Bildiğiniz üzere otomobiller yakıtları bittiğinde akaryakıt istasyonlarına kadar gidebiliyorken uçakların bu türlü bir lüksü bulunmuyor. Nadiren de olsa uçakların yakıtı uçuş esnasında bitebilir.
Havacılık dalının de havada yakıtı biten uçaklar için kendine nazaran uyguladığı bazı yöntemler var. Haydi daima birlikte bu durumda ne yapıldığını inceleyelim.
İlk olarak uçağın havada yakıtının bitebileceği durumlara değinelim.
Bir uçak motorunun yakıt almaması iki durumdan kaynaklanıyor. Bu durumlardan birincisi yakıt açlığı olarak geçiyor; uçağın deposunda yakıt bulunuyor ama oluşan çizgi arızaları yüzünden yakıt motora akamıyor. Yakıt açlığı kıymetli bir durum olmasının yanı sıra bir tek uçağın serviste tamir edilmesiyle giderilebiliyor.
İkinci durumsa yakıtın tükenmesi sebebiyle ortaya çıkıyor. Uzun aralıktaki vazifeler, yakıtın yanlış hesaplanması, alçak irtifada hava akımları sebebiyle kilometre kayıpları yakıtı tüketebiliyor.
Uçakların havada yakıtlarının bittiği durumlarda ya içinde bulunan az yakıtla acil iniş gerçekleştirilmesi ya da hızlı bir şekilde havada yakıt ikmali yapılması gerekiyor. Bu durumda da pilotun yeteneği ve soğukkanlılığı çok kıymetli bir yer tutuyor. Havada yakıt bitmesi çok sık rastlanılan bir durum olmasa da havacılık tarihinde örnekleri bulunuyor.
Peki havadan yakıt ikmali nasıl gerçekleştiriliyor?
Havadan yakıt ikmali iki uçağın birbirine yaklaşmasıyla başlıyor. Havadaki uçakların birbirleriyle arasındaki arayı 30 metre yahut daha az olarak muhafazası gerekiyor. Bu yüzden de birinci kademe tehlikeli olduğu için yoğun bir maharet gerektiriyor. İlk irtibatlar yapıldıktan sonraysa yakıt transferi yavaş yavaş başlatılıyor.
Uçakların havadan yakıt alması için ‘uçan bom sistemi‘ ve ‘prob ve drogue sistemi’ isimli iki adet yol bulunuyor. ‘Uçan bom sistemi’nde iki uçak birbirine ‘bom’ isimli sert bir boru ile bağlanıyor. Özel bir operatör, ‘bom’ borusunu karşı uçakta bulunan küçük yakıt alma deliğine bağlanmasını sağlıyor. Bu metot hızlı transfer sağladığı için ülkelerin hava kuvvetleri tarafından sıkça tercih ediliyor.
‘Prob ve drogue sistemi’nde ise yakıtı gönderecek uçaklar sert bir bom yerine esnek bir hortum kullanıyor. Bu yol sayesinde tek bir yakıt uçağı birden fazla depolama ünitesine yakıt aktarabiliyor. Esnek bir materyale sahip hortumlar, havada kurulan ilişki esnasında titreştiği için hemen sabitlenmeleri de gerekiyor. Bu transfer yöntemi genelde daha küçük uçaklar için tercih ediliyor.
Tanker uçak vasıtasıyla alıcı uçağa hortum bağlanıyor, bağlantı üzerinde bir conta oluşturuluyor ve yakıtın akım yapması için pilot tarafından düğmeye basılıyor; bu sayede yakıt, alıcı uçağa ulaştırılıyor ve uçağın uçuş müddeti artıyor.
Uçaklar havada yakıt ikmali için modifiye ediliyor.
Çoğu uçak genel olarak yerde yakıt almaları için tasarlanıyor. Uçakların havada yakıt alabilmeleri, yakıt portlarının ve yakıt ikmal borularının pozisyonlarının değiştirilmesiyle sağlanabiliyor.
Ancak havada yakıt ikmali, yerden yakıt ikmaline nazaran daha maliyetli bir iş olduğu için sadece askeri operasyonlarda tercih ediliyor.
Havada yakıt ikmalinin birtakım riskleri de bulunuyor.
Öncelikli olarak yakıt alacak ve verecek uçakların birbirine yakın uçmasından ötürü bir tehlike bulunuyor. Ayrıyeten hortumun boşalması, geri çekilmesi, yakıt pompası arızası gibi değerli riskler de bulunuyor. Mekansal oryantasyon bozukluklarında ve gece uçuşlarında havada yakıt ikmali yapmak en tehlikeli düzeye ulaşıyor.
- Kaynaklar: Science ABC, NAA