Sera gazı emisyonları, global ısınmayı tetiklemeye devam ediyor. Bu nedenle aktivistler iklim değişikliğinin, canlıların hayat alanlarını da tehdit ettiğini söylüyor. Yani bu aktivistler, aslında insan eliyle tabiata verilen zararın boyutunu hepimize göstermek istiyor. Doğayı kendi haline bırakmadığımız, geliştirdiğimiz teknolojilerimizi; sürdürülebilir çevre anlayışını ön plana alarak kullanmadığımız takdirde, tabiatın intikamının acı olacağını da söylüyorlar.

Temelde doğayı korumak için uğraş etmeleri iyi bir şey olsa da son vakitlerde birtakım aktivist kümelerin yaptıkları aksiyonlar, insanların onları ciddiye almamalarına yol açtı. Pekala bu aktivistler, yansılarını bu tip reaksiyon çeken yollarla değil de daha makul biçimde gösterseler ne olurdu, gelin bir bakalım. 

Not: Öncelikle bu yazıda iklim aktivistliğini eleştirmediğimizi bilmelisiniz. Bazı iklim aktivistlerinin son periyotlarda toplumsal medyayı farklı aksiyonlarıyla meşgul etmelerini eleştiriyoruz. Bu yazıyı okurken, yalnızca yapılan hareketleri eleştirdiğimizi göz önüne alarak okumanızı isteriz.

Mona Lisa, Son Akşam Yemeği, Primavera derken artık de Van Gogh’un Ayçiçekleri tablosuna saldırdılar.

Bu aktivistlerin, sanatla yıldızları bir türlü barışmadı gitti. Geçtiğimiz aylarda, Louvre Müzesi’nde sergilenen Mona Lisa tablosuna pasta fırlatan aktivist, dünyayı sanattan daha fazla muhafazamız gerektiğini söylemişti. Yeniden benzer bir öbür vukuat, Just Stop Oil isimli aktivist gruptan geldi. Da Vinci’nin Son Akşam Yemeği tablosuna kendilerini yapıştıran aktivistler, Birleşik Krallık’taki petrol ve gaz ruhsatlarının durdurulmasını istedi.

Tabii olaylar yalnızca bunlarla bitmedi. Ultima Generazione (Son Nesil) isimli aktivist küme ise sanat yapıtlarına taarruz geleneğini sürdürdü ve Boticelli’nin Primavera tablosuna dadandı. Bunların hepsi bir yana, birkaç gün evvel aktivistlerin Van Gogh’un yapıtına yaptıkları hücum artık pes dedirtti.  

Just Stop Oil kümesinden iki üye, Ayçiçekleri isimli yapıtın üzerine hazır çorba fırlattı. Bu kişiler daha sonra da kendilerini duvara yapıştırıp slogan atmaya başladılar. Bilmeyenler için kısaca şöyle özetleyelim: Bu aktivistler, ”sanat mı, yoksa insan hayatı mı değerli?” temasında bir konuşma yaptı. Yani kısaca, ”İklim krizi yaratabilecek tüm faaliyetleri durdurun. Daha sürdürülebilir bir enerji üretimini devreye sokun” demek istiyorlar. Ama bunu demek için bu tip reaksiyon çeken negatif davranışlarda mı bulunmak lazım?

Öncelikle “Hedef olarak neden sanatı seçtiniz?” sorusunu sormak gerekiyor.

Çevre şuuru oluşturmak için sanat yapıtlarına ziyan vermek hiç mantıklı değil. Ki zati hepsini geçtik, Van Gogh’un eserine niçin çorba fırlatıldığı gerçekten merak ettiğimiz bir husus. Gogh için yaşadığı yıllarda hayli güç vakitlerden geçmiş, neredeyse sanatından hiç yüzü gülmemiş birisi diyebiliriz.

Bu sanatçı, yaşadığı yıllarda yaptığı yapıtlardan hakikat düzgün fiyat bile alamamış, öldükten sonra popülerleşmiş bir insan. Yani düşünün, şimdinin kapitalist sisteminde bu halde bir ömür sürmek demek, sistemin en alt katmanından sayılmak manasına geliyor. Velhasıl onun yapıtları gaye alınacak en son şey olmalıydı.

