Biriktirme bozukluğu olarak da geçen istifçilik, 2013 yılında Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın en son baskısına, yani DSM-5’e dahil edilen bir hastalıktır. Bu durumdan muzdarip bireyler, eşyaları kurtarma muhtaçlığı hissederek onları biriktirmeye başlar.
Birisi, onların ellerindeki eşyaları almak yahut içinde yaşadıkları eşya dolu meskeni temizlemek istediğinde ise çok reaksiyonlar gösterirler. Bu insanların sahip oldukları eşyalardan ayrılma konusunda, ellerinde olmayan sebeplerden dolayı sorun yaşadıkları gözlemlenir. Haydi gelin, bu hastalığın gerisinde yatan ruhsal faktörlere bir bakalım.
İstifçilikte, ‘biriktirme’ davranışı sık görüldüğü için koleksiyonculukla karıştırılsa da muhakkak birebir şey değil.
Koleksiyon yapan beşerler, ekseriyetle kasıtlı olarak, alacakları muhakkak bir kategorideki eseri alıp başkalarına göstermek için özel bir yerde bu eşyaları saklamayı severler. Yani maksatları, bu eşyaları kullanmak yahut daima yanı başlarında tutmak değildir.
İstifçi şahıslar ise objelere sahip olabilmek için koleksiyonerler üzere plan yapmazlar. Bu şahıslar, dürtüsel biçimde bir objeye sahip olmayı istedikleri için gördükleri tüm objeler tarafından tetiklenirler. İstifçiler için sahip oldukları şeylerin belirli bir kategoriye ilişkin olması gerekmez. Misal bu şahıslar, çöpten bir gazete alıp o gazeteye muhtaçlıkları olduğunu düşünebilir. İstifleyenlerin bulundukları ortam, daima çok dağınık olduğu için koleksiyonculukla uzaktan yakından alakaları yoktur.
Bu hastalık, toplumsal bağlantıları de bozuyor.
Uzmanlar bu sorunun tam olarak nedeninin bilinmediğinden bahsediyor. Aile üyelerinde bu durumu yaşayan kişilerin de benzer tecrübeleri yaşaması mümkün. Bazen sevilen birinin kaybı, gerilimli bir hayat da kişiyi istifçi yapabilir. Bu problemden muzdarip beşerler iş, partner, aile ve her çeşitten toplumsal bağlantıları yürütmede zorluk çekiyorlar.
Çünkü daima işe fayda yamaz tüm eşyaları alıp meskene taşıdıkları için bir süre sonra aileleri yahut birlikte yaşadıkları bireyler tarafından terk edilebiliyorlar. Böylelikle bu sorunu deneyimleyen insanlar daha fazla yalnızlaşıyor. Biriktirme bozukluğunun toplumda genel olarak görülme sıklığı yaklaşık %2,6’dır. Bu hastalık, 60 yaşın üzerindeki insanlarda veya başka bir ruhsal bozukluğu olan insanlarda ise daha sık görülüyor.
Bu sorunu yaşayan şahıslar, içinde yaşadıkları kültür ve ülke fark etmeksizin benzeri davranışlar gösterirler. Hatta bayanlarda ve erkeklerde eşit oranda görülen bir durum olduğu yapılan araştırmalarca da ortaya konmuştur. Bu sorun, ömrün erken periyotlarında (15-19 yaş civarı) başlayan ve geçen her on yılda bir daha da şiddetlenen bir durumdur.
Peki eşyalara bu denli bağımlı geçen bir hayatın semptomları nelerdir?
Öncelikle bu sorunu yaşayan beşerler için en bariz semptomun ellerindeki eşyadan vazgeçememeleri olduğunu bir kere daha vurgulayalım. Çünkü bu o denli bildiğimiz üzere bir vazgeçememe duygusu değil, bağımlılık derecesinde dirençli bir bırakamama sorunu. Aslında bu beşerler, objeleri, güya çocuklarıymış üzere benimseyip kopamıyorlar. Genelde bu insanların yaşadıkları konutlar, bir süre sonra çöp meskene dönüşüyor çünkü ne bulurlarsa konuta getiriyorlar. Artık şahısların hayat alanı objelerin istilasına uğradığı için bu şahıslar; mutfakta yemek pişiremez, banyo yapamaz hale gelebilirler.
Esasen bu bireyler; eşyaları, gelecekte bir gün gereksinimleri olacağına inandıkları eşsiz öğeler olarak gördükleri için saklıyorlar. Her eşyaya duygusal bir paha atfettikleri için onlara baktıklarında o duyguyu hatırlıyorlar. Bir de bu şahıslarda istifleme güdüsüne ek olarak erteleme, mükemmeliyetçilik, kararsızlık ve dikkat dağınıklığı üzere birtakım ruhsal durumlar da mevcuttur. Şahıslar, katiyen meseleleriyle yüzleşmekte zorlanırlar. Kendilerinde bir sorun olduğunu fark etmeleri hayli güç olduğu için sorunu çözmeye yönelik adım atmaları da güç olur.
İstiflenen yalnızca eşya değil, hayvan bile olabilir.
Hayvan istifçiliği, klasik istifçilikten farklı olarak özel bir istifleme bozukluğu tipidir. Lakin hem eşya hem hayvan istifleyenler de vardır. Bir kişinin yüzlerce hayvanı biriktirmesi üzere düşünebilirsiniz bu durumu. Hayvanları toplayıp bir konuta, odaya, alana kapatabilirler. Aslında bu epey tehlikelidir zira hayvanların güvenliğinin ve sıhhatinin bozulması mümkündür. bir TV programında istifçilik ile ilgili Acil Paklık Grubu isimli bir reality show çekilmişti ve oradaki kıssalar epeyce değişikti.
Hatta ülkemizde bu hastalığı yaşayan çok insan olduğunu, her geçen gün medyada ‘çöp ev’ başlığıyla gördüğümüz haberlerden anlayabiliriz. Belki bu bireylerin konutlarının belediyeler tarafından görevlendirilen temizleme takımları tarafından temizlendiğine denk gelenleriniz bile vardır. Natürel ki birden fazla evin içinden yalnızca çöp değil, acıklı hayat hikayeleri de çıkabiliyor.
Mesela Bursa’da çöp konuta kilitlenmiş olarak bulunan küçük bir çocuğun öyküsü duyanları hayli üzmüştü.
O nedenle, bu hastalığı yaşayan insanların yakınlarının pes etmemesi ve bu şahısları doktora götürmeleri hayli kıymetli. Bu beşerler yalnız bırakıldığında toplumsal hayatı istemeden de olsa tehlikeye atabiliyor. Bir konutun içi çöp yığınıysa birebir apartmandaki bir öbür daire ve hatta muhit de bundan etkilenebiliyor. O nedenle bu bireylerin psikiyatrik dayanak alıp ilaçlarını nizamlı olarak kullanmaları hem kendileri hem de etrafları için yararlı olabilir.
Kaynaklar: Psychiatry, Mayo Clinic, APA, Anadolu Kedisi