Biz sırf ‘NASA Mars’a uzay aracı gönderdi’, ‘Çin, başarılı bir roket fırlatması gerçekleştirdi’, ‘BAE Mars yüzeyinden yeni manzaralar yakaladı’ üzere sayısız başlıkla haberlerini görsek de, günümüzde uzay çalışmaları tüm dünyanın en öncelikli çalışma alanlarından biri ve büyük bir ‘rekabetten’ kelam ediliyor.

Özellikle 50’li yılların ortasından sonuna kadar ABD ve SSCB ortasında yaşanan ‘uzay yarışı’ sebebiyle uzayda rekabet kavramı bizim için yabancı değil. Lakin artık bunun bir ‘savaşa’ dönüşmüş olarak lanse edilmesi, geleceğe dair birtakım korkular yaratıyor. ABD’nin karşısındaki yeni rakip ise Çin. Pekala ortada nitekim bir uzay savaşı var mı? Biraz yakından bakalım…

Uzay, yolun başında bir nevi savaş alanıydı…

ABD ile SSCB ortasındaki uzay yarışının yaşandığı periyotta uzay, güç gösterisi yapılan ve bilim insanlarından fazla ‘milli savunmanın’ görevlendirildiği bir alandı. Hatta o denli ki ABD’nin Ay’a ayak bastığı Apollo misyonlarıyla uydumuzu ziyaret eden 12 astronotundan sadece bir tanesi bilim insanıydı. Geri kalan herkes çoklukla pilotlardan oluşan ‘askeri personeldi’.

Çünkü uzay, hakimiyet kurulmamış ve olası kaynaklara hamile bir alan olarak görülmesinin yanında tıpkı vakitte ulusal güvenlik tehditlerinin yaşanabileceği bir alan olarak görülüyordu. Haliyle uzayda hakim güç olmak pek çok sorunu çözebilecek, yeni ‘süper gücün’ oyun alanı olacaktı.

Ayrıca ülkeler bu ‘uzay yarışı’ sözünü ‘vergileriyle uzaya insan yollayan halkın’ uzay çalışmalarına bakışını değiştirip olumlamak için de kullandılar. Orada herkesi risk altına alan bir alan vardı ve hakim güç olmak güvenlik için kıymetliydi. Haliyle para harcamak da olağandı.

Yıllar içerisinde durum değişti, tüm ülkelerin uzay ajanslarında vazifeli bilim insanları birlikte çalışmaya başladı

Zaman içerisinde uzay çalışmalarına yönelik bu bakış açısı değişti. İşin içine bilim insanları daha fazla dahil olarak ‘uzay yarışı’ eksenini dünyanın her yerinden araştırmacıların birlikte çalıştığı ‘sonsuz bir araştırma alanı’ olarak yansıtmaya başladı.

Her ne kadar ABD ile birlikte pek çok ülke uzay çalışmalarını ortaklaşa yürütebilse de, Çin bu mevzuda ‘yasaklı’ bir ülke. Örneğin Rusya ile ABD bile birebir uzay istasyonunda araştırmalar yaparken; Çin’in bırakın birebir uzay istasyonuna girmesini, Çinli bir vatandaşın NASA tesislerini ziyaret etmesi bile yasaklı… Gerekçe ise ‘ulusal güvenlik’…

Ayrıca tabii ki kimse hakkında konuşmasa da ‘lider koltuğunda’ oturan bir ülke var; ABD. Bunun sebebi ise ABD’nin ‘uzay yarışı’ devri sonrasında da çalışmalarına orta vermeden devam etmesi, NASA’ya ayrılan bütçenin öteki ülkelerin uzay çalışmaları için ayırdığı bütçelere nazaran epeyce fazla olması ve uzay çalışmalarının toplumda kabul oranını artırarak bunu daima kılabilmesi diyebiliriz.

ABD bir yandan uzay çalışmalarında Çin’i ‘dışlayıp’ bir yandan NASA ile devlet denetiminde uzay çalışmalarına devam ederken; ABD’li özel şirketler de işin içine girdi. Mühendislik ve yazılım çalışmalarının ABD’de giderek gelişmesi ve güçlenmesi, NASA’ya ve özel SpaceX, Blue Origin üzere şirketlere bu alanda kolaylık sağlayarak çalışmaları hızlandırdı.

