Son yıllarda Türk Lirası karşısında süratle paha kazanan altın, ülkemizde olduğu üzere dünyada da son derece kıymetli bir ekonomik parametre oluşturuyor. Bazen ırmakta akan sudan bile çıkan bu parlak sarı renkli maden, tarih boyunca hem süs eşyası olarak hem de ekonomik bir meta olarak bedel görmüştür. Âlâ de nasıl oluyor da altın fiyatı genel iktisada nazaran değişerek her geçen yıl farklı bir fiyata sahip oluyor?

Altın fiyatları neye nazaran belirleniyor sorusunun tek bir yanıtı yok. Zira pek çok ekonomik pahası olan meta üzere altının da fiyatını belirleyen pek çok farklı değişken var. Altının son yıllarda kimi teknolojik eserlerde de kullanılan bir madene dönüşmesi nedeniyle altın fiyatını belirleyen kelam konusu değişkenler de arttı. Gelin altın fiyatları neye nazaran belirleniyor sorusu üzerinden altının tarihi seyahatine biraz daha yakından bakalım.

• Bu yazıda anlatılanların tamamı bilgilendirme maksatlıdır, yatırım tavsiyesi değildir.

Altın nedir, tarihi ve altın fiyatlarının belirlenmesi:

Temelden başlayalım: altın nedir?

Periyodik tabloda Latince ismi aurum’un kısaltması ile Au biçiminde gösterilen altın elementi, parlak sarı renge sahip bir metaldir. En derin toprağın altında bile neredeyse saf bir halde çıkan altın kolaylıkla işlenir, sağlamdır ve epeyce hoş görünür. Ziynet eşyası üretimi başta olmak üzere teknoloji dahil olmak üzere pek çok farklı alanda kullanılmasının yanı sıra kendi başına bir ekonomik meta pahası de vardır.

Altın insanlık için neden bu kadar kıymetli? Altının tarihi:

Altın bizim için neden bu kadar değerli emin olun kimse bilmiyor zira altın, günümüzden binlerce yıl evvel su birikintilerinde basitçe bulunan bir maden olduğu vakitlerde da en az günümüzde olduğu kadar değerliydi. Kesin olmamakla birlikte muhtemelen ilk kere Mısır’da akan bir ırmakta, küçük bir çocuk parlak sarı renkte koca bir altın külçesi buldu ve o günden sonra altın insanlığın en bedel verdiği madenlerden biri haline geldi.

Milattan evvel 3100 yılına ilişkin yazıtlarda bir altının iki buçuk gümüş ederinde olduğunu görüyoruz. Ülkemizde yapılan hafriyatlarda milattan evvel 2450 – 2600 periyoduna tarihlenen ve Truva Altını olarak isimlendirilen bir hazine bulundu. Hazinenin içinde bulunan sayısız eşyanın tamamı altındandı. Gariptir, bu hazinenin içinde bulunan altınların hiçbiri para değildi. Bunun manası, altının ekonomik kıymetinden çok daha fazlası olduğudur.

Fenike, Mısır, Hitit, Çin ve daha aklınıza gelen gelmeyen tüm medeniyetlerde altın hem para olarak hem de bedelli eşya üretiminde kullanılmıştır. Buluntuları incelediğimiz vakit altının tarih boyunca hükümdarlar, rabler ve soylularla muadil tutulduğunu görüyoruz. Tek ilahlı dinler öncesi periyotta yapılan putlar ortasında en kıymetli görülenler altından yapılmıştır. Yani altın, onu birinci bulunduğu günden beri insanların aklını başından almış ve hem maddi hem de manevi paha görmüştür.

Altın fiyatları neye nazaran belirleniyor?

• Merkez bankası rezervleri
• ABD doları değeri
• Endüstriyel talep
• Tasarruf talebi
• Yatırım talebi
• Altın üretimi

Merkez bankası rezervleri:

Dünyadaki tüm merkez bankalarının rezervlerinde belli ölçüde altın ve farklı ünitelerde kağıt para bulunur. Bir merkez bankasının rezervindeki altın ve kağıt para oranı, altın fiyatını tesirler. Lakin hangi kağıt para ünitesi olursa olsun dünya çapında ortak bir bedel söz etmediği için merkez bankası rezervlerinde asıl dikkat edilen, her vakit altın rezervi olmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri’nin 1971 yılında altın standardını değiştirmesi ile birlikte küresel merkez bankaları çok daha fazla altın satın almaya başlamıştır. Bloomberg tarafından paylaşılan datalara nazaran 2018 yılında 656 tonluk altın alım ölçüsü, 2019 yılında 650 tona düşmüştür. Tıpkı sayılara nazaran Türkiye, 2019 yılında en çok altın satın alan ülkedir. Tıpkı yıl en çok altın başka ülkeler ise sırasıyla Rusya, Polonya ve Çin’dir.

