Başınız ağrıdığında sanki beyninizin içi ağrıyormuş üzere gelebilir fakat durum aslında bu türlü değil. Şöyle ki; baş ağrıları, beynin kendisinden kaynaklanmıyor.
Yani beynin kendisi acı hisseden bir yapıda değildir. Çok merak uyandırmadan en başta biraz ipucu vermek gerekirse, başınız ağrıdığında, beyni çevreleyen dokuların, acının yaşandığı asıl yer olduğunu söyleyebiliriz. Baş ağrısını bu noktada bir illüzyon üzere düşünebilirsiniz. Pekala bu nasıl oluyor derseniz, gelin o vakit birlikte nasılına bir bakalım.
Acıyı hissetmeyi sağlayan nosiseptörler (reseptör türü), deride, kaslarda, eklemlerde ve birtakım organlarda bulunuyor.
En başta söylemiştik, bu hudut lifleri beynimizde bulunmuyor. Bunlar, yalnızca beynin etrafındaki duyulara acı sinyallerini iletiyor. Beyin de bu sinyalleri ağrı olarak algılıyor.
Hatta tahminen aranızda merak edenler vardır. ”Yahu bu beyin cerrahları, hastaların beyinlerini nasıl ameliyat ediyor?”, ”Hastalar, ameliyat esnasında acı hissetmiyor mu?” diye. İşte sebebini artık öğrendiniz. Reseptör denen şey de hücrelerin yüzeyinde yahut iç kısımlarında bulunan, hücreler ortasında sinyal gönderme fonksiyonu olan proteinlerdir. Bir hücreden sinyali alıp diğer bir hücreye taşıyan, aç-kapa düğmesi üzere düşünebilirsiniz bunları.
Tabii baş ağrısı olması için de nosiseptörlere muhtaçlık var. Ki zati beyin ve kafatası arasındaki dura ve pia isimli beyin zarları, bu nosiseptörleri barındırdığı için başımız ağrıyor.
Fakat tekrar altını çizelim, beyinde yok. Bazen bu iki beyin zarının yanındaki kan damarlarından kimyasallar salınabiliyor. Bu da nosiseptörleri aktive ediyor ve baş ağrısı atakları ortaya çıkabiliyor. Mesela baş bölgesini çevreleyen sinir dokuları, kan damarları ve boyun kasları bu ağrıları hissetmenize yardımcı olabilir. Nosiseptörler, baş bölgesindeki sinüslerde de yer aldığı için sinüs boşluklarındaki bir iltihaplanmadan ötürü da baş ağrıları görülebilir.
Kan akışının ağır olması, migren gibi baş ağrılarını tetikleyen başka bir faktördür. Yani baş ağrıları farklı nedenlerle ortaya çıkabilir ve cinsleri de değişebilir. Mesela migrende, genelde başınız çatlayacakmış gibi zonklar. Işık, ses, fizikî temas vs. hiçbir şey o an size tatlı gelmez. Aslında migren atağı yaşadığınızda, bu faktörlere karşı da çok hassas hissedebilirsiniz.
Ya da boyun ve baş derisindeki kaslar gerildiğinde, gerilime bağlı olarak ortaya çıkan baş ağrısını deneyimleyebilirsiniz. Yüz, ağız ve boğaz üzere yerlerde de reseptörler olduğu için buralarda çıkabilecek rastgele bir sorun, yeniden baş ağrılarını tetikleyebilir.
Ancak bir baş ağrısı tipi olan migrenin, tam olarak nasıl ortaya çıktığının sebebi bilinmiyor.
Şöyle ki bu tip baş ağrılarında nosiseptörler yeniden devreye girse bile onları tetikleyen diğer faktörler, bilimsel olarak tespit edilememiştir. Neden tespit edilemedi diyenleriniz varsa, sebebi migreni keşfetmek için yapılacak olan deneyler için uygun bir denek hayvanın olmamasıdır. Migren, en kolay tabirle beyinde ağrıyı ortaya çıkaran dokuları hassaslaştırdığı için görülür diyebiliriz.
Bu bahiste çalışmaları olan uzmanlardan kimileri migrenin, peptit isimli proteinleri veya serotonini (mutluluk hormonu) salgılayan sonlardan kaynaklandığını söylüyor. Hatta bunlar, atar damarlardaki ve beyin etrafındaki iltihaplanmalara neden olabiliyor. İşte bu sinir ağlarının devreye girmesi sonucunda migrenin oluşabileceği düşünülüyor. Aslında zaten bunlar, kan damarlarının genişlemesine neden olan hudut ağlarıdır. O nedenle, ağır kan akışı sağlayabildikleri için üstte da belirttiğimiz üzere, migrenin sebeplerinden biri olarak sayılabilir.
Kimi araştırmacılar da migren konusunda östrojenin (kadınlık hormonu) rolünden kelam ediyor. Bayanlar, adet dönemlerinde migren atakları yaşayabiliyor ki esasen o devirde ağır bir östrojen salınımı kelam konusu. Yine de bilim insanları, baş bölgesindeki nosiseptörleri aktive eden kimyasal faktörler hakkında tahminen bir umut yeni keşifler yapılabileceği ve buna uygun farklı ilaçların geliştirilebileceği kanaatinde.
Misal şu an migren, triptanlar (ilaç) aracılığıyla tedavi edilebiliyor. Bu ilaçlar, serotonin salgılayan reseptörleri bloke edip kan damarlarını daraltıyor. Bu sayede, bu ağrılar hafifleyebiliyor. Başa dönmek gerekirse, şunu da ekleyelim: Beynin kendisi acıyı hissetmiyor lakin başımız neden ağrıyor diyoruz ya çünkü beynimiz, ağrıyı başımızın ta ortasından geliyormuş üzere tanımlıyor.
Yani beynin algılama biçimindeki bir illüzyon da bu duruma sebebiyet veriyor demek mümkün. Üstte nosiseptörlerin bulunduğu bölgeleri saymıştık; işte oralardan birinde olan ağrının, başta hissedilmesinin sebebi de beynin, ağrının nereden geldiğini tam olarak anlayamaması ile ilgili. O bölgedelerde oluşan ağrı beyne tam olarak hakikat iletilemediğinde, bazen başımız ağrıyormuş gibi hissedip bu ağrıyı bir an evvel geçirmek için uğraşmak durumunda kalabiliyoruz.
Ki bazen nosiseptörler etkin olmasalar bile beyin, palavradan ‘acı hissi’ üretebiliyor. Bunun da beyin aktivitelerinin karmaşıklığı ile ilgisi olduğunu tabir edebiliriz. Misal psikosomatik bir hastalıkta da aslında vücutta ağrı hissedecek rastgele bir hasar olmaz. Fakat ruhsal olarak o ağrı hissedilir, işte bu da tıpkı onun üzere. Hatta birtakım bilim insanları, migrenin tam da bu sebepten ötürü psikosomatik bir durum olabileceğinden kelam ediyor.
Yani bu yaklaşıma nazaran, beyindeki nöronlar çok hassassa beyin, içinde bulunduğu durumu farklı yorumlayıp ortaya baş ağrısı veyahut migren atağı üzere reaksiyonlar ortaya çıkarıyor olabilir. Pekala sizce hangi uzmanların yaklaşımları kulağa daha mantıklı geliyor? Fikirlerinizi yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.
- Kaynaklar: Brain Facts, Science Focus, Neuro Science
- Görsel Kaynakları: Psych Central, Everyday Health, Science Focus, The Guardian, Bezzy Migraine, She Knows, Dr. Shikha’s Nuriwel Health, Healthline