Ayrıca bir de, öteki pek çok ülkede devam eden çalışmalara karşın, ABD bu mevzuda her vakit medyayı çok kullanarak bol bol ‘reklam yaptı’. Hatta bu yüzden NASA deyince herkes ‘aa evet’ derken ESA, CNSA, ISRO üzere kısaltmalar pek de bir şey tabir etmiyor…

Son yıllarda ABD’nin ‘güçlü rakipleri’ artmaya başladı, işin rengi değişti

ABD’nin bu kimsenin artık ‘liderlik’ olarak anmadığı sessiz önderliğinde ilerleyen uzay çalışmalarında sakin geçen yılların akabinde son periyotta Birleşik Arap Emirlikleri’nden Hindistan’a, Çin’den Rusya’ya pek çok ülkede kıymetli atılımlar gerçekleştirilmeye başlandı. 

Birleşik Arap Emirlikleri Mars misyonu ile Mars’a uydusu Hope’u göndererek incelemeler yapmaya başladı. Rusya esasen ABD’nin çabucak ardında konumlanmışken siyasi tansiyonun de artmasıyla kendi uzay istasyonunu kurarak Uluslararası Uzay İstasyonu’ndan ayrılacağını açıkladı. Çin Ay misyonlarında suratını artırdı, hatta geçtiğimiz günlerde Ay’da yeni bir mineral keşfettiklerini açıkladı ve tıpkı vakitte Tiangong isimli uzay istasyonunun birinci iki modülünü fırlattı ve yörüngede kendi çalışma alanını oluşturmaya başladı. 

Yani kısaca, Memleketler arası Uzay İstasyonu etrafında dönen, ‘barışçıl ve ortak çalışma’ olarak lanse edilen periyodun sonunun geldiğini açıkça görebiliyoruz. Uzay çalışmalarında ismini duyuran ve kendini geliştiren tüm ülkeler, uzayda kendi varlıklarını daha güçlü oluşumlarla garanti altına alacakları adımlar atmaya başladılar…

Pentagon da NASA da ortalığı karıştıracak açıklamalar yapmaya başladı. Tamam da, ne oluyor ki?

Aslında bu içeriğe sebep olan ‘uzay savaşı’ sözünün kaynağı ABD… 

ABD Savunma Bakanlığı Pentagon, uzay çalışmaları noktasında bilhassa son devirdeki ‘UFO’ gelişmeleriyle sık sık karşımıza çıkıyor. Yayınlanan ‘UFO’ imgeleriyle birlikte ‘ulusal güvenliğe tehdit’ üzere sözler de sık sık kullanılmaya başlandı. Yani ABD’de bu bahiste yaratılan bir tansiyon var. Zira Pentagon bu imgelerde görülen ‘gizemli şeylerin’ ne olabileceğine dair araştırmalar yaparken her ihtimali göz önüne aldığını vurguluyor ve bunlardan biri de ‘rakiplerin geliştirdiği ve risk teşkil edebilecek araçlar’…

Tabii ki bu mevzuda dokümanlar de açıklamalar da sadece Pentagon’dan geldiği için üzerine fazla bir şey söylemek mümkün değil. Mevzuya NASA da dahil olmuş durumda ve hatta bu imajlar NASA tarafından kurulan özel bir takımla de incelenecek fakat çalışmalar şimdi çok yeni…

ABD’nin uzay, savaş, tehlike sözlerini kullandığı tek alan bu UFO manzaraları de değil. Daha geçtiğimiz aylarda NASA lideri Çin’in Ay çalışmalarını maksat göstererek ‘Ay’ı istila edecekler, kimseyi yanaştırmayacaklar’ tadında bir açıklama yaparak Çin’in uzay çalışmalarını ‘tehlike’ olarak gösterdi.

Çin o denli bir niyetleri olmadığını resmi kaynaklarca açıklayıp NASA liderini ayıplasa da, o fitil bir kez ateşlenmiş oldu. Çin, ABD’nin uzay çalışmalarında kendine yarattığı yeni şeytani rakip haline geldi.

