1206 – 1368 yılları ortasında Orta Asya merkezli olmasına karşın dünyanın dört bir yanına yayılarak karar süren Moğol İmparatorluğu’nun en parlak devri Cengiz Han vaktinde yaşandı. Bilhassa uyguladığı savaş taktikleri bugün bile askeri okullarda okutulan Cengiz Han, bu muvaffakiyetin tek sahibi değildir. Onun pek çok kumandanından bir tanesi olan General Subutay, galip geldiği onlarca savaş sayesinde ismini tarih altın harflerle yazdırmayı başarmıştır.

Henüz çocuk yaşta Cengiz Han’la birlikte yola çıkan Subutay, yıllar içerisinde onun en başarılı askerlerinden ve daha sonra da en başarılı kumandanlarından bir tanesi olmayı başarmıştır. Kimi kaynaklara nazaran tam 65 savaşı komuta etmiş ve bunların her birini kazanmıştır. Gayretle dolu bir hayattan sonra köşesine çekilip emekli olan efsane kumandan Subutay kimdir, gelin tarihin tozlu sayfalarında bu karşılığı arayalım.

Cengiz Han ve Subutay’ın ağabeyi çocukluk arkadaşından çok daha fazlası:

Moğol tarihi hakkında en hakikat kabul edilen kaynak, Moğolca yazılmış ve Cengiz Han’ın doğumu ile başlayan Moğolların Bâtın Tarihi isimli yapıttır. Bu yapıta nazaran Subutay’ın babası Çarçuday ile Cengiz Han’ın babası Yesügey çok yakın iki dosttur. Sonradan Cengiz Han ismini alacak Temuçin 1162 yılında doğduğu vakit Çarçuday, Yesügey’e samur derisinden bir kundak ikram etmişti.

Temuçin’e verdiği tek ikram bir kundak değildi, tıpkı vakitte o periyot çocuk yaşta olan oğlu Çelme’yi de onun yanında dost ve hizmetkar olarak bırakmıştı. 1167 yılında Yesügey öldürülünce düşman Temuçin’in peşine düştü. Çelme ile birlikte kaçtılar ve uzun yıllar kaçak hayatı yaşadılar. Bu sırada Çelmen’nin küçük kardeşi Subutay da ortalarına katıldı.

Subutay kimdir? Cengiz Han’ın saflarına katılan küçük bir çocuk:

Orta Asya’da yaşayan Tuva Türklerinin Uranhay uzunluğundan olan Subutay, 1176 yılında dünyaya geldi. Abisi üzere o da Cengiz Han’ın dostlarından bir tanesiydi ama yaşı küçük olduğu için geri planda duruyordu. Kaçak hayatları boyunca onlara yardım eden Subutay, en sonunda Cengiz Han’ın saflarına katıldı ve 1201 yılında Camuka ile girdiği çabada ağabeyi Çelme ile birlikte Cengiz Han’ın yanında savaştı.

Bu periyotta Orta Asya’nın tesirli topluluklarından biri olan Merkitler giderek güçlenmekteydi. Merkitlerin Türk olduğu düşünülmektedir. Bu büyüme Cengiz Han önderliğindeki Moğolları tehdit etmeye başlayınca 1205 yılında bir sefer düzenlendi. Muvaffakiyetle sonuçlanan bu seferin kumandanı Subutay’dı.

Orta Asya’daki Harezm bölgesinde karar süren Harzemşahlar, Türk – İran geleneğine bağlı ve o devir hayli güçlü bir devletti. 1219 yılında Subutay komutasında büyük bir sefer düzenlendi. Daha sonra Cengiz Han’ın öteki değerli kumandanlarından bir tanesi olan Jebe ile birlikte 20 bin kişilik bir ordu topladı ve Kafkaslar bölgesine bir keşif seferi düzenledi.  Deşt-i Kıpçak ile İdil-Ural bölgelerine de pek çok değerli sefer düzenlemiştir.

Subutay, Cengiz Han’ın oğlu Ögeday’ın da en değerli kumandanlarından:

1227 yılında Cengiz Han’ın mevti üzerine tahta oğlu Ögeday geçti. Ögeday tıpkı babası üzere hırslı bir önderdi ve Cengiz Han’ın almak isteyip de ömrü yetmediği yerlere arka arda seferler düzenledi. Bu seferlerin büyük bir kısmını komuta eden isim Subutay’dı. Doğu Avrupa ve Orta Avrupa’nın ele geçirilmesinde Subutay’ın rolü büyüktür.

