Geniş yüz ölçümüne sahip alanlarda çok sayıda uzun burunlu tır bulunuyor. Bu kadar çok uzun burunlu tır, yalnızca manzarası güzel olduğu için kullanılıyor olamayacağı konusunda hepimiz hemfikirizdir sanırım.
Tabii ki uzun burunlu tırları Avrupa ve etrafında, düz burunluları ise Amerika ve etrafında nadiren de olsa görüyoruz. Bu ayrımın bu kadar keskin olmasında birkaç neden bulunuyor; o halde, bunların neler olduğuna değinelim.
Öncelikle tırların uzunlukları ile ilgili yasal sınırlamalardan bahsedelim:
Şu anda Amerikan otoyollarında gezen tırların çok büyük bir kısmı az evvel söylediğimiz üzere uzun burunlu (standart kabin) tırlardır. Ortalama uzunlukları toplam 21 metre, dorse uzunlukları ise 16 metredir. Lakin maalesef bu her vakit bu türlü değildi.
Amerikan motoryollarında seyahat edebilecek tırların uzunluğunu sınırlayan bir bela vardı, Motorlu Taşıyıcılar Yasası. Bu yasa yüzünden çekicilerin uzunluğu olabildiğince kısa tutularak, taşınan kargonun ölçüsü azamide tutulmaya çalışılıyordu.
Ancak 1980 yılında bu yasanın güncellenmesiyle birlikte uzunluk sonu ortadan kaldırıldı ve sadece çekilen dorsenin boyutu sonlandırıldı. Böylelikle tır üreticileri farklı uzunluklarda tırları üretebilir oldu. Olağan bu düzenleme sadece Amerika için geçerliydi ve Avrupa’da üreticiler hala toplam uzunluk kuralı olan 18.75 metre sonuna uymak zorundaydılar. Bu yüzden onlar, taşıyacakları yük ölçüsünü azamide tutmak için burunlarını düz tutmaya devam ettiler.
Tahmin edeceğiniz üzerer tırlar devasa motorlara sahip.
En küçük örnekleri 10 litre civarında sıralı 6 motorlardan başlayıp, 12-14 litrelik V8 motorlara kadar ilerleyebiliyor. Doğal bu devasa motorları da sığdırmak kolay bir iş değil. Örnek vermek gerekirse düz burunlu bir tırın motoru, gerekli komponentlerle birlikte sığabilmesi için şoför kabininin tam altında konumlandırılır. Alışılmış bu pozisyonlandırma da yanında kimi dezavantajlar getiriyor.
Öncelikle motorun tam altınızda olmasından ötürü ses yalıtımı zayıf ve titreşim muazzam düzeylerde olur. Bu yeni tırlarda büyük ölçülerde tolere edilse de geçmişteki tırlarda büyük bir sorundu. Bunun yanında tekrar motorun altınızda bulunmasından ötürü kabin alanınız küçük ve tavan yüksekliği az oluyordu. Tırların yolda bulunduğu mühletleri göz önüne alırsak bu da büyük bir sorun haline geliyordu. İşte bunun tahlili de uzun burunlu yani standart kabin diye isimlendirdiğimiz tırlarda gizli idi.
Artık uzunlukla alakalı bir sorunumuz kalmadığına nazaran, neden motoru şoförün altına koyalım ki diye düşünmüş olmalılar ki tıra bir burun ekleyip motoru da bu burnun içine yerleştirdiler. Bu, üreticilere iki avantaj sağlamış oldu. Bunlardan birincisi ve en değerlisi, kabin alanının önemli derecede büyümesi ve tavan yüksekliğinin artması oldu.
İkincisi ise motorun kabinden uzaklaşmasıyla birlikte gelen ses ve titreşimlerin azalması ve uzun seyahatlerin daha katlanılabilir hallere gelmesi oldu. Pekala madem uzun burunlu tırların bu kadar kıymetli avantajları var, bunlar neden Avrupa’da bulunmuyor?
Yol ve kent planlamalarının tırların uzunluklarına tesirleri:
Bir tır sürücüsü olmanın esas sorunlarından biri de 18 yahut 21 metrelik araçları limanlarda, otoparklarda ve kent içinde yönlendirmek. Fakat Amerikanlar bu bahiste biraz daha şanslılar. Amerikan coğrafyasının ve yapılanmasının bir sonucu olarak kentler birbirinden çok uzak, yollar geniş ve düz, limanlar ve park alanları da devasa. Bu durum, böylesine uzun araçları yönetmeyi bir nebze de olsa daha kolay kılıyor ve aracın toplam uzunluğunu kritik bir durum olmaktan çıkarıyor.
Ancak Avrupa’da maalesef durumlar çok daha farklı. Avrupa’nın coğrafik yapısı ve çok eski kentleşme yapılanmasına sahip olması; yolların dar, aralıkların kısa, hareket alanlarının az olmasına yol açıyor. Bu sebepten hareket kabiliyetine kazandırabileceğiniz her santimetre bile devasa bir avantaja dönüşüyor.