Peki Çin ne yaptı da Pentagon’dan NASA’ya bütün ABD’yi bu kadar gerdi?

Aslında Çin sadece tıpkı ABD üzere uzayda farklı alanlarda türlü projeler geliştiriyor ve uygulamaya koyuyor. Fakat son yıllarda suratını hayli artırdı ve art geriye kıymetli adımlar attı. Bu adımlar nitekim de Çin’in ABD’yi geride bırakmasına yetecek süratte ve güçte adımlar fakat ABD hala daha açıkça önde…

Çin’in ABD açısından en rahatsız edici bulunan projeleri Ay’a gerçekleştirdiği misyonlar ve kendi uzay istasyonunu kuruyor olması diyebiliriz. Ayrıyeten Çin 2030 yılına kadar uzaydaki en büyük bir güç ve 2045’e kadar ise uzay teknolojileri konusunda dünya önderi olmak istediğini belirtiyor ve varsayım edersiniz ki bu sözler ABD’nin pek de güzeline gitmiyor.

Bir öbür bahis ise Çin’in ABD’ye ilişkin GPS sistemine bir alternatif olarak geliştirdiği BeiDou projesi. Lakin ABD, halihazırda kendi monopolünde olan bu kozun Çin’de de bulunmasını ‘tehlikeli’ buluyor. Zira Çin’in savaş durumlarında bu cinsten bir gücü berbata kullanabileceğini düşünüyor. Pekala birebir ihtimal ABD için yok mu?…

NASA her ne kadar Ay’a bundan neredeyse 50 yıl evvel ayak basmış olsa da Çin Ay’ın ABD’nin şimdi ulaşamadığı tarafına gitti. Beşerli Ay vazifeleri, Ay üzerinde kurulacak üsler ve Ay’dan kaynak getirme üzere bahislerde ise Çin sürat kesmeden çalışmalarına devam ediyor ve bu alanlarda kelam sahibi olma konusunda hayli kararlı görünüyor.

Benzer alanlarda Artemis üzere son devirlerde ismini sık duyduğumuz vazifelerle Ay üzerindeki hakimiyet mücadelesinde güçlü bir isim olmaya devam eden ABD, üstte da bahsettiğimiz açıklamalardan da anlayacağınız üzere bu bahiste kendisi kadar gelişmiş bir rakip istemiyor üzere görünüyor…

İki ülke ortasında yıllardan beri süregelen siyasi ve ekonomik rekabet ve gerilim, ABD’nin Çin’e uzayda ‘müsaade etmeyi istememesi’ yüzünden ‘uzay savaşları’ üzere bir algı yaratılmasına da neden oldu.

Uzay çalışmaları için ‘güçlü bir düşman’ ABD’nin işine geliyor

ABD uzay çalışmaları için her yıl milyarlarca dolar harcıyor. Bütçesinin küçük bir kısmı olsa da, bilhassa halk sıhhati üzere hususlarda vatandaşları tarafından sık sık eleştirilen ABD’nin NASA’ya ayırdığı bu bütçe, halktan reaksiyon gelmesine neden oluyor. Beşerler ‘biz fiyatsız sıhhat hizmeti alamazken vergilerimizi uzaya harcıyorsunuz’ tadında yansılar vererek hükümeti eleştiriyor. 

Bu tenkitlerin önüne geçerek uzay çalışmalarını gerekli göstermek için ABD’nin işine en çok yarayacak şey kestirim edeceğiniz üzere güçlü ve ‘korkutucu’ bir rakip. Böylelikle ABD, uzay bütçesini halkına daha rahat açıklayabiliyor…

Peki Çin hakikaten ABD’nin önüne geçecek kadar güçlü mü?

Bu bahiste bilgiler gösteriyor ki Çin her ne kadar depara kalkmış olsa da şu an için ABD’yi geride bırakması üzere bir durum kelam konusu değil. 

