Özellikle de toplumsal medyada bir fotoğrafın ya da görüntünün altına gelen ‘bu bayan da ne berbat, bu tiple utanmadan paylaşım yapıyo‘ ya da ‘adamın tipine bak, yanındaki bayana bak bir de‘ üzere insanları yalnızca dış görünüşüyle yargılayan yorumlar görmüşsünüzdür.

Bunun üzere insanları yalnızca hoşluklarına nazaran yargılama davranışı ne yazık ki sırf toplumsal medyada karşımıza çıkmıyor. Hatta iş hayatından çalışma hayatına her alanda çok önemli tesirleri var. Gelin birlikte ‘güzelliği’ merkeze koymanın nelere neden olabileceğine göz atalım.

Başlamadan evvel kıymetli not: “Başkaları yapıyor olabilir lakin ben bunu esasen yapmam” fikrini başınızdan çıkardığınızdan emin olun. Çünkü bu da niyetlerinizi etkileyen başka bir yanılgıdır.

“Güzellik iyidir” (ya da değil midir?)

Tırnak içinde gördüğünüz cümle, şahısların zihnine yerleşen basmakalıp bir düşünce diyebiliriz.

Başlıklar altında daha ayrıntılı açıklayacağız ancak ana bildirisi verelim. Bu kanıya sahip olan beşerler (ki bu fark etmeden de edinilebilir) güzellik standartlarına uyan şahısları, başkalarına nazaran bir adım önde görür.

Güzellik sözünü açalım:

Burada standartlar hem topluma nazaran olduğundan dönemden döneme değişiyor hem de erkek/kadın ayrımını barındırmıyor.

Yani toplumun hoş olarak belirlediği yüz elementlerine, bel inceliğine vb. farklı elementlere sahip olan bir bayan da bu başlığa girebilir; birebir formda erkek de.

Fakat hoşu farklı başlıklara, hususa tersten bakarak da yerleştirebiliriz (Kafanız karışmasın)

Bu fikirde hoş insanların otomatik olarak başarılı ve sağlıklı olmaları beklenir. 

Aynı biçimde bu niyete sahip olan bireyler, yüzlerini görmeden sağlıklı ve başarılı olduğunu bildikleri şahısların de (dolaylı ya da direkt olarak) güzellik standartlarına uymalarını bekler. Yani hiç farkında olmadan üzerlerinde bir baskı oluşabilir.

Kabaca fikri verdikten sonra bu durumun iş dünyasındaki yerine bakarak başlayalım:

Burada somut bilgiler olmadan konuşmak emniyetli olmayacağından ayrıntılarına göz attığımız birkaç araştırmayı belirtelim.

Psikoloji Profesörü Madeline Heilman imzalı olan bir araştırmada üniversite öğrencilerine yeni mezun olan bireylerin CV’leri veriliyor ve bunları inceleyip değerlendirmeleri isteniyor.

Toplum tarafından erkek yahut bayan işi olarak görülen mesleklere nazaran cinsiyetleri pahalandıran öğrenciler, beklenildiği üzere hoş olan bireylerin (fotoğraflı) CV’lerini daha yüksek notlarla değerlendirdi

Ama yalnızca erkekler için durum böyleydi:

Güzel olarak bedellendirilen erkekler her iki iş kolu için de uygun görüldü. Lakin hoş bayanlar, sadece kadınlara uygun olarak görülen işlerde avantajlı oldu.

Bunun sebebiyse kolay. Hoş olarak görülen bayanların daha feminen karakteristikler taşıdığı düşünüldüğünden maskülenlik gerektiren işlerde yetersiz kalacaklarına inanılıyordu. Bunun 1979 tarihli bir çalışma olduğunu belirtelim.

Peki bunu neden direkt hakikat olarak kabul edemeyiz?

Çünkü bu çalışma laboratuvar ortamında yapıldı ve gözlemlenen şahıslar de bu deneyin bir sonucu olacağının farkında olduğundan özellikle tarafsız davranmış olabilir.

Bu durum da “Beauty is beastly” tesiri olarak bilinmeye başladı

İşlerin bu tesir sebebiyle hoş insanları makûs etkileme ihtimali de bulunuyor. Bunu görmek için de Psikoloji Profesörü Comila Shahani-Denning’in bir çalışmasına göz attık.

Söz konusu çalışmada Shahani; cazip, cazip olmayan ve ortalama olarak görülen çalışanlarla ilgilenmeleri için gözlemcilerle çalışıyor ve bu şahısları disipline sokmaları isteniyor.

Sonuç olarak hoş beşerler kusur yaptıklarında daha çok sorumlu tutuluyor. Alımlı olmayan şahıslar içinse bu kusurlar yalnızca ‘kötü şans’ olarak bedellendiriliyor. Yani bahsettiğimiz tesir burada bilakis dönüyor diyebiliriz.

Peki hangisine inanalım? Hoşluk iş yerinde uygun midir yoksa makûs mü?

Shahani’nin farklı araştırmalardan elde ettiği datalar, iş yerlerinde hoş insanların avantajlı olduğunu destekliyor.

Beauty is beastly tesirine baktığımızda ise farklı araştırmalardan bu kadar tesirli sonuçlar elde edilemediğini görüyoruz. En azından işe alımlarda durum bu formda.

Son olarak tartışabileceğimiz bir husus:

İşe alım görevlilerin seçilmesinde, adayların hoşluğa yönelik bir taraflılığı olmadığından emin olmak için patronlar nasıl usuller uygulayabilir?

İşe alımlarda durum bu formdaydı. Pekala yargıda durum nasıl?

Burada John E. Stewart’ın 1980 tarihli, yargıda çekiciliğin ne üzere tesirleri olduğuna odaklanan araştırma kağıdına göz attık.

