Uçağı kaçırmamak için “ne olur ne olmaz” kanısıyla erkenden gittiğiniz havalimanlarında ekseriyetle oldukça boş vaktiniz kalır. Bu vakti sıkıcı geçirmemek ismine dükkanları gezerken bir ikramlık eşyanın bile uçak bileti kadar fiyatının olduğuna rastlayabilirsiniz.
Kendinize hakim olup o eseri almamayı başarsanız bile kapitalizmin cezbedici kokusu sizi çağırmaya devam eder. “Ateş seni çağırıyor” sloganı ağzınızı sulandırır lakin menüdeki fiyatlara baktığınızda o ateşin tıpkı vakitte cebinizi yakmaya da hazırlandığını fark edersiniz.
150 liraya bir hamburger, 20 liraya bir su aldığınızda midenizdeki guruldamalar kesilir lakin bu kere başınızın içindeki guruldamalar başlar: Bu parayı vermeye kıymet miydi, bununla dışarıda çok daha güzel şeyler almaz mıydım, havalimanları neden bu kadar kıymetli ki? Gelin, bu husustaki merakları giderelim…
Havalimanında satılan eserler neden değerli?
- Arz-talep meselesi
- Alternatifin olmaması ve düşük rekabet
- Kira ve masrafların yüksek olması
- Alanların kısıtlı olması
- Ulaştırma maliyeti
- Turistlere yönelik fiyatlar
- Yap-işlet-devret metodu
1. Sebep: Arz-talep meselesi
Buraların iktisadı bildiğimiz piyasa iktisadından farklıdır. Nasıl ki talep azlığından ötürü Hakkari’deki fiyatlar talebin fazla olduğu İstanbul’a nazaran çok düşükse bu piyasa farklılığı örneği havalimanlarında da geçerlidir.
Ürünler kıymetli olmasına karşın talep hâlâ fazla olduğu için eserleri ucuz satmak satıcı için hiç mantıklı olmayacaktır. Yani size değerli gelen eserler diğerlerine o denli gelmiyor olabilir. Kıymetli bulanlar ise “nasılsa havalimanlarında nadiren bulunuyorum, bu parayı vermemin uzun vadede bana önemli bir tesiri yok” kanısıyla harcama yaptıkları için talepte bir azalma olmaz.
2. Sebep: Alternatiflerin olmaması ve düşük rekabet
Yüksek güvenlikli bir yer olan havalimanlarına dışarıdan istediğiniz üzere yiyecek-içecek sokamazsınız. Yapıldıkları yerler kent merkezine çoklukla uzak olduğu için etrafta alternatif marketler, restoranlar bulamazsınız. Eli mahkum bir formda içeride tüketim yapmanız gerekir.
Üstelik dışarısıyla rekabet halinde olmadıkları üzere içeride de önemli bir rakipleri olmaz. Zira her kategorideki mağaza sayısı epeyce sonludur. Bu nedenle fiyatları aşağıya çekme zaruriliği hissetmezler.
3. Sebep: Kiraların ve sarfiyatların yüksek olması
Havalimanlarındaki bir işletmeciden bir eser aldığınızda, aslında o işletmecinin kirasının bir kısmını da ödemiş olursunuz. Hatta bununla kalmayıp emekçilerin maaşının bir kısmını da ödersiniz. Zira havalimanlarında çalışanlar ekseriyetle birkaç lisan bilen eğitimli bireyler oldukları için maaşları taban değildir. Bu da haliyle fiyatlara yansımaktadır.
4. Sebep: Alanların kısıtlı olması
İşletmelerin kısıtlı bir depo alanı bulunur. Burada 2 liralık suyun 20 liraya satıldığını varsayalım. Şayet 2 liraya satılsaydı, havalimanlarına kamyonlarca su taşımak gerekirdi. Hepsini koyacak yer olmadığı için, “havalimanlarına götürülemeyen” o suların da parasını ödemiş oluyorsunuz. Yani işletme sahibi, deposunda 10 kat su varmış üzere yarar sağlamış oluyor.
5. Sebep: Ulaştırma maliyeti
Havalimanları kent merkezinden uzaktadır ve araçlar sadece orası için ürün götürür. Mal dağıtan araçların etrafta dağıtım yapabilecekleri öbür bir yer bulunmaz. Ayrıyeten kısıtlı ölçüde mal götürülebildiğini bir evvelki hususta belirtmiştik.
Şehir içindeki mal dağıtım araçları ise birbirine yakın olan marketlere dağıtım yaptığı için ulaşım masrafları çok daha azdır, bu da haliyle fiyatlara yansımaktadır. Üstelik yakıt fiyatlarındaki artış da hesaba katıldığında ne kadar tesirli bir sebep olduğu daha rahat anlaşılacaktır.
6. Sebep: Turistlere yönelik fiyatlar
“Ülkeye ne kadar döviz girerse o kadar iyi!” mantığı hakim olduğu için bu durum TL’yle maaş alan Türk vatandaşlarını da etkiliyor haliyle. Kur farkı açıldıkça bu fark daha da hissediliyor. Yalnızca havalimanlarında değil, Efes üzere parayla girilen turistik yerlere de Türk vatandaşları bu yüzden daha fazla ödemek zorunda kalır.
7. Sebep: Yap-İşlet-Devret yöntemi
Bu usulle havalimanlarını işleten özel şirketler pahalılığın en kıymetli sebeplerinden olarak gösteriliyor. Üstte saydığımız sebepler havalimanlarının kıymetli olmasını mantıklı kılsa da şu anki fiyatlar astronomik düzeyde olduğu için Yap-İşlet-Devret Formülü aracılığıyla haksız kazanç sağlandığı tezleri üzerinde de duruluyor.
BONUS: Uçak seyahati yapmıyor olsanız dahi havalimanlarına para ödüyorsunuz.
Örneğin; Zafer Havalimanı için 2021’de 1.317.733 yolcu garantisi verildi lakin yolcu sayısı sadece 22.936’da (%1,8) kaldı. Ortadaki fark için şirkete iç sınırlarda 2 euro, dış çizgilerde ise 10 euro ödeniyor. Bu garanti ödemeleri sizin vergilerinizden karşılanıyor.
Buna emsal piyasaları farklı yerlerde de görmek mümkün.
Bir bilet alıp sinema salonuna gittiğinizde patlamış mısıra, kolaya olağan fiyatından daha fazla para vermek zorunda kalırsınız. Havalimanlarındaki kadar kıymetli olmasa da dinlenme tesislerindeki fiyatlar da pek çok misal sebepten ötürü değerlidir. Tekrar tıpkı formda tatil bölgelerinde de emsal bir piyasaya rastlarsınız.
Yani bunun temel sebebi, kolay bir “İktisada Giriş” bahsidir.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4