Bu devirde kazanılan en büyük zaferlerden bir tanesi, 1246 yılında Mohi’de Macarlarla yapılan savaştır. Subutay komutasındaki ordu galip gelmiş ve Macar bölgesi ele geçirilmiştir. Tıpkı devirde Orta Doğu üzerine de pek çok sefer düzenlenmişti ve ortada kilometreler olmasına karşın tüm bu seferler Subutay tarafından yönetiliyordu.

Ögeday, 1241 yılında hayatını kaybedince yerine oğlu Güyük Han geçti. Babası periyodunda arttırılan Çin üzerindeki baskıları sürdüren Güyük Han, Subutay komutasındaki orduyla Çin üzerine büyük bir sefer düzenledi ve muvaffakiyetle tamamladı. 1248 yılında emekli olarak Tula Nehri’ne yerleşen Subutay, burada hayatını kaybetti. 

Subutay neden büyük bir kumandan?

Moğollar ufak bir kabileyken Cengiz Han periyodunda 24 milyon kilometrekareden fazla bir alana hükmeden koca bir imparatorluk haline geldi. 100 milyondan fazla insanı himaye altına almışlar, doğu ile batıyı birleştirmişler, kıymetli ticaret yollarını ele geçirmişler ve o güne dek hayal bile edilemeyecek toprakları işgal etmişlerdir.

Bu muvaffakiyetin gerisinde diplomatik değil, askeri bir güç var. Elbette Cengiz Han’ın bu husustaki dehası tartışılmaz lakin onu eşsiz yapan özellik, en yeterli kumandanlarla birlikte çalışmasıydı. İşte bu periyotta çalıştığı en büyük kumandanlardan bir tanesi de çocukluk arkadaşı da olan Subutay’dı.

Kendi lisanındaki ismiyle Sübedey, 1206 – 1248 yılları ortasında daima savaşmış ve katıldığı savaşların her birini kazanmıştır. Bazı kaynaklara nazaran kazandığı savaş sayısı 65’tir. Harzemşahları tekraren kere hezimete uğratmış, bütün Rus topraklarını tek seferde ele geçirmiş, Kafkasya’nın hırçın coğrafyasında bugün bile sıkıntı görünen taktikler düzenlemiş, Çin’e Moğol egemenliğini götürmüş ve tahminen de en değerlisi bir Orta Asya halkının Avrupa’nın içlerine kadar ilerlemesini sağlamıştır.

Subutay nasıl bu kadar başarılı bir kumandan olabildi?

Bugün uydu teknolojilerini kullanarak mümkün bir operasyon düzenlenecek bölgeler hakkında nokta atışı ayrıntılar elde edilebiliyor. Dünya haritası esasen elimizde. Lakin bundan yüzlerce yıl öncesini bir düşünün. Orta Asya steplerinde yaşayan bir halk bir gün Orta Doğu’da bir gün Avrupa’da nasıl bu kadar başarılı seferler düzenleyebildi.

İşin sırrı istihbarat ve haberleşmedeydi. Subutay’ı bir askeri deha yapan da işte aldığı bu istihbaratları ve haberleri yeterli değerlendirmesiydi. O denli ki Cengiz Han Avrupa’yı ele geçirmek istediğini söylediği vakit karşısına 20 yıllık bir fetih planı çıkardı. Değil yıl yıl, ay ay ve hatta gün gün neler yapılacağını hesaplamış ve buna uygun taktikler belirlemişti. Fakat Cengiz Han’ın ömrü yetmedi.

Subutay sefer düzenlenecek bölgelerin yalnızca coğrafik değil, sosyal yapısına da hakimdi. Kim kimle düşman, kim dayanak olur, kim köstek olur, denetim kimde, kimler satın alınır, kimler öldürülmeli hepsini biliyordu. İşte bu nedenledir ki Subutay tarafından uygulanan askeri stratejiler bugün bile askeri okullarda ders olarak okutulmaktadır.

Cengiz Han ve sonraki devirde Moğolların en değerli generallerinden bir tanesi olan Türk kumandan Subutay kimdir sorusunu yanıtlayarak bu efsane kumandan hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsettik. Bahis hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.