Buradaki çalışmada gözlemciler belli duruşmalara katılıp sanığın çekiciliğini değerlendiriyordu.

Toplamda çekicilik kıymetleri değişen 67 sanığın ve bu sanıkların aldıkları cezaların gözden geçirilmesi sonrası, cazip olan bireylerin başkalarına nazaran daha az süre ceza aldıkları görüldü.

Elbette bu durumda cinsiyet de rol oynayabilir:

Bu bahse da Angela Ahola ve Åke Hellström’ün 2009 tarihli çalışması ışık tutuyor. Kelam konusu çalışmada çeşitli hoşluk derecelerine sahip şahısların fotoğrafları ve işlemiş olabilecekleri suçlar gözlemlenen kümeye veriliyor.

Sonucunda ise az da olsa bayanlara karşı daha yumuşak bir tutumun olduğu görülüyor. Ama bunun yalnızca hoş bayanlara karşı olduğunu belirtelim. Erkeklerde ise bu türlü bir durum gözlemlenmemiş.

Bunun bir örneğini görebilmek için Casey Anthony davasına göz atabilirsiniz.

Eğitimde bildiğimiz üzere görünüşünüzün bir değeri yoktur. En azından güzel/yakışıklı insanların kağıtları daha süratli doldurmadığını biliyoruz:

Fakat muhakkak başlı çalışmalara nazaran hoş insanlara karşı olan ‘beklenti’ başkalarına nazaran daha yüksek.

Bu, o şahısların üstünde baskı oluşturuyor üzere düşünmeyin, çünkü o bunun dışında tuttuğumuz bir bahis. Burada daha çok başta “zekidir herhalde, zeki olmalı” niyetinin oluşması kelam konusu. Lakin bu fark edilmiyor bile.

Bu bağlamda da öğretmenler, görece daha hoş olan öğrencilerinden otomatik olarak daha düzgün sonuçlar bekleyebiliyor:

Bunun yanında o öğrencilerin geleceğini parlak görmeleri, onlarda liderlik üzere vasıfların gelişeceğini düşünmeleri üzere durumlar da kelam konusu.

Bu beklenti, o öğrencilere farklı bir ilgi doğurabilir ve bu da daha başarılı olmalarını sağlayabilir. Ama çıkıp da güzel yahut yakışıklı oldukları için başarılılar diyebilir miyiz?

Diyemeyiz elbette, fakat bilimde basmakalıp cümlelere yer yok:

Bu yüzden de (yani dışarıdan beklenen değil de) asıl muvaffakiyetin güzellikle ilgisinin olup olmadığına dair çok sayıda çalışma yapıldı.

Dorian G. Mitchem imzalı çalışmaya baktığımızda hoş görünen insanlardan otomatik olarak güzel derecelerin beklendiğini görebiliyoruz.

Fakat iş somut bilgilere geldiğinde Mitchem, güzellikle akademik muvaffakiyetin kontaklı olmadığını, başka çok sayıda çalışma yapan bireyle birlikte gösteriyor.

Akademik muvaffakiyete bağlanan en yakın faktörlerin ise düzenlilik, titizlik ve çalışkanlık olduğu görüldü.

Peki eğitim konusundaki çalışmalara baktığımızda tüm bunlar ne demek?

Akademik muvaffakiyetin önden kestirim edilmesinde insanları, hoşluğun yanılgıya düşürdüğünü söylemiştik. Basitçe bu ortadan kalkarsa daha isabetli varsayımlar yapılacaktır.

Bu durumun ortadan kalkması da o kadar kolay değil elbette. Denetimli bir objektiflik gerektiriyor.

Yüze bakıldığında alımlı olan tam olarak ne?

İş görüşmesine gelen ve tıpkı şeyleri sunan iki bireyden birinde uykulu bir yüz sözü görülüyorsa ve genel paklığı oburu kadar güzel değilse hoşluk yanılgısı sebebiyle ondan aşağıdaymış gibi görünebilir.

Bundan da değerlisi, bakımlı ve uyku belirtisi olmayan yüzlerin sağlığa ve düzene işaret ettiği düşünüldüğü için de bu yüzler, hoşluk standartlarına tabir yerindeyse cuk otururlar.

Peki hoş görünen yüzler hakikaten sıhhate ve nizama işaret eder mi?

Massachusetts Üniversitesi Psikoloji kısmından S. Michael Kalick, bir çalışmasında buna odaklanmış.

Çalışmasının sonucunda ise şahısların görünüşüne nazaran yapılan bu çeşit iddiaların aslında ‘asıl’ sıhhat kestiriminin önüne geçtiğini bulmuş.

Elbette burada parantez açıp baygın yüz ifadelerinin veya bunun üzere vakte nazaran değişebilen öteki yüz sözlerinin dışarıda tutulduğunu belirtelim. Hastayken hepimiz daha soluk görünürüz sonuçta.

Bu çalışmada ise hasta olmayan, sağlıklı bireyler yer alıyor ve ona nazaran varsayımlar yapılıyor.

Bu bu türlü ilerlerse ve ‘güzel’ görünen beşerler daima seçilirse bir yerden sonra ‘aşırı genelleme’ oluşabilir:

Bu da şu demek: Her ihtiyacı karşıladığınız bir iş görüşmesine gittiğinizde yalnızca görünümünüz o devrin hoşluk koşullarına uymadığı için o işi alamayabilirsiniz.

Yani o noktada bir standart oluşmuş olur ve artık işin ihtiyacı uzmanlıktan çıkıp, kimse fark etmemiş olsa da görünüme taşınır.

Bu elbette “güzel olmayan insanları da seçin” demek değil. Değerli olan tarafsız kalıp nesnel datalara odaklanabilmek. Siz de fikirlerinizi yorum kısmında paylaşabilirsiniz.