ABD doları bedeli:

ABD doları, altın merkezli bir para ünitesi olduğu için genel olarak dünya çapında ABD doları ve altın ortasındaki bedel zıt orantılıdır. ABD doları güçlü olduğu devirde altın fiyatları daha düşük ve istikrarlıyken; ABD dolarının güçsüz olduğu devirde altın fiyatları olağan periyoda nazaran çok daha yüksektir.

Altın ve ABD doları ortasındaki ilgi, pek çok ülkenin altın satın alımını direkt olarak etkilemektedir. Dolaylı olarak bu durum dünya ve mahallî enflasyonu tesirler. Çünkü merkez bankaları için altın inançlı bir limandır. Fiyatların yükseldiği ve ABD dolarının düştüğü bir iktisatta altın fiyatları da yükselmektedir.

Endüstriyel talep:

Dünya Altın Kurulu tarafından açıklanan bilgilere nazaran 2019 yılında gerçekleşen altın alışverişinin yaklaşık 4400 tonu, ziynet eşyası üretimi için kullanılmıştır. Çin, Hindistan ve Amerika Birleşik Devletleri, ziynet hedefli altının hacim bakımından en büyük tüketicilerdirler. Bu ülkeler birebir vakitte altının kullanıldığı başka alanlarda da başı çeken tüketiciler ortasındadır.

Dünyadaki toplam altın alışverişin yaklaşık %7.5’i ise teknolojik ve tıbbi aletlerin üretiminde kullanılmaktadır. Bu açıdan baktığımız vakit altın, sanayi dünyası için de son derece kıymetlidir. Altına olan endüstriyel talebin artması ve azalması durumu da altın fiyatlarını tesirler. Ziynet eşyasına ve altın kullanılan teknolojik eşyalara olan talep arttıkça altının fiyatı da artmaktadır.

Tasarruf talebi:

Altının merkez bankaları için her vakit inançlı bir liman olarak görüldüğünü söylemiştik. Sırf merkez bankaları için değil, sıradan vatandaş için de altın her vakit inançlı bir liman olarak görülmektedir. Bilhassa iktisadın çalkantılı olduğu periyotlarda hem büyük hem de küçük yatırımcılar tasarruf hedefiyle altın almaktadırlar.

Tahvil, pay senedi ve gayrimenkul üzere yatırım araçlarının fiili getirileri düştüğü ya da inanç vermediği vakit yatırımcılar altına yönelir. Merkez bankaları tarafından altın, devalüasyonu ve enflasyonu denetim altında tutmak için kullanılan bir riskten korunma aracı olarak kullanılabilir. Siyasi istikrarsızlık periyotlarında de altın, yatırımcıya inanç vermektedir. Bu durum elbette altın fiyatlarını etkileyecektir.

Yatırım talebi:

Altın sırf siyasi ve ekonomik istikrarsız periyotlarında değil, normal vakitlerde da yatırımcılar tarafından tercih edilen ekonomik bir metadır. Örneğin, SPDR Gold Trust altın işiyle uğraşan şirketlerin paylarını alıp satabileceğiniz bir yatırım fonudur. Yani meta olarak altın alınıp satıldığı üzere altın üzerinden iş yapan şirketlerin de paylarına yatırım yapılabilir.

Dünya Altın Kurulu tarafından açıklanan datalara nazaran SPDR Gold Trust’ın elinde bin tondan fazla altın bulunuyor. 2019 yılında bu oran, 1217 ton olarak açıklanmıştır. 1217 ton demek, o yılın toplam altın talebinin %29’u demektir. Hayli kıymetli bir ölçü.

Altın üretimi:

Altın hala üretilebilen, daha doğrusu çıkarılan bir maden olduğu için Çin, Güney Afrika, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Rusya ve Peru üzere altın madenciliği yapan ülkelerin altın fiyatları üzerindeki rolü bir oldukça büyüktür. 2018 yılında yapılan altın madenciliği çalışmaları sonucu 3260 ton yeni altın piyasaya kazandırılmıştır.

Yıllar içinde altın üretim ölçüsü giderek düşmüş ve 2016 yılından itibaren neredeyse sabitlenmiştir. Çünkü artık kolay çıkarılan altın kalmamıştır. Nehirlerde bulunan ve kayaların yüzeyinde ya da çok da derininde olmayan altınlar çoktan çıkarıldı. Altın çıkarmak için derine inildikçe üretim maliyeti artıyor ve elde edilen altından elde edilen kar azalıyor. Yakın vakitte artık çıkarılmaya bedel altın kalmayacağını ve elimizdekilerle yetinmemiz gerektiğini düşünmek pek de yanlış olmayacaktır.

Bugün olduğu üzere tarih boyunca dünya iktisadının bel kemiğini oluşturan altın fiyatları neye nazaran belirleniyor sorusunu yanıtladık ve kısaca altın tarihinden bahsettik. Alt tarafı toprağın altından çıkan parlak bir metalin hala dünya iktisadı şekillendiriyor olması nereden baksak komik bir niyet lakin yaşanıyor işte.