• ABD’nin 2021 yılı boyunca uzay çalışmalarına harcadığı para yaklaşık 55 milyar dolardı. Çin’de ise bu sayının yaklaşık 10 milyar dolar olduğu söz ediliyor.
• ABD yıllardır devam eden çalışmalarla pek çok gezegenin yörüngesine uzay araçları gönderdi, devasa teleskoplar ile uzayda ‘göz’ pozisyonuna geldi, güçlü roketlerle sayısız fırlatma gerçekleştirdi. Çin’in ise Mars’da misyonda olan bir uzay aracı dışında gezegen araştırmaları konusunda gidecek oldukça yolu var.
• Çin insanlı Ay vazifeleri için 2030 yılını hedeflerken, ABD bunu onlarca yıl evvel yaptı ve 2025’e kadar yine yapmayı hedefliyor.

Bunlar üzere pek çok örnek, ABD’nin şu an hala daha önde olduğunu gösteriyor.

Uzayı militaristleştirmek ortada bir ‘düşman’ varsa daha kolay

Uzay çalışmaları her ne kadar günümüzde bilimsel çizgide ilerlese ve bu türlü gündeme gelse de bu bahis birebir vakitte önemli bir ‘askeri ulusal güvenlik meselesi’ olarak da ele alınıyor. Üstelik senaryolar sonsuz… 

Örneğin Çin geçtiğimiz günlerde Ay’da yeni bir mineral bulduğunu açıkladı ve bu mineralin yakıt olarak kullanılabileceği tez ediliyor. Fakat mineralin bulunduğu bölge, NASA’nın da Artemis vazifeleriyle gitmek istediği bir bölge. Bu bölgede bir kaynak bulunduysa, bunu çıkarmak kimin hakkı olacak? Bunu Mars için de düşünün…

Ya da casus uydulara karşı geliştirilen ve uyduları etkisiz hale getiren lazer silahları… Ya bir ülke öbür ülkenin haberleşme uydularına saldırabilseydi? Ya da yörüngeye yerleştirilmesi planlanan bu cinsten ‘silahlarla’ öbür ülkelerin uzay istasyonlarına ziyan verebilseydi…

Biraz daha uç bir örnek; ya dünya dışı zeki bir ömür formu Dünya’ya saldırabilecek kadar yakınımıza gelseydi? Kendimizi nasıl korurduk?

İşte bu çeşitten senaryolar ve sorular üzerinden uzayı militaristleştirme eforu ne yazık ki mevcut ve yeniden ne yazık ki uzun vadede gerekliliğini daha çok senaryoyla ‘kantılayacaklar’ üzere görünüyor…

Uzayda büyük bir rakibin olması, örneğin NASA başkanının ‘Çin Ay’ı istila edecek’ gibi açıklamalar yapması bu çeşitten bir uğraşa epey sağlam bir taban hazırlıyor. ”Tabii ki yörüngede askerlerimiz ve silahlarımız olacak, sonuça ‘uzay savaşı’ var’‘…

Rekabet gerçek olsa da ortada bir savaş yok; en azından şimdilik…

Çin, Rusya, ABD üzere bu alanda artık gücünü pek çok noktada kanıtlamış ülkeler ortasında bir rekabet olduğu natürel ki su götürmez bir gerçek. Lakin bunun bir ‘uzay savaşı’ kıvamına gelmediğini de açıkça görebiliyoruz. Burada problem bunun bir savaşa dönüştürülüp dönüştürülmeyeceği. Fakat söz konusu ‘insan’ olunca, savaşın da çabucak gerisinden geldiğini ne yazık ki biliyoruz…

İnsanlığın uzaydaki gelişmesinin nasıl bir çizgide ilerleyeceğini, uzak gelecekte medeniyetin ‘uzaya’ taşınması üzere gayelerle neler yaşanabileceğini kestirmek güç. Fakat temennimiz, insanlığı bir çeşit olarak ileriye götürecek en değerli adımlardan biri olan uzay çalışmalarının her vakit ‘faydamıza’ ilerlemesi ve ‘savaş’ sözünün kullanılmadığı bir alan olması…

Uzayı her vakit büyüleyici ve öğretici; bilinmezlerle dolu ve hayran olunası bir yer olarak görüp araştırmak, bir öğretmen üzere görmek; gezegenimize yaptığımız üzere sonunu getirmeden yaklaşabilmek… Gerçekçi olmasa da, kim istemez ki…