Bugün bilim dünyasında, genetik dizinin kıymetli kısımlarına bağlanan kimyasal işaretlerin yaşanan çevresel olaylarla değiştiği bilinmektedir. Hatta bunun nesilden nesile aktarılmasının da mümkün olabileceği düşünülmektedir.
Kuşaklar ortası epigenetik kalıtım olarak isimlendirilen bu durum; ebeveynlerin sıhhatinin, hayat usulünün ve hatta etrafının başka jenerasyonların sıhhatini ve gelişimini etkileyebildiğini gösterir. Bu durum açıkça görülse de nasıl işlendiği bilinmemektedir. 26 Temmuz günü PNAS üzerinden yayımlanan bir araştırma da bu mevzuyu inceledi ve aile büyüklerimizin genlerimizi nasıl etkilediği ile ilgili bulgulara ulaştı.
Epigenetik değişiklikler spermler yoluyla aktarılabiliyor
Solucanlar üzerinde bir çalışma gerçekleştiren araştırmacılar, ortak bir epigenetik modifikasyonun sperm yoluyla üç jenerasyon boyunca nasıl aktarılabileceğini, gen aktivitelerini ve torunların gelişimini nasıl etkileyebileceğini ortaya koydu. Uzmanlar, delillerin beşerler için yetersiz olduğunu söylese de çalışmanın birçok şeyi ortaya çıkardığını da ekledi.
Bilim insanlarından biyolog Susan Strome da yaptığı açıklamalarda, “Sonuçlar, sperm tarafından iletilen histon işaretlerinin, gen ekspresyonunun ve torunlarda gelişme ortasında bir neden-sonuç bağlantısı olduğunu gösteriyor” ifadelerini kullandı.
Epigenetik, gen içindeki gerçek dizileri değiştirmeden gen sözünde (ekspresyonu) meydana gelen değişikliklerin incelenmesine deniyor. Yani sigara içme, çevresel kirletici vb. üzere şeylerden kaynaklanabilen epigenetik değişiklikler, DNA dizinizi etkilemezken bedeninizin bir DNA dizisini nasıl okuduğunu değiştirebiliyor. Hücrenin genomu okuyan sistemi, yollarına büyük moleküller çıktığında belirli genlere erişemeyebilir, bunun sonucunda da bu genler proteinlere dönüştürülemez. Ayrıyeten DNA ipliklerini histon ismi verilen proteinlerin etrafına sarmak da birebir etkiyi sağlayabilir.
Araştırma, epigenetik kalıtım konusunun aydınlatılmasına yardımcı olabilir
Bu epigenetik modifikasyonların birçoklarının döllenmenin akabinde silindiği, bu sayede de olağan gelişimin sağlanması için hücrelerin yine programlandığı düşünülüyordu. Fakat memeliler de dâhil birçok hayvan üzerinde gerçekleştirilen çalışmalar, epigenetik değişikliklerin bundan kaçabildiğini ve jenerasyondan nesile aktarılabildiğini gösterdi. Solucanlar üzerindeki son araştırma da bu epigenetik işaretlerin embriyolarda korunduğunu mu yoksa tekrar mi programlandığını inceleyerek bunun başka kuşaklardaki gen sözüne olan tesirlerine baktı.
DNA’nın daha ağır bir biçimde paketlenmesini sağlayan bazik protein histona yapılan epigenetik işaretleme deneylerin odak noktasıydı. Uzmanlar, bunun akabinde büsbütün işaretlenmiş kromozomlara sahip spermler ile solucan yumurtalarını dölledi. Yavrularda gen aktiviteleri düzeylerine bakıldığında ise spermdeki genlerin baskılanmadığı görüldü. Bu da epigenetik değişikliklerin koruma edilerek yavruya geçişin sağlandığını gösterdi.
Storme da bununla ilgili, “Bu, DNA paketleme modelinin germ sınırında koruma edilmesi durumunda nesiller boyunca aktarılabileceğini ortaya koyuyor” dedi. Natürel ki bu bulguların solucanlar özelinde olduğunu, beşerler hakkında çok az şey söylediğini tekrar belirtmek gerek.
Bu bahiste insanların dâhil edildiği araştırmalar epey az olsa da kimileri sigara içme alışkanlıkları ve çocuklarda astım üzere bahislerde irtibatları ortaya çıkarmıştı. Grup, solucanlar üzerindeki araştırmanın epigenetik kalıtımın gelecek jenerasyonlar üzerindeki tesirleri konusunu aydınlatmaya yardımcı olabileceğini düşünüyor.