Öncelikle, Formula 1 araçlarının nasıl bu kadar gelişmiş olduklarından biraz bahsedelim. Birçok dalda teknoloji başkanı alanlar olduğu üzere otomotiv bölümünde de araştırma ve geliştirmenin en ağır olduğu alan Formula 1’dir. Bunun en önemli sebeplerinden biri, Formula 1’in en eski ve esaslı motorsporlarından biri olmasının yanında, astronomik sayılarda bütçelere ve gelirlere sahip olmasıdır. Bu, yarışan birden fazla ekibe denenmemiş yeni teknolojileri ve deneyleri araçlarında deneme, teknolojilerin performansını görme bahtı tanıyor.

Peki bu inanılmaz teknolojiler deneniyor, geliştiriliyor ne hoş de; bu teknolojiler günlük hayatta ne işimize yarayacak ki? Sonuçta bunların hepsi araçları daha da hızlandırmak, güçlendirmek için yapılan geliştirmeler, diye düşünüyor olabilirsiniz. Her bir teknolojinin neden uygulandığından birazdan teker teker bahsedeceğiz fakat kısaca bunu özetlemek gerekirse, Formula 1 araçlarını hızlandıran ve güçlendiren her şey birebir vakitte bu araçların verimliliğini, yoldaki stabilitesini ve sürüş kolaylığını arttırıyor. İşte karşınızda sokak otomobillerinde görebileceğiniz beş Formula 1 teknolojisi…

İstersen bir uçan halı, istersen pist canavarı. İşte karşınızda “Adaptif Süspansiyon ve Tutuş Denetim Sistemi”.

Günümüzde bilhassa lüks spor arabalarda duyduğumuz “Adaptif Süspansiyon” yahut “Aktif Süspansiyon” teknolojisinin aslı iddia edebileceğiniz üzere Formula 1’e dayanıyor. Öncelikle Formula 1’de nasıl yer edindiğini akabinde da günlük araçlara nasıl uygulandığından bahsedelim.

Orijinali 1991 yılında yarışa çıkarılan Williams FW14 Formula 1 aracı, maalesef kimi meselelerden ötürü çok da başarılı olamamıştı. Bu yüzden Williams bir sonraki dönemde bu yanlışlarını düzeltmekle kalmayıp üzerine ihtilal niteliğinde özellikler ekledi. 

1992 yılında yarışa çıkarılan FW14B (Spec-B)’nin en değerli iki özelliğinden birisi tutuş denetimiydi (TCS – Traction Control System). Bu sistem sayesinde motorun ürettiği çok güçten ötürü oluşabilecek bir denetim kaybını elektronik bir modül gücü regüle ederek azaltabiliyor ve aracın denetimden çıkmasına mahzur olabiliyordu. 

Bu özelliklerden ikincisi ise daha da ilgi cazibeli olan faal süspansiyon sistemiydi. Bu sistem, pilotun komutları doğrultusunda yoldaki değişken şartlara nazaran süspansiyon sertliğini değiştirerek aracın optimum yol tutuşuna sahip olmasını sağlıyordu. Tüm bu teknolojiler o kadar ileri seviyedeydi ki FIA (Federation Internationale de l’Automobile) yarışların daha rekabetçi olması için bu teknolojilerinkullanılmasını yasakladı.

Tabii bu teknolojilerin Formula 1’de yasak olması, araba üreticilerinin bu teknolojileri standart yol araçlarına uygulaması için bir pürüz değil. Aslında aslında tutuş denetim sistemi yirmi yıl öncesine kadar da çok ilkel bir halde araçlarda bulunuyordu. Lakin bunu verimli ve kullanılabilir kılan Williams grubu, günümüzde deneyimsiz sürücülerin dahi araçlarının üzerinde daha fazla denetim sahibi olmasını sağlıyor. 

Aktif süspansiyon sistemi ise çoklukla lüks ve spor arabalarda bulunan yol şartlarına nazaran ahenk sağlayan bir sistemdir. Bu sistem sayesinde lüks bir araba uçan halı üzere bir sürüşe sahipken istendiği anda oldukça sportif bir karaktere bürünebilir. 

Artık tarafınızı seçmenize gerek yok. İşte karşınızda “Hibrit Araçlar”.

