Herkes Orta Çağ’daki banyo ve tuvalet alışkanlıklarından ötürü parfümlerin Fransızlara mahsus bir şey olduğunu düşünüyor. Bilinenin bilakis parfümler aslında birinci defa Fransa’da icat edilmedi.
İnsanları peşinden sürükleyen bu güzel kokulu karışımların ortaya çıkışı çok daha eskiye M.Ö. 4000’lere kadar dayanıyor. Tarihi yazılı kaynaklar, kil tabletler, hiyeroglifler sayesinde tarihteki birinci parfümlerin Antik Mısır, Antik Yunan, Romalılar, Sümerler ve Babiller üzere eski uygarlıklar tarafından kullanıldığını biliyoruz.
Şimdi parfüm sözünün kökeni, parfümün ortaya çıkışı, fonksiyonları ve günümüzdeki çağdaş versiyonlarına nasıl dönüştüğünü sizlere açıklayalım:
Parfümün ismi nereden geliyor?
Türkçeye Fransızcadan geçen parfüm sözcüğü, “şişelenmiş güzel koku, hoş kokulu” manalarına geliyor. Parfümün ismi Latince “fumum” “duman, buhar” ve “per” sözlerinden oluşan “Per fumum” “kokulu duman, dumanla yükselen” manalarına geliyor.
Parfümün en ilkel ve birinci versiyonu ağaç kabukları, hoş kokulu bitki ve çeşitli otların yakılmasıyla elde edilen tütsüye dayanıyor.
Dini merasimlerin vazgeçilmezi olan “tütsü”
Parfümün birinci versiyonu olan tütsülerin tarih boyunca kullanım alanları hayli değişiklik gösteriyor. Tütsüyü kullanan birinci insanlar bu tekniğin tütsülenen ortamı ve insanları temizlediğine inanıyorlardı.
Bu prosedür en çok dini merasimlerde kullanılıyordu. Çok ilahlı dinlere mensup antik devirlerde yaşamış medeniyetler adadıkları kurbanları ilahlarına layık hale getirmek ismine tütsülerle temizliyorlardı. Antik Mısır toplumunda cenaze merasimlerinde de tütsüler yaygın bir halde kullanılıyordu. Bilhassa firavunların mezarlarının güzel kokması Mısırlılar için değerliydi. Eski periyotlarda beşerler için güzel kokular kutsaldı ve tanrısallığı simgeliyordu.
Parfümler nasıl üretilip koruma ediliyor?
Tütsüler vakit içinde yerini kilden, ahşaptan yapılmış şişelerde taşınan sıvı ve katı parfümlere bıraktı. Parfümler çeşitli sistemlerle elde ediliyordu. Çeşitli ot ve güzel kokulu bitkilerin preslenmesi ile bitki özütleri, damıtma formülüyle de ağır esans ve kokulu yağlar elde ediliyordu. En bilindik parfüm elde etme yolu damıtma usulüydü. Damıtma tekniği tarihte birinci defa M.Ö. 4000’li yıllarda Sümerler tarafından geliştirildi. Bu metotta epeyce ustalaştılar.
Kimyager, şifacı ve parfüm imalcisi: Tapputi Belatekallim
Babiller periyodunda de tütsü kullanımı yaygındı. Ancak teknik manada Babiller parfüm üretiminde daha istikrarlı ve verimli sistemler geliştirdiler. Günümüzdeki parfümleri andıran versiyonları elde etmede epey başarılı oldular.
En eski ve birinci kimyager olduğu bilinen Babilli Tapputi Belatekallim isminde bir bayanın çağının çok ötesinde tekniklerle parfüm ürettiği bilgisi devrin yazılı kaynaklarından kil tabletlere işlenmişti. Tapputi M.Ö. 1200’lü yıllarda sarayın resmi parfüm yapımcısıydı. Periyodun hükümdarı için ürettiği ilaç niteliği taşıyan parfüm esanslarıyla ismini tarihe yazdırmış ve kil tabletlere kaydettiği kimi tanımlarıyla parfüm kesiminin gelişimine katkı sağlamıştı.
