Milattan evvel 10 binli yıllarda Mezopotamya’da kurulan birinci kent devletlerinden sonra medeniyet süratle yayılmış ve komşu coğrafyalarda da karşımıza çıkmaya başlamıştır. Bugün yaşadığımız topraklar olan Anadolu’da kurulan en eski ve değerli medeniyetlerden bir tanesi ise Hititlerdir. Hititler kısa mühlet içerisinde bölgenin hükümran gücü haline gelmiş ve bu gücü Hitit kanunları ile teminat altına almışlardır.

Eski hukuk kuralları denilince pek çok kişinin aklına Hammurabi kanunları gelir. Evet ancak Hitit kanunları ile bu çeşit bilinen kanunları kıyasladığımız vakit karşımıza çok daha insancıl bir tablo çıkıyor. Günümüzden binlerce yıl evvel yazılmış olmalarına karşın kısasa kısas üzere sert cezalar uygulamamışlar ve kölelere bile değerli haklar vermişlerdir. Gelin Hitit kanunları nelerdir yakından bakalım ve unsurları üzerinden öne çıkan özelliklerini görelim.

Temelden başlayalım; Hitit kanunları nedir?

Milattan evvel 1600’lü yıllarda kurulmuş ve dağıldığı milattan evvel 1178 yılına kadar kurulduğu Anadolu’da aktif bir güç olmuş Hititler medeniyeti tarafından oluşturulmuş olan kurallar bütünü, Hitit kanunları olarak isimlendirilir. Milattan evvel 1650’li yıllarda yapıldığı düşünülen Hitit kanunları, kral I. Hattuşili periyodunda hazırlanmıştır.

Hititler’de kral tıpkı vakitte başkomutan, başyargıç ve başrahip olarak kabul ediliyordu. Pankuş ismi verilen bir soylular meclisi tarafından onaylansa bile kralın geniş bir yetki alanı vardı. Tüm bunlara karşın kil tabletlere çivi yazısı ile kazınmış günümüze gelen haliyle 292 kanun üzerinden hukuk kurallarının belirlenmiş olması son derece kıymetlidir. 

Hitit kanunları nasıl ortaya çıkmıştır?

Anadolu’nun komşu bölgesi olan Mezopotamya’da birinci kent devletleri kurulmuş ve medeniyet şekillenmiştir. Toplumsal sistemi sağlamak için de pek çok yazılı ve yazısız kurallar hazırlanarak hukukun temelleri atılmıştır. Medeniyeti kurdukları sırada ister istemez tüm bunlardan etkilenen Hititler de toplumsal nizamı sağlamak ismine bir dizi kural hazırlamışlardır.

Hititlerin, Mezopotamya medeniyetlerindeki hukuk kurallarından etkilendikleri bir gerçek. Lakin asla bunları alıp da teğe bir uygulamaya çalışmamışlardır. Halkın toplumsal yapısını ön planda tutarak kendilerine özel kurallar belirlemişlerdir. Anadolu halkına özel olarak hazırlandığı için Mezopotamya halklarını zar sıkıntı denetim altında tutan vefat cezaları kullanılmamış, yerine para ya da dayak cezası uygun görülmüştür.

Hitit kanunları nelerdir? Unsurlarına bakalım: 

• Kadın ve erkek evlenip çocuk yaptıktan sonra boşanırlarsa mesken ikiye bölünür, bayan bir çocuğu erkek ise başka çocukları alır.
• Cinayetin cezası ölümdür.
• Kavga sırasında insan öldüren, bedel olarak dört baş insan verir.
• Esir öldüren, bedel olarak iki baş insan verir.
• Öküz çalıp kesen beş öküz, kuzu çalıp kesen dört kuzu, keçi çalıp kesen dört keçi bedel öder.
• Meyve bahçesinde yangın çıkaran yeni ağaç diker, ağaç başına altı gümüş öder.
• Hırsızlık yapan dayak yer ve çaldığı malın üç katı gümüş öder.
• Tarla yakan kişi, tarlasını yaktığı şahsa köle olarak verilir.
• Büyücülük yapan öldürülür ya da sürgün edilir.
• Kralın kararına karşı gelen kişinin meskeni harap edilir.
• Hititli bir tüccarı öldüren kişi, 100 gümüş bedel öder.

Kil tabletler üzerine çivi yazısı ile kazınan Hitit kanunlarından günümüzde kadar gelen 292 adedinden en değerlileri bu halde. Bunları ve başka kanunları incelediğimiz vakit cinayet ve din olayları dışında kolay kolay vefat cezası verilmediği görüyoruz. Bu açıdan baktığımız vakit periyodu için Hitit kanunlarının son derece insancıl olduğunu söylemek mümkün.

Hitit kanunlarının özellikleri nelerdir?

Hitit kanunları milattan evvel 17. yüzyılda yazıldığı için devrin kurallarına nazaran ve emsal ya da evvelki periyottaki kuralları göz önüne alarak kıymetlendirmek gerekiyor. Dönemin kurallarına nazaran Hitit kanunları epey insancıl kurallara sahip. Kısasa kısas yolu üzere sert cezalar yerine ödeme yapılması o devri için büyük bir ıslahat. Elbette o periyot kölelik var ve baş sayısı olarak hesaplanan köle beşerler da mal kabul ediliyor.

Elbette binlerce yıl öncenin kanunları olduğu için erkek bayandan üstün tutuluyor lakin tekrar de kanunlarda bayanın ismi geçmesi ve boşanma üzere durumlarda bayanın hem bir çocuğu hem de malın yarısını alabilmesi demek, uygar kanunun temellerinin atılmış olması manasına gelir.

Hitit kanunlarında en dikkat çeken husus ise köle hakları. Köleler, sahibinin malı olsa bile insan oldukları unutulmamış ve mülk edinebilmeleri, karşılığını ödeyerek özgür kalabilmeleri ve başlık parasını vererek hür bir bayanla evlenebilmeleri bile sağlanmıştır. Başka bir farklı nokta ise hayvanlara ve tabiata karşı da gözetici tedbirler alınmış olması. 

Kölelik 20. yüzyılda çözülmüş, bayan hakları ise bugün bile tam olarak çözülmemiş sıkıntılar oldukları için bu iki bahisten bağımsız değerlendirdiğimiz vakit Hitit kanunlarında yer alan kural ve cezaların son derece insancıl olduğunu söylemek mümkün. Kaldı ki o periyotta ölüm cezasının en yaygın ceza tekniği olduğunu düşünürsek bunun yerine fidye ödenmesi bile ilerici bir adım olarak kabul edilebilir.

Sonuç: Hitit kanunları neden değerli?

Medeniyetin temellerini atan Mezopotamya’daki birinci kent devletleri tarafından uygulanan kanunlar ve belirlenen kurallar hukukun başlangıcı olmuş ve bu yapının temellerini atmıştır. Lakin bunların büyük kısmında uygulanan ceza kısasa kısas üzere son derece sert prosedürlerden oluşuyordu. Elbette periyodun kaideleri yeterince toplumsal bir barış tertibi oluşturmak yerine yöneticilerin isteklerinin şartsız koşulsuz yerine getirilmesini hedefliyorlardı.

Hukukun temeli bu kanunlar olsa bile günümüz hukukuna kadar devam eden sürecin en kıymetli adımlarından bir tanesi Hitit kanunları olmuştur. Yaklaşık 500 yıl boyunca uygulanmış olan bu kanunlar, günümüz hukukundaki toplumsal yapının değeri prensibinin birinci defa uygulanmasıdır. Örneğin tüm dünyada insan öldürmek kabahattir lakin ülkenin toplumsal yapısına nazaran ceza kuralları değişir. İşte Hitit kanunları da böyledir.

Hitit kanunlarını incelediğimiz vakit vefat kavramının Hitit halkında da günümüzdeki üzere olduğunu söyleyebiliyoruz. Ölüm cezası kolay kolay verilmiyor ve cinayet cürmü çok büyük bir kabahat olarak görüldüğü için vefatla cezalandırılıyor. O periyoda nazaran düşündüğümüz vakit bayanlara ve kölelere haklar verilmesi, hayvanların ve tabiatın bir nebze de olsa korunuyor olması; Hitit kanunlarının dikkat çeken özellikleri ortasında.

Anadolu’da kurulmuş en eski ve en değerli medeniyetlerden bir tanesi olan Hititler’de kullanılan Hitit kanunları nelerdir sorusunu unsurları ve özellikleri üzerinden tüm ayrıntılarıyla yanıtladık. Mevzu hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.