Dizinin iki kısmında (The Entire History of You ve Crocodile) insanların anılarına teknoloji sayesinde erişim sağlanabileceği iletisini veren birbirinden farklı öyküler işleniyor. The Entire History of You kısmında karısının kendisini aldattığını düşünen bir adamın karısının anılarına erişmeye çalışması mevzu ediliyor.
Dizinin 4. dönem 3. kısmı olan Crocodile’de ise şahısların başlarının içine bir beyin implantı (vücut içerisine yerleştirilen bir nesne) sokuluyor, böylelikle kişinin anılarına erişilebiliyor. Dizide bu aygıt, polisler ve dedektifler tarafından hata işlemiş bireylerin sorgulanması amacıyla kullanılıyor. Aslında düşündüğünüzde, gerçek hayatta da cürümle uğraş edenlerin, böyle bir teknolojik alet kullanarak cürmü büsbütün ortadan kaldırmaları mümkün olabilirmiş üzere gelebilir. O halde gelin, ütopik görünen bu durumun gerçek olup olamayacağını birlikte tartışalım.
Esasen bu mevzunun dizide ele alınış biçimi, izleyicilere şu bildirisi veriyor: Teknolojik bir cihaz beyninizin içindeyken insani içgüdülerinizin ve tepkilerinizin nasıl olabileceğini oturup bir seyredin.
Dizide anıları kaydedip sonra ortaya çıkaran bu aygıt, cinayet işlemiş birinin suçunu itiraf etmesi için kullanılıyor. Cinayeti işleyen bayan, alete sonuna kadar dirense de en sonunda aygıt galip geliyor ve bayanın yaptıkları ortaya çıkıyor. Fazla spoiler olmaması ismine şöyle anlatalım; kadın bu süreçte, gerçekler ortaya çıkmasın diye paranoyaklaşıp diğer teşebbüslerde daha bulunuyor. Yani bu aygıttan kendini korumak isteyen birinin psikolojik olarak yapabileceklerinin sınırı olmadığını bu örnekte görmüş oluyoruz. Kısacası bu durum insan psikolojisi için tehlikeli diyebiliriz.
Hatta bu diziden evvel Total Recall, Blade Runner, Strange Days üzere sinemalarda de emsal mevzular işlendiğini söyleyebiliriz. Dizide, implatın kaydettiği anıları uzaktan kumandayla dijital bir ekrana yansıtıp izlemenin mümkün olduğunu görebilirsiniz. Pekala giyilebilir teknoloji, bunu gerçek hayatta da yaşamamızı sağlayan gelişmelere imza atabilir mi?
Teoride bu durum şöyle olabilir;
Öncelikle gerçek hayatta bunu gerçekleştirebilmek için bedene yerleştirilen bir giyilebilir video ve ses kayıt cihazına muhtaçlık var. Bu alanda çalışan uzmanlara nazaran, geniş bir depolama kapasitesi olan, beynin içine yerleştirilebilir yahut taşınabilir bir aygıt bu süreçte bize eşlik etmeli. Bu aygıtın depolama alanı değerli zira kaydedilecek çok anı var. Anılar kaydedildikten sonra tekrar izlemek için kontakt lensin yahut gözlüğün de gerektiğini söyleyebiliriz.
Mesela Meta (Mark Zuckerberg’in kurucularından biri olduğu şirket), tek dokunuşta ses ve görüntü kaydı yapabilme özelliği olan akıllı gözlükleri piyasaya sürmeyi planlıyor. Yani o üslup bir aygıtı üzerimize giymemiz gerekiyor. Olağan bunlar görmek için kullanılan sıradan gözlükler veya lensler değil. Bunlar, görüntüleme ve yine oynatma özelliği olan teknolojik aygıtlardır.
Black Mirror’da beynin içine yerleştirilen aygıt, anıları harici olarak değil, dahili olarak kaydediyor üzere düşünebilirsiniz. Yani bu, anıların kaydedilmesi için ekstra bir sürece gerek olmadığı, aygıt takılıyken kendisinin kayıt ve depolama fonksiyonunu otomatik olarak üstlendiği anlamına geliyor.
Daha açık bir sözle; bu aygıt, beyninizde takılıyken gözünüzün gördüğü, kulağınızın duyduğu, bedeninizin temas ettiği her tecrübenin otomatik olarak kaydedilip sonra tekrardan izlenebilen hatıralara dönüşmesi mümkün oluyor. Gördüğünüz üzere teoride her şey tarzına uygunmuş, pratikte de yapılabilirmiş gibi geliyor lakin işler tam olarak düşündüğünüz üzere olmayabilir.
Peki bunun hayata geçip geçemeyeceği konusunda bilim ne söylüyor?
Kaliforniya Üniversitesinde yapılan bir araştırmada araştırmacılar, bir kişinin gördüğü şeyleri, yani görsel algısını yeniden düzenleyebilmek için çeşitli hesaplamalar yapıp işlevsel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) süreci uyguluyor. Denekler uzunca bir müddet MRI (manyetik rezonans görüntüleme yani bildiğiniz emar) aygıtında oturuyor. Uzmanlar, kişilerin gördükleri imgelerin bilgilerini beyinlerine işleyen kısımdaki (görsel korteks) kan akışını gözlemlerken, bu sırada iştirakçilere iki tane sinema fragmanı izletiyor.
Daha sonra ise akademisyenler, şahısların fragmandaki görselleri gördükten sonra ortaya çıkan beyin aktivitelerini kaydediyor. Aslında bunu yapmalarının maksadı, insanların izledikleri görüntülerin beyin aktivitelerini nasıl uyandırdığını iddia etmek diyebiliriz.
Esasen bu araştırmada yer alan akademisyen Jack Gallant’e nazaran çalışmanın emeli, deneklere izletilen kliplerin, beyin hareketlerini nasıl etkilediğini bulduktan sonra o bulgulara göre bir hesaplama modeli çıkartıp yine bir görselleştirme oluşturabilmek. Yani en basitiyle size şöyle söyleyelim: İnternette en çok izlediğiniz görüntülere nazaran karşınıza eser reklamlarının çıktığı oluyordur. Misal bir ayakkabı markasının sitesinde gezindikten sonra rastgele bir sitede, o ayakkabı markasının reklamlarını görmeniz tam da bu araştırmanın amaçladığı şey diyebiliriz.
Şimdi bunun mevzumuzla alakası da şu: Bu araştırmadan çıkan sonuca nazaran kimsenin bilmediği ve görmediği anılarınız, yarın bir gün bu türlü bir teknolojiye maruz kaldığında, o anılara benzeyen yeni imajlar üretilebilir. Yani bu türlü bir mümkünlük var. Ancak bu tarz bir durum kelam konusu olduğunda, doğal ki burada kimi etik problemler ortaya çıkabilir. Mesela her anı ferdî ve özeldir. Öteki birisi tarafından kullanılmak istendiğinde, hafızanın gizliliği ihlal edilmiş olur.
Tabii olasılıkları bir kenara bırakırsak şu an için anıları kaydedip sonradan tekrar izlemek mümkün değil.
Beynin depolama alanındaki moleküllerin nasıl işlediği bilimin de henüz net olarak anladığı bir konu değildir. Örneğin beyindeki, algılama, depolama ve yine hatırlama süreçlerinin ortaya çıkmasında çeşitli bileşenlerin rolü vardır. Ki bunlar, hala araştırılan sıkıntılardır. Bir de glia (merkezi hudut sisteminde bulunan; pendim hücreleri, astrositler, mikrogliyave oligodendrositler) üzere kimi bileşenlerin beyin aktivitelerine ne biçimde katıldığı da şimdi çözülmüş değil.
Hafızanın işlenmesi ile ilgili yapılan çalışmalar da çoğunlukla üstte verdiğimiz araştırma örneği üzere, görsel hafıza ile ilgili. Yani şimdi ses ve dokunma ile ilgili hafızamızın teknolojik olarak işlenebileceği bir gelişmeye sahip değiliz. Ki düşünün, beyin bile bilim tarafından tam olarak çözülmemiş, beynin sinirsel hücrelerinin kapsamlı bir haritası (konektom) çıkarılmamışken bu gelişmelerin meydana gelmesi kelam konusu olabilir mi?
Ayrıca bir de insanın anılarını unutma durumu göz önüne alındığında, yaşananlar kayıt altına alınsa bile yüzde yüz bunu, o kişinin yaşadığı üzere izlememiz mümkün olamaz. Sonuçta teknolojinin, unuttuğumuz yaşanmışlıkları beynimizin içine girip yine hatırlatma üzere bir fonksiyonu şu anlık yok. Kelamın özü insan beyni, bilimin bile daha tam olarak çözebildiği bir organ olmadığı için Black Mirror dizisindeki bu bölümler şimdilik gerçek olamayacak bilim kurgu fantezilerine benziyor.
- Kaynaklar: Science Abc, Medium
- Görsel Kaynakları: The New York Times, Quanta Magazine, Quanta Magazine 2, WellTuned by BCBST, Inc, Healthily