“Kardeşlerimiz ortasında kaçıncı sırada doğduğumuz bizim kişiliğimizi etkiliyor olabilir mi?” niyetinden yola çıkan Psikiyatrist Alfred Adler, 1928’de buna yönelik bir teori oluşturdu. Teori çok tartışmalı olsa da öteki birçok ruhsal teori üzere bir bilim beşerinin gözlemlerinden yola çıkılarak oluşturulmuş pahalı bir teori.
Psikolojinin babası sayılan Sigmund Freud’un yakın arkadaşı olan Psikiyatrist Alfred Adler tarafından ortaya atılan bu teoriye nazaran; ilk çocuk, ortanca çocuk, son çocuk ve tek çocuk tiplemeleri mevcut ve her bir kardeşin kişiliği doğum sırasına nazaran farklılaşıyor. Hatta teori daha da ileri götürülerek doğum sırası zekayı da etkiliyor sonucu bile çıkartılmış.
Peki kim bu Alfred Adler?
Daha çok bireysel psikoloji, üstünlük kompleksi, aşağılık kompleksi gibi kavramlarla tanıdığımız Adler, 1870-1937 yılları ortasında yaşamış yahudi asıllı bir psikiyatristtir. İnsanı Tanıma Sanatı, Yaşama Sanatı üzere psikloji üzerine yazılmış kitapları bulunur.
1928 yılında ise doğum sırasıyla ilgili kişilik kuramını oluşturdu. Bu kuram farklı bilim insanları tarafından da test edildi. Örneğin 1990’ların ortalarında Amerikalı Psikolog Frank J. Sulloway birinci ve son çocuk olan tarihi figürleri taradığında benzeri sonuçlara ulaşmıştı. Joseph Stalin ve Benito Mussolini gibi liderlerin ilk doğan çocuklar ortasında; Charles Darwin, Karl Marx ve Mahatma Gandhi gibi düşünürlerin ise son çocuk olduğunu fark etti.
Sulloway bunu birinci doğan çocukların örnek alabilecekleri öteki kimse olmadığı için anne, babalarına benzemeye çalıştığını; sonradan gelen çocukların ise örnek alabilecekleri anne, babalarıyla beraber diğer kardeşlerinin de bulunduğunu; bu yüzden bu çocukların genelde alternatif bakış açılarını tercih ettiklerine bağladı.
Doğum sırasının kişiliği şekillendirebileceği üzerine yapılan bir öbür araştırma da 1968’de yapılan ve birinci doğan çocukların başka kardeşlerine kıyasla tehlikeli sporlara daha az ilgi duyduklarını gösterdi. Doğum sırasınıın kişiliği nasıl etkilediği üzerine yapılan bu çalışmalardan sonra artık Adler’in doğum sırasına nazaran şekillenen kişilik özelliklerine bakalım.
Kuram 4 farklı doğum sırasının olduğu görüşüne dayalı olarak oluşturulmuştur: en büyük çocuk, ortanca, en küçük, tek çocuk.
En büyük çocuk: Ben abiyim/ablayım kardeşlerime sahip çıkmalıyım.
Kuram’a nazaran; en büyük çocuk olmanın kişilik üzerindeki tesiri kişinin sorumluluk alabilmesi, başkan ruhlu olması, güç odaklı hareket etmesidir. Ayrıyeten bu çocuklar küçük kardeşlerinin sorumluluklarını alırlar ve ebeveyn olmaya da daha isteklidirler.
Ortanca çocuk: En iyi ve en istikrarlı çocuk benim!
Kurama nazaran birinci ve son çocuk olmayan tüm çocuklar ortanca çocuktur ve bunlar sürekli kendisinden evvel doğan abilerini/ablalarını geçmeye çalıştıkları için hırslı, rekabetçidirler. Tek gayeleri onları geçmek ve onlardan üstün olmak olsa da Adler bu çocukların en istikrarlı çocuklar olduğunu ve bu gayretlerinde bencillik yapmadıklarını düşünür.
En küçük çocuk: Aklımda değişik değişik fikirler var.
Bu kurama nazaran, en küçük çocuklar kendisinden evvel doğan kardeşlerini geçmeye çalışırken rekabetçi olurlar. Genelde öteki kardeşlerinden daha girişken olup toplumsal münasebetleri de daha düzgündür. Çoğunlukla başka kardeşlerinden daha başarılı olurlar ve en yetenekli oyuncular, en düzgün müzisyenler bu çocuklardan çıkar. Olumsuz tarafı ise kendilerine yönelik beklentilerin az olmasından ötürü çoğunlukla sorumsuz ve uçarı olarak da bilinirler.
Tek çocuk: Seni geçecem babaa!
Bu kurama nazaran, diğer kardeşi olmayan ve tek başına büyüyen çocuklar rakip olarak anne, babasını görür ve onları geçmeyi çalışırlar. Hiçbir vakit tam manasıyla bağımsızlık yaşayamaz; anne, babaya sürekli bir bağımlılık vardır. Anne, babadan gördüğü ilgi ve övgüyü başkalarından de beklerler. Kendi akranlarıyla olan toplumsal etkileşimleri iyi değildir ve anlaşmakta zorluk yaşarlar. Ben merkezli ve mükemmeliyetçidirler. Emele giden her yolu mübah sayıp gayelerine ulaşmak için her şeyi yaparlar.
Kurama gelen tenkit: Yaşın getirdiği olgunluklara o yaş kümesine ulaşan herkes sahip olabilir, bunun doğum sırasıyla ilgisi yoktur.
Kuram her ne kadar akla, mantığa ve müşahedelerimize uyuyor üzere dursa da kurama gelen en büyük tenkit, kardeşlerin kişilikleri ortasında görülen farkları yaşın getiriyor olması ihtimalidir. Yani küçük kardeş de büyük kardeşin yaşına geldiğinde birebir kişilik özelliklerine sahip olabilir.
Buna ek olarak; Leipzig Üniversitesinden Julia Rohrer ve meslektaşları Boris Egloff ve Stefan Schmukle; Amerika Birleşik Devletleri, Almanya ve İngiltere’deki 20.000 yetişkinin bilgilerini inceledi. İncelemelerini kişiliğin beş farklı özelliğine (Açıklık, Sorumluluk, Dışadönüklük, Uyumluluk ve Duygusal Denge) odaklanarak yaptılar. Araştırma sonucunda bu temel beş büyük kişilik özelliğinin, kardeşler ortasında doğum sırasıyla orantılı değişmediğini fark ettiler.
Teoriyi bu biçimde eleştiren ve destekleyen çalışmalar bulunuyor. Teori bu tıp çalışmaların yapılmasına kapı araladığı için hala kıymetli bir teori olarak psikoloji literatüründe varlığını koruyor.
Kaynaklar: Psychology Today, Scientific American