. Bu dizide de bu vurgunun ön planda olması bu yüzden şaşırtmadı.
Aslında çağdaş şifacılığı öne çıkaran bu tip uygulamalar New Age akımının birer örneği.
20. yüzyılın sonlarında, 2. Dünya Savaşı sonrasındaki toplumsal beklentinin karşılanmaması, çağdaş hayata yönelik algılama biçimi değiştirdi ve New Age hareketi ortaya çıktı. Kısaca beşerler, çağdaş ömrün getirdiği hayat biçimine reaksiyon gösterdiler ve klâsik dinlerin toplumsal hayatta tesirinin de hayli azaldığını gördükleri için ortaya çıkan inanç boşluklarını doldurmak istediler. İnsanların ruhsal boşluklarını doldurmak için aradıkları alternatiflerin hepsini New Age çatısı altında toplayabiliyoruz.
Şimdi bunu neden anlattım, diziyle ilişkisi nedir, onu açıklamak gerekirse, aile diziminin de bir New Age uygulaması olduğunu söyleyerek kelama başlamak istiyorum. Genelde New Age pratiklerinde, günümüz kapitalizminin rekabetçi ve güç hayatına rağmen Hint, Uzak Doğu öğretileriyle harmanlanmış bir maneviyat anlayışı vardır. Bu tip pratiklerin de günümüzde ‘kişisel gelişim, kendini bulma, yüklerinden kurtulma’ söylemi içerisine dahil edilerek epeyce tanınan hale getirildiğini görüyoruz.
Şimdi spoiler vermek zorundayım; dizide gördüğünüz üzere Sevgi kanser, bu nedenle onun tertipli olarak tıbbi denetime, nezarete ve ilaçlarına gereksinimi var. Vakit karakteri, kendisine aile dizimi uyguladığında kanser hastalığının kök nedeninin, babasının gözleri önünde öldürülmesi olduğu ortaya çıkıyor. Sevgi, Zaman’la yaptığı bu uygulamadan çok keyif alıyor ve büsbütün Cunda’ya yerleşerek ilaçlarını almayı bırakıyor. Bir de işin ilginci Sevgi, Vakit Bey’le tanıştıktan bir süre sonra güzelleşiyor ve analiz sonuçları pak çıkıyor. Hatta Sevgi daima, etrafındaki tüm sorunu olan, hastalığı olan şahısların Vakit Bey’le görüşmesi gerektiğini tabir ediyor. İşte tüm bu spoiler uğruna verdiğim ayrıntılarda, zihin, vücut, hisler ve ruhun bir bütün olarak ele alındığı bir New Age yaklaşımı olan holistik sıhhat anlayışının öne çıkarıldığını görmüş oluyoruz.
Burada eleştirilmesi gereken noktanın, neden kanser üzere değerli bir hastalığın böylesi bir tedaviyle iyileştirilebileceğine dair bir yaklaşımın benimsendiği diye düşünüyorum. Lakin tekrar de Sevgi, tıbbi ilaçlarını almayı bıraktığı ve artık hekim denetimlerine gitmediği için dizinin sonlarına yanlışsız yeniden kanser nüks ediyor. Böylelikle senaryonun burada biraz daha mantıklı işlediğini görebiliyoruz. Zati yıllarca kemoterapi almış, nizamlı denetimlerine gitmiş fakat yeniden de iyileşemeyen birçok kanser hastası varken modern tıbbı büsbütün bırakıp yalnızca holistik anlayışa yönelmek pek de mantıklı olmazdı.
Ada karakteri ise adeta bir bilim neferi fakat sonunda tekrar de cetlerinin geçmişini öğrenme merakına yenik düşüyor.
Doktor olan Ada karakteri, Zaman’ın yaptığı bu metoda sonuna kadar inanmayıp direniyor ve buna karşılık bilimi savunuyor. Lakin en sonunda kendi öfke sorununun, annesiyle ve partnerleriyle yaşadığı meselelerin kökeninde, Zaman’ın dediği üzere bir aile travması olabileceğini düşünüyor. Böylelikle dizinin sonlarına yanlışsız Ada karakterinin de artık Zaman’a inananlar ortasına girdiğini görüyoruz. Bu örnekler ile dizide alt bildiri olarak bilimin bile muhakkak bahislerde açıklayamadığı durumlar olduğu gerçeğini kabul etmemiz gerektiği vurgulanıyor olabilir.
Üstelik Zaman’ın evvelden hekim olması ve şu an bu işlerle uğraşması, Ada’nın gözünde Zaman’ın otoritesini daha da artırıyor. Sonuçta ne de olsa tıbbın toplumsal ömürde her daim hegemonik-üstün bir pozisyonu bulunuyor. Zira tıp yaşatma odaklı bir anlayışa sahiptir ve tıp alanına bu anlayış nedeniyle sorgulanamaz bir misyon yüklenir. Böylece Vakit, evvelden hekimse ve artık daha alternatif bir sistemle insanlara şifa veriyorsa bu durumun toplumda kabul görmesinin daha kolay olacağını anlayabiliyorsunuz. Aile travması, kök aile, atalar, şifalanma üzere hususlara ilgiliyseniz, bu dizi ilginizi çekebilir lakin hastalıklara daha realist bir yaklaşımla bakıyorsanız pek de ilginizi çekmeyebilir.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4