Uçamayan kuş tiplerinden kalan fosillerin DNA’ları incelendiğinde, bu kuşların 66 milyon yıl evvel soyu tükenen dinozorlardan sonra evrimleştiği sonucuna ulaşıldı. Yani yırtıcı hayvanların soyu tükendiği için bu kuşlar daha fazla güç ve yağ toplamak istediler ve beslenmek için daima toprakla haşır neşir oldular.
Böylece bu kuşlar, aslında uçma yetilerini unuttular. Uçamayan kuşların soyu ise Mezozoik Çağ’a kadar dayanıyor. Haydi gelin, bu farklı kuş cinslerini birlikte inceleyelim.
Ratitler: Uçamayan kuşların en eski ataları
Devekuşları, doruklu devekuşları (cassowaries), nandular (rheas), kiviler, moalar ve emular ratitlerin üyeleridir. Bu kuşların uçamamalarında anatomik yapılarının etkisi de epey büyüktür. Mesela uçabilen kuşların göğüs kaslarına bağlı olan omurga kemiği, bu kuşlarda yoktur. Bu nedenle ratitlerin göğüs kemiği düz, kanatları da hayli küçüktür. Ayrıyeten bu tıp kuşların gövdeleri, kanatlarına nazaran de çok büyüktür. Bundan ötürü bu sempatik canlılar, kendilerini kaldıracak gücü maalesef ki kanatlarında bulamıyorlar. Kelamın özü; beden yapıları onları gökyüzü kuşu değil, yeryüzü kuşu olmaya uygun kılıyor.
Ratit familyasından olduğu düşünülen kuşların hepsi, aslında tıpkı soy ağacına mensup değil.
Günümüze kadar çoktan soyu tükenmiş olan “moa”ların, uçamayan kuşların bir öteki atası olduğu yapılan bilimsel araştırmalarca tespit edildi. Mesela moalara benzeyen tinamou kuşları da tam olarak ratitlerin özelliklerini taşımıyordu. Göğüslerinin omurgalı olması, bu kuşları diğer uçabilen kuşlarla misal kılsa da damak bölgelerinin kemik yapısı ratitlere benziyordu. Aslında bu kuşlarda, fizyolojik farklılıklar olduğu üzere uçamamaya yanlışsız evrimleşme süreçlerinde de farklılıklar var.
İşte uçamayan kuşlar:
18 tane penguen çeşidi vardır ve hiçbiri uçamaz. Kanatlarının başka kuşlara nazaran çok kısa, kalın ve güçlü olması onlara suda yüzme konusunda bir muvaffakiyet verir. Onlar da yüzmek için paytak paytak suya yanlışsız yürüyüp tatlı bir manzara verirler.
Vapur ördekleri kümesinde 3’ü uçamayan, 4 adet cins vardır. Kimileri uçsa bile genelde erkek olanları çok şişman oldukları için uçma konusunda şanssızdır. Wekalar, Yeni Zelanda’da yaşayan, tavuğa benzeyen kuşlardır. Başları ve bