Hakkında çok bir şey bilmesek de sık sık karşılaştığımız birtakım manzaralar var. Kalabalık bir küme insanın bir borsa binasının yer katındaki büyük bir alanda çılgınlar üzere ellerini kollarını sallayıp birbirlerine bağırdıkları, nereden baksan tansiyon dolu imajlar de onlardan biri. Bu imaj bilhassa sinemalarda ve dizilerde sık sık karşımıza çıkar. Bazen de haberlerde…

Epey gerilimli görünen bu beşerlerle ilgili bildiklerimiz parayla ve paylarla ilgilendikleri, rakamların yeşil ve kırmızıya döndüğü ekranlara bakarak alım ve satım yaptıkları üzere sıradan şeyler. Finans alanında daha ehil biriyseniz orası öbür, fakat ben bu bahislerle ilgili çok fikri olmayan biri olduğunuzu hayal ederek açıklayacağım.

Öncelikle, kim bu beşerler?

Bu fotoğrafta gördüğünüz biraz gergin ve telaşlı görünen beşerler opsiyon, vadeli süreç ya da hisse senedi alım satım süreçleriyle ilgilenen; piyasaları takip edip yanlışsız anda yanlışsız süreci yapmak üzerine çalışan traderlar ve brokerlardan oluşuyor.

Brokerlar, müşterisi olan bireyler için piyasa takibi yapıp onların süreçlerini yürüterek süreç başına komite ile para kazanırken traderlar ise direkt al-sat süreci yapan ve bu süreç sonucunda kâr ya da ziyan elde edebilen şahıslar. 

Hep birlikte bir ‘çukurun’ içinde…

İşte bu beşerler, bize bir savaşın içindelermiş üzere hissettiren görüntüler yakalanırken, aslında olağan bir formda işlerini yapıyorlar. Bu nasıl olağanlık dediğinizi varsayıyorum; açıklayayım.

Gördüğümüz bu imgeler aslında 17. yüzyıldan itibaren borsalarda benimsenen bir tıp özel bağlantı lisanı diyebiliriz. Yapacakları işlem çeşidi, fiyat, ölçü üzere adımlar için belli el işaretlerini kullanarak ve bunu çoklukla bağırışları içeren sesli irtibatla destekleyerek süreci yönetiyorlar. Tüm bunları belli bir vakit zarfında, anlık olarak ve yanlışsız halde yapmaya çalışan bir sürü insanın bir ortada olması da haliyle ortaya bize kaotik gelen bu imgeleri oluşturuyor. 

‘Open Outcry’ olarak anılan ve lisanımıza de ‘açık ihale’ olarak çevrilen bu sistemde brokerlar ve traderlar borsanın süreç katında İngilizcede ‘pit'(çukur) olarak isimlendirilen alanlarda alım satım süreçlerini yapıyor, tekliflerini oluşturuyor ve süreci tamamlıyorlar.

Ancak bu alım satım süreçleri canlı olarak gerçekleştirildiğinden ve etrafta emsal süreçler için harekete geçmiş yüzlerce kişi olduğundan kestirim edeceğiniz üzere rekabet de yaşanıyor. Bu da seslerin ve tansiyonun yüksek olmasına neden olabiliyor.

Bunu açık artırma ile yürütülen bir müzayedeye benzetebilirsiniz. Örneğin bir trader elindeki muhakkak bir hisseyi aşikâr bir fiyattan satmak istediğini beyan ettikten sonra o fiyattan satın alacağını söyleyen bir öbür trader bunu bildirir ve akabinde bu traderlar bir mukavele yaparak süreci tamamlarlar. Bu satacağını beyan etme ve alacağını söyleme süreçleri de bahsettiğimiz kimi el işaretleri ile söz edilir.

Bir satış niyeti kelam mevzusuysa avuç içleri dışa dönük olacak formda ellerin bedenden uzaklaştırılarak gösterilmesi hareketi yapılır. Bu, o kişinin satacağı pay için tekliflere açık olduğu manasına gelir. Şayet bir satın alma niyeti varsa da tam bilakis avuç içleri bedene dönük olacak şekilde işaret yapılır. 

Parmakların dokundukları yer ise sürecin ölçüsünü gösterir. 1’den 9’a kadar olan sayılar için çeneye dokunulurken ölçü 10’un katları olduğunda alna dokunulur. 100’ün katları için ise bir yumrukla alna dokunulur. Bu çeşitten pek çok el işaretinin kullanıldığı süreçlere sesli beyanlar eşlik eder.

Bu sistem, aslında artık ‘ölmek üzere olan bir gelenek’ gibi

Her ne kadar yüzlerce yıldır kullanılan ve ikonikleşmiş bir sistem olsa da, artık insanlardan çok daha süratli ve ucuza bu süreçleri yapan bilgisayarlar var. İşlemlerin dijitalleşmesiyle birlikte son birkaç on yılda açık ihale sistemini bu ‘çukurlarda’ yapan borsa ve şirket sayısı giderek azalıyor.

Günümüzde en kıymetli ve ikonik borsalardan pek birçoklarında artık süreçler dijital olarak ilerliyor ve bu kaotik ortam artık yok. 2010’lu yıllarda giderek sayıları azaldı. Ancak tekrar de sistemin devam ettiği yerler de var. Üstelik, devam etmesi gerektiğini savunanlar da var. Biraz delice gelebilir lakin kendilerince mantıklı münasebetleri de var.

Bu çok yorucu ve boğucu görünen sistemin avantajlarını şöyle özetliyorlar;

• İşlemleri yürüten bu güruhun birbirlerini görmeleri, yüz tabirleri, mimikler ve ses tonu üzere türlü datayla süreçle ilgili daha ‘özel’ bilgiler edinmelerini sağlıyor. Daha spesifik olarak, traderlar ve brokerlar, elektronik ticarette görülemeyen açgözlülük ve kaygı üzere hisler ararlar ve süreçle ilgili çıkarımlar yaparlar. 
• Ayrıca ‘pitlerde’ duyulan gürültü ve görülen hareketler, piyasanın hareketlerini izlemek, oynaklığını hesaplamak üzere avantajlar sunar.

Dezavantajları ise sistemin uygundan uyguna dijitale evrilmesinden de anlayacağınız üzere daha fazla;

• Elektronik ticarette yer kısıtlaması olmadığından her yerden erişim imkanı var.
• Elektronik ticarette saniyeler içinde birkaç tıkla süreçler tamamlanırken açık ihalede dakikalar ve büyük kalabalıklar ortasında bağlantı eforları kelam konusu. 
• Son olarak da, elektronik ticarette her şey kayıt altında. Bu da yanlış tutulan notlar, kaybolan kağıtlar üzere sıkça yaşanan meselelerin önüne geçmek için şahane bir imkan demek.

Sonuç olarak, artık çok da müsabaka talihimizin olmadığı, dijitalleşmeyle birlikte tarihin tozlu sayfalarına gömülmek üzere olan bir gelenek demek, sanırım yanlış olmaz. Alışılmış ki bu gelenekten yüzlerce yıldır sayamayacağımız kadar çok para kazanıldığını da düşünecek olursak, daima de konuşulacak bir gelenek diyebiliriz…

Kaynaklar: Investopedia, Business Insider, Corporate Finance Institute, Bilgi ve İrtibat Teknolojileri Tabirler Sözlüğü