Parfümlerde Helenistik esintiler
Antik Yunan ve Roma periyotlarında parfüm kullanımı çok yaygındı. Antik Yunanlar bitki özleri ve yağları karıştırarak parfümü tütsü halinden likit formuna dönüştürdüler.
Romalılar kendilerinden evvelki Helen kültüründen etkilendiler. Helenlerin kullandığı formül, reçete ve hammaddeleri kullanıp farklı kültürlerden hammadde ticareti yaparak parfüm kesiminde gelişme kaydettiler. Daha sonra iktisadın berbata gitmesiyle parfüm ticareti, üretimi ve kullanımı sekteye uğrayarak azaldı.
Parfüm tekniklerinin Avrupa’da popülerleşmesi
Abbasiler devrinin kıymetli bilim insanları olarak anılan El Cabir ve El Kindi’nin kimya alanında yazdığı kimi eserler, Avrupalılar tarafından Latinceye çevrildi. Damıtma ve ekstraksiyon (ayrıştırma) üzere parfüm yapma tekniklerini anlatan bu eserler Avrupalılara parfüm üretmede ilham kaynağı oldu.
Parfümlerin atası: Macar Suyu
Macar Kraliçesi Elizabeth için ağır esansların seyreltilerek hazırlandığı birinci parfüm “Macar Suyu” 1370 yılında üretildi. Macar Suyu günümüzde üretilen çağdaş parfümlerin atası olarak isimlendiriliyor.
Parfümün mukadderatı 16. yüzyılda yine yazıldı
İlerleyen dönemlerde İtalya parfümün merkezi oldu. 16. yüzyılda İtalyan soylu bir ailenin kızı Catherine de Medici, periyodun Fransa hükümdarıyla bir evlilik gerçekleştirdi. Bunun üzerine sahip olduğu tüm bilgi birikim ve kendi parfüm imalcisi René le Florentin ile Fransa’ya yerleşen Catherine, Fransa’yı hem hammadde hem de parfüm üretimi ve ticaretinin anavatanı haline dönüştürdü.
Kolonyanın atası: Köln Suyu
1709 yılında J.M.Farina kendi imkanlarıyla turunçgiller ve çiçek esanslarıyla alkol bazlı bir parfüm üretti. “Kölnisch Wasser” ismiyle piyasaya çıkan bu eser “Köln Suyu” manasına geliyordu. Yeğeni Giovanni Farina sayesinde bu eser Avrupa’da süratle yayıldı ve popülerleşti. Fransızca “Eau de Cologne” ismi verilen Köln Suyu bugün kullandığımız alkol bazlı ve hafif çiçeksi, turunçgil esanslarından oluşan kolonyanın çağdaş manada atası oldu.
İkonik birinci çağdaş tasarım parfümler
Modern anlamda günümüze uygun tasarlanmış birinci parfüm 1921 yılında üretilen ünlü Fransız moda markası Chanel’e ilişkin ikonik No 5 parfümüdür. Onu izleyen devirlerde farklı formül ve konsantrasyonlarda parfümler üretildi. Chanel No 5 parfüm kesimine yeni bir soluk getirdi.
Netice olarak, dini merasimlerde, cenaze merasimlerinde, tapınaklarda, hijyen, paklık ve medikal alan için de kullanılan tütsüler, zamanla toplumda bir asalet sembolü haline gelmişti. Onu izleyen devirlerde değerli bir ticaret hacmine sahip olan parfüm dalı asaletini koruyarak günümüzde çağdaş versiyonlarına, bir bakıma şahısların imzası niteliğini taşıyan üslupları hakkında fikir edinmemizi sağlayan moda aksesuarlarına dönüştü. Parfümler ve türevleri dünden bugüne yüksek iş hacmine sahip ticari bir bölüm olmaya devam ediyor.
Bugün sizlere parfümlerin ortaya çıkışı ve tarih boyunca yaşadığı evrimi aktardık. Buna misal içerikleri görmek isterseniz yorumlarda bize belirtmeyi ihmal etmeyin.
Kaynak: 1, 2, 3, 4, 5