Tabii çağdaş Formula 1 araçlarını bu kadar ileri düzeyli kılan teknolojilerden bir başkası ise hibrit aktarma sistemleridir. “Hibrit” dediğimiz sistem, içten yanmalı bir akaryakıtlı yahut dizel motorun, elektrikli bir motor yahut motorlarla desteklenerek kullanıldığı bir çeşit tahrik sistemidir. Formula 1 araçları, bu sistemler sayesinde o vakte kadar hiç görülmemiş termal verimlilik düzeylerine ulaşıyordu.

İlk kere 2014 yılında %50 termal verime ulaşılmıştı. Bu, şu demek oluyor; yakılan akaryakıtta bulunan kimyasal gücün yarısı mekanik güce öteki yarısı ısı gücüne dönüşüyordu. Bu, tahminen kulağa berbatmış üzere geliyor olabilir fakat sokaktaki ortalama bir otomobilin sırf %25-30 verimlilik yakaladığını düşünürseniz Formula 1 araçlarının ne kadar ileri düzey araçlar olduğunu anlayabilirsiniz.

Aslında bu teknoloji Formula 1 araçlarında kullanılmaya başlandığı tarihten (2014) çok daha öncelerden beri kullanılıyordu. Örnek vermek gerekirse, Toyota Prius (1997) en eski ve tanınan hibrit araçlardan biriydi. Fakat Formula 1 öncesi hibrit sistemleri verimsiz, muteber olmayan hasılı insanların tercih etmek istemeyeceği sistemlerdi. Lakin Formula 1’in hibrit sistemleri sahip oldukları AR-GE bütçesinin muazzam derecelerde olması sayesinde daha çok geliştirmesi üzerine binek araba üreticileri de burada geliştirilen teknolojileri araçlarına uygulamaya başladı ve günümüzdeki inanılmaz verimli hibrit araçlar doğmuş oldu. 

Bir taşla iki kuş. İşte karşınızda “KERS”.

KERS (Kinetik Güç Geri Dönüşüm Sistemi) hibrit periyot Formula 1 araçlarının (2014 – Günümüz) bataryalarını yarış uzunluğu dolu tutabilmelerinde çok büyük rol oynamaktadır. Aracın sürat kazanarak edindiği kinetik enerjiyi frenleme sistemine yardımcı olarak elektrik gücüne çeviren bu sistem hibrit sistemin verimli bir formda çalışmasında çok büyük bir rol oynuyor.

“Peki bu sistem günlük araçlarımızda nasıl çalışıyor, bizim araçlarımızda ne üzere yararları var?” diye soracak olursanız; ilk olarak söylememiz gereken, işletme maliyetlerine olan katkısı olacaktır. Hibrit yahut elektrikli bir araçta ayağınızı gazdan çektiğinizde yürüyen aksama bağlı bir jeneratör devreye girer ve aracınızın hızlanarak elde ettiği kinetik enerjiyi elektrik gücüne çevirerek bataryaları şarj eder. Bu, sizin iki biçimde işinize fayda:

Birincisi; aracınız, sahip olduğu kinetik enerjiyi elektrik gücüne çevirmek için “enerjinin korunumu kanunu” nedeniyle zorunlu olarak yavaşlayacaktır. Bu yavaşlama sayesinde aslında fren disklerinin ve balatalarının da yanlışsız orantılı olarak kullanımı çok bariz ölçülerde düşecektir. Birebir vakitte kimi araçlarda (özellikle elektrikli olanlarda) bu tesirin ölçüsü ayarlanabilir ve “Tek Pedallı Sürüş” denilen bir sistem kullanılabilir. Bu sistem, fren yaparmışçasına güçlü bir biçimde güç dönüşüm işini yaptığından bir nevi fren vazifesi görür ve aracı neredeyse durana kadar yavaşlatır, böylecefren pedalını kullanmanıza gerek kalmaz. Hem disk ve balata ekibiniz çok daha uzun ömürlü olur hem de bataryanız hatırı sayılır ölçülerde şarj edilir. 