Şimdi buraya kısa bir es verip, çevreyi müdafaa maksadı taşıyan çevreci kümelerin, bu aksiyonlardan bağımsız olarak bizlere anlatmak istediklerine sosyolojik bir art plan üzerinden bakalım:

İnsan ve tabiat etkileşimi, tabiatın insani faaliyetler nedeniyle ziyan görmesine yol açıyor. Ki bu ziyan, birçok vakit geri döndürülemez ekolojik kayıplar vermemiz manasına geliyor. Evet, 17. yüzyıl Aydınlanma Devri’nden, 19. yüzyıl’a kadar devam eden, tabiatın kendi kendini yenileyebilen bir yapıda olduğu kabulü var, biliyoruz.

Ancak günümüzün penceresinden baktığımızda, doğanın kendini yenileyebilecek durumda olduğunu söylemek biraz güç. Zira insan eliyle tabiatın üzerinde kurulan hakimiyetin boyutları artık çok ileri düzeyde. 

Aslında çağdaş devirle birlikte ”kalkınma ve ilerleme” mottosunu çıkaran Batı kültürü, ekonomik büyüme için doğal kaynakları kullanmaktan hiçbir vakit çekinmeyen bir fikir sistemine sahipti diyebiliriz. Hatta sosyolog, iktisatçı ve filozof Karl Marx’ın metinlerini tahlil eden araştırmacı John Bellamy Foster, Marx’ın metabolik yarılma kavramını, ekonomik büyüme ve üretim bağlantılarının etrafa verdiği ziyanı tabir etmek için kullandığını söylüyor.

Buna örnek olarak da burjuva toprak sahiplerinin, proleter çiftçilerle yapay gübreleme tekniği yüzünden girdikleri çıkar çatışmalarının toprak verimliliğini bozması durumunu veriyor. İşte gördüğünüz gibi ‘yapay’ olanın doğal olana her daim bir zararı var. 

Bu tip daha teorik bakış açılarıyla sizi fazla sıkmak istemiyorum. Lakin bu yazıda tartıştığımız aktivizm ismi altındaki hareketlerin, aslında iklim aktivistliğine karşıt düşen istikametlerini görelim diye bu çerçeveyi vermekte yarar var. 

Şimdi, günümüz kapitalist sisteminin bir öbür sorunu olan, çok uzmanlaşmaya (örn: bilimsel yenilik altında daima ağaçların, çeşitli bitkilerin denek olarak kullanılması, çeşitli üretim fabrikalarının doğal bir alana inşa edilmesi, termik santraller yapılması/bunların hepsi bizlere teknokratik akılcığın tabiata verdiği ziyanı gösterir) sonsuz bir itimat duyulmasının, etrafa verdiği zararın boyutunu hesaplayalım. 

Bu konuya sosyolog Ulrich Beck’in Risk Toplumu Teorisi üzerinden kısa bir örnek vereyim: Beck, günümüzde artık demokratik siyasetin yerini, farklı çıkar kümelerinin ve şirketlerin siyasetinin aldığını söylüyor. Bu kümelerin da devamlı fazla servet-mal birikimi anlayışına sahip olması, daha fazla kültürel, çevresel, toplumsal ve bilimsel yozlaşmaya yol açıyor. Böylelikle ortaya doğal değil, ‘üretilen’ riskler çıkıyor.

Yani riskleri, bizler kendi ellerimizle ve kapitalist amaçlarla üretiyoruz diyor teorisyen. Çıkarlarımız için yaptığımız teşebbüsler tekrardan boomerang üzere bize, salgın hastalıklar, göç, nüfus sorunları, kimyasal hastalıklar, tabiatın tahribatı ve vefat üzere sıkıntılar olarak geri dönüyor.

Mesela fabrikalardan sızan kimyasal atıklar, araba üretim fabrikalarının bacalarından sızan dumanlar, global ısınmayı her geçen gün tetiklediği üzere soluduğumuz oksijenin kalitesini de düşürüyor. Yani doğal çevrenin tahribatı, insanların, hayvanların, bitkilerin ve daha birçok canlıların da tahribatı demek.