Aynı vakitte akışkan dinamiklerine az da olsa hakimseniz şayet uzun burunlu bir tırın daha aerodinamik olacağını varsayım edebilirsiniz. Bu da yüksek süratlerde ve uzun müddetlerde seyahat edilen uzun Amerikan otobanlarında yakıt ekonomisine hatırı sayılır ölçülerde dayanak oluyor.
Bununla birlikte üstte bahsettiğimizin tersine, Avrupa’da seyahatler nispeten daha kısa ve düşük hızlı. Birebir vakitte motorlar daha küçük ve verimli. Bu sebeple aerodinami, Avrupa’da kullanılan tırlarda Amerikan tırlarında olduğu kadar büyük bir rol oynamıyor.
Bu sebepten ötürü Amerikanlar düz burunu bırakıp uzun burunluları tercih etmiş olsalar da, Avrupalılar yüksek ihtimalle yasalar müsaade verse bile uzun burunlu tırları tercih etmiyor olacaklardı.
Uzun sürüş saatleri ve tırların dizaynlarının bunlara katkıları:
Aslında az evvelki başlığın devamı niteliğinde olacak olan bu mevzu da yolculuk süreleri ile alakalı. Düşünürseniz; aracın sağlayacağı konfor, hayat alanı ve gibisi özellikleri seyahat müddetleri ile yanlışsız orantılıdır. Bunun en hoş örneği olabilecek tırlardan kimileri şantiye tırlarıdır.
Bir şantiye tırı günde azamî üç ile dört saat ortası ve günaşırı olmayan seyahatler yapacağından rastgele bir kabine muhtaçlık duymaz. Lakin Amerika ve Avrupa fark etmeksizin uzun seyahat yapacak tırlarda en azından bir yatak bulunduracak bir kabin bulunur.
Ancak olağan ki bu hususta da Amerikan ve Avrupalı tırlarımız yeniden ayrışıyor. Öncelikle seyahat müddetlerinden biraz bahsedelim. Amerika’da etkin olarak çalışan bir tır, günde ortalama 14 saat çalışıyor ve bu 14 saatin 11 saati ise yolda geçiyor. Geri kalan 3 saat molalar, yakıt dolumu üzere ekstra işlere gidiyor. Günün geri kalanında ise sürücü bir tır parkında uyuyor ve sonraki gün yola devam ediyor.
Ancak Avrupa’da ise durum çok farklı. Yasalarla sonlandırılmış 9 saati geçmenin mümkün olmamakla birlikte zati bir günde 9 saatten daha fazla yol yapmayı gerektirecek bir durum da olmuyor. Zira üstte bahsettiğimiz üzere mesafeler kısa ve seyahatlerin mühleti az. Bu yüzden Avrupalı tırlar Amerikan kardeşlerinden daha küçük kabinlere sürücüye rahatsızlık vermeden sahip olabiliyorlar.
Amerikan sürücüler tırların sahibi iken, Avrupalılar yüksek oranda ya kiracı ya da kontratlı sürücüler.
Avrupa’daki tırlar ile Amerika’daki tırların, daha doğrusu tır sürücülerinin ortasındaki büyük farklardan biri de Amerikalı birden fazla sürücünün tıpkı vakitte tırın sahibi olmasıdır. Öte yandan Avrupalı tır sürücüleri ise yüksek oranda ya kiralık araçlar kullanıyor ya da kontratlı şoförler olarak çalışıyor. Pekala bu tırın dizaynında nasıl bir tesire yol açıyor diye soracak olursanız, çabucak açıklayalım.
Amerikan tır sürücüleri, tırın ve dorsenin sahibi oldukları için çoklukla tüm müddetlerini tırlarında geçirirler. Bir yükü alıp öteki bir yere bıraktıktan sonra tekrar tıpkı dorseyi doldurur ve yollarına devam ederler. Bu süreçte uzun mühletler tırlarından inmezler. Bu sebeple geniş bir hayat alanı ve büyük depolama alanları değerli bir ihtiyaçtır.
Ancak Avrupalı tır sürücüleri için durum tam zıddı. Avrupalı sürücüler ekseriyetle kontratlı yahut kiralık tırlarla çalıştıkları için, tırın içerisinde yalnızca çalıştıkları saatler bulunurlar. Geri kalanında tırın içinde bulunmalarını gerektirecek bir durum olmaz zira ne bir daha o tırla ne de o dorseyle işleri olur.
Bu mevzuda daha şanslı diyebileceğimiz Avrupalı tır sürücülerinin doğal Amerikan iş arkadaşları kadar fazla alana ve konfora gereksinimi da olmuyor. Esasen düz burunlu tırların Avrupa üzere bir bölgede sağladığı avantajları da düşündüğümüzde, olmamasının daha yeterli olduğu açıkça ortaya çıkıyor.