İkincisi, bu sistem sayesinde hibrit araçlar bataryalarının şarj olması için yalnızca motora yahut duvar adaptörlerine muhtaçlık duymaz. Bu sayede motordan daha az güç çalarak yakıt iktisadını arttırırsınız, tıpkı vakitte konuta vardığınızda elinizde olan şarj daha fazla olacağından elektrik faturasından da âlâ bir ölçü tasarruf sağlarsınız. 

Vites geçişleri hiç olmadığı kadar süratli, şanzımanlar bir o kadar kırılgan. İşte karşınızda “F1 Vites”.

Formula 1 izleyen, izlemeyen pek çok kişi “F1 Şanzıman” terimini duymuştur. Kestirim edebileceğiniz üzere bu şanzıman tipinde geçen “F1” Formula 1’i tabir etmektedir. Pekala nedir bu F1 şanzıman?

1979 Formula 1 döneminde geliştirilmeye başlanan bu şanzıman, birinci kere Formula 1 pilotlarına ellerini direksiyondan çekmeden vites atma imkanı sağlamıştı. Bu pilotlara otomobilin üstünde inanılmaz bir hakimiyet ve sürat kazandırmıştı. 1989 yılında bu donanıma sahip bir otomobilin birinci yarışını kazanması ile birlikte bu sistem artık bir Formula 1 standardı oldu ve ismini tarih kitaplarına kazıdı. Çalışma mantıkları aslında oldukça kolaydı, pnömatik yahut hidrolik sistem ile çalışan bir seçici ile sıralı bir şanzıman denetim ediliyordu.

Bu sistem o devrin tork konvertörlü otomatik şanzımanlarına nazaran daha süratli ve daha hisliydi. Şoför, istediği vakit manuel olarak vites değiştirebildiği için bu sistem spor otomobiller için vazgeçilmezdi. Bu sistemi binek arabalarda birinci kullanan firma, periyodun Formula 1’in yıldızlarından Ferrari oldu. Ferrari F355 Berlinetta F1, trafikte dolaşan birinci “F1 şanzımanlı” otomobil oldu ve kullanıcılara sunuldu. Alışılmış bu sistem birinci devreye sokulduğunda çok başarılı değildi; çok fazla arızaya sebebiyet veriyor, bakımları çok değerliye patlıyordu. Lakin vakitle teknolojinin ilerlemesi ve şanzımanların daha emniyetli hale getirilmesi ile bu sistem alıcılar tarafından hayli beğenildi ve günümüzdeki çift kavramalı otomatiklere kadar evrildi.

Artık eller daima direksiyonda. İşte karşınızda “Çok İşlevli Direksiyon Düğmeleri”.

Günümüzde trafikte dolaşan birçok 2005 model üstü aracın direksiyonlarında kumanda denetim düğmeleri olduğunu hepimiz biliyoruz. Bu düğmeler sayesinde sürat denetim sistemini, medya sesini, radyo kanalını yahut dinlediğimiz şarkıyı seçebiliyoruz. Bu çok işlevli düğmeler pekala araçlarımızda nasıl yer aldı?

Aslında aracınızdaki bu düğmeler de yeniden bir Formula 1 yapıtı. Formula 1 araçlarında doksanların sonunda kullanılmaya başlayan bu teknoloji, şoförün ellerini direksiyondan çekmeden birtakım denetimleri gerçekleştirmesi için geliştirilmişti. Bu sayede yarışın rastgele bir kısmında araç üzerindeki hakimiyeti azalmayacak, daha efektif bir sürüş sergileyebileceklerdi. Bu avantaj sırf Formula 1 şoförlerini değil, tıpkı vakitte trafikte kullanan bizler için de yararlı olarak görülmüş ve binek arabaların direksiyonlarında da kullanılmaya başlandı. Artık bu teknoloji sayesinde binek araç şoförleri de kritik kontrolleri ellerini direksiyondan ayırmadan yapabiliyorlar.

Yukarıda listelediğimiz beş teknoloji ve benzerleri, Formula 1 araçlarından binek arabalara vakitle aktarılarak günümüz araçlarını bir F1 aracı üzere verimli ve kullanışlı yapma yolunda ilerliyor. Artık direksiyon üzerinden vites atarken yahut müziği değiştirirken biraz da olsa Formula 1 pilotu üzere hissedebilirsiniz.