Aslında yeniden tıpkı kapıya çıkıyoruz: Daima ilerleme ve büyüme dileği, sonsuz sandığımız lakin sonlu olan doğal kaynakları yok etmemize yol açıyor.

E doğal olarak iklim aktivistleri de buna reaksiyon gösteriyor. ”Doğayı koruyalım zira biz de onun içinde yaşıyoruz”, diyorlar. Aktivistler, bizim tabiata ziyan verme hakkımızın olmadığını, hürmet duyacağımız yerde onu katletmeye çalıştığımızı ve bu yüzden suçlu olduğumuzu düşünüyor. Ki bu mevzuda haksız değiller.

Hatta kimi çevreci adalet kümeleri, tabiata verdiğimiz ziyanda ortaya çıkabilecek rastgele bir kıtlık, susuzluk vb. üzere durumlarda, bunlardan en olumsuz etkileneceklerin, yeniden kapitalist sistemin en taban pozisyonunda yer alan yoksullar olacağını söylüyor. Düşünün, çevreciliğin art planında kısaca bu türlü bir ideoloji varken, çevreciyim diye gezenlerin, sanat yapıtlarına ziyan veren eylemleri tercih etmeleri, akla mantığa sığmıyor. 

Bir kez sanat, bir insanın yahut grubun sesini duyurabilmesi için en uygun faaliyetlerden biri. Bu aktivistler, sanata ziyan vermek yerine sanat yaparak da bize doğayı muhafazamız gerektiği bildirisini verebilirlerdi. Üstelik enteresan biçimde slogan atarken, sanatın insan hayatından yahut dünyadan daha bedelsiz olduğunu da lisana getirmekten çekinmiyorlar.

Eserlerine ziyan verdikleri beşerler, yaptıkları sanatla kendilerini, ideolojilerini ve hayat öykülerini dünyaya tanıtmış şahıslar. Tahminen onlardan ilham almayı deneselerdi, eserlere pasta veya çorba fırlatmadan evvel bir düşünürlerdi. Zira bu türlü yapsalar, bu kadar çok olumsuz reaksiyonla karşılaşmazlardı. Bu aksiyonları yapanlar, maalesef ki iklim aktivistliğinin genel imajını zedeledi.

Yani karşı oldukları şeyi kendileri yaptılar. Doğayı, kullandığımız teknolojilerle katlettiğimizi düşünenler, ellerine tekrar fabrikasyon üretim olan bir çorbayı alıp (bu çorba besin teknolojilerinin bir eseri oluyor neticede), kültürü, toplumsal ve çevresel değerleri korumanın en tesirli yollarından biri olan sanata saldırdı. Mesela bu çorba fırlatma eylemindeki iki aktivistin imgelerine baktığınızda, onların en fazla liseli diyebileceğiniz bir yaş kümesinde olduklarını iddia edebiliyorsunuz.

Bu yaşların psikolojisini ele aldığımızda, herkesin de bildiği üzere dürtüsellik ve düşünmeden hareket etme üzere durumların sık yaşandığını söyleyebiliriz. O nedenle etraf şuuru oluşturacak bireyler, daha kendi kişisel gelişimlerini tamamlayamamış gençlerden oluşmamalı. Zira bu şahısların hayatla ilgili niyetleri daha tam oturmamışken, bu türlü teşebbüslerde bulunmaları yetişkinliklerinde pişmanlık duymalarına yol açabilir. 

Evet, çocuk aktivistler de var. Fakat birçoğunun ebeveynleri tarafından yönlendirildiği aşikar. Olağan ”çocukların aktivist olarak yetiştirilmesi etik mi değil mi, bu durum onların çocukluklarını, öbür çocuklar üzere yaşamalarına mahzur oluyor mu olmuyor mu?” şeklinde bir tartışma alanı açılıyor burada. Bu mevzuyu alanında uzman şahısların de kesinlikle ele almaları gerekiyor diye düşünüyorum. 

Just Stop Oil aktivistlerine geri dönecek olursak, onların yine rahat durmadıklarını ve saçmalamaya devam ettiklerini söyleyebiliriz. Aktivistler, Londra’daki Aston Martin isimli mağazaya boya attılar ve sokaktan geçen insanların yolunu kestiler. Bu örnek de toplumun, iklim aktivistliğine ağır reaksiyon vermesini haklı çıkarıyor diyebiliriz. İklim aktivistlerinin hareketlerinin; şiddeti yahut zorbalığı çağrıştırmaması gerektiğini düşünüyorum. Tam bilakis daha barışçıl ve nahif bir tavır sergilemeleri gerekiyor.

Çünkü tabiata ziyan vermek de esasen bir çeşit şiddet içerikli atak olmuyor mu? Siz bir sanat yapıtına çorba yahut bir mağazanın duvarına boya fırlattığınızda, aslında tabiata ziyan verenleri durdurmuyorsunuz. Tıpkı onların yaptığı üzere yine çevreyi kirletmiş oluyorsunuz. Etraf, yalnızca doğal kaynak değildir, içinde yaşadığımız mimari yapılar da yapay çevremizdir. Yapay etraf kirletildiğinde ise doğal etraf her daim bundan ziyan görür. 

Çevreci aktivistlerden sonra bir de kendini vegan kimliğiyle tanımlayan birtakım bireylerin yaptıkları süt dökme aksiyonları, insanları güzelce öfkelendirdi.

Veganlar, hayvansal eserleri tüketmeyi büsbütün reddeden bir küme ve aslında niyet biçimleri güzellik üzerine heyeti. Geçtiğimiz günlerde Birleşik Krallık’taki bir markete giren veganlar, marketteki sütleri yere döktü. İnsanları, hayvansal besin kullanmamaları konusunda bilinçlendirmeye çalışan birtakım veganların, bu yaptıkları absürt eylem ise epeyce dikkat çekti. Düşünün, o yere döktükleri sütleri, marketin bir çalışanı temizlemek durumunda kalabilir. 

Üstelik tahminen de çalışanın maaşından, dökülen sütlerin parası bile kesilebilir. Yani o hareket, doğayı ve hayvanları kendine tüketim objesi yapan kapitalist sistemi bitiren bir aksiyon olmuyor ne yazık ki. Bilakis market sahibinin zarar etmesine yol açıyor. Ki bu ziyanı tahsis edeceği şahıslar, az evvel de bahsettiğim üzere işçilerden oburu olmayabilir. Kısacası bu durum, kapitalizmin çarkının dönmesine yardım etmekten öbür bir işe yaramıyor.

Aslında daha evvel de bir vegan grup marketlere girerek etlerin üzerine gül bırakmıştı. Mesela bu eylem insana ”vay be, ne kadar hoş” dedirtiyor. Lakin hem hayvanların hem de tabiatın katledilmesini istemeyen kesitlerin, saldırganca ve fikirsizce protestolarda bulunmaları, insanları çevrecilikten de veganlıktan da soğutacak duruma getiriyor.

Veganlar ofansif (saldırgan) aksiyonlarda bulunmak yerine insanları daha barışçıl yollarla bilinçlendirdiklerinde aslında yararlı olabiliyorlar. Zira veganlığın temelinde, canlıların beşerler istiyor diye katledilmemeleri gerektiği düşüncesi yatıyor. Vegan olup olmamak herkesin kendi tercihidir. İnsanlara bu tip sert aksiyonlarla hayvansal besin tüketmeyin demek ise yanlıştır.

Ayçiçekleri tablosuna çorba fırlatan aktivistlere ve markette süt döken veganlara gelen Twitter reaksiyonları ise bu düşüncemizi doğruluyor. İşte o yansılardan kimileri:

Peki siz bu husus hakkında ne düşünüyorsunuz? Görüşlerinizi yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.

• Görsel Kaynakları: BBC, Grist, The Forbiz, The United Nations, Sky News, NBC News, The New Yorker, Sky News 2, Houston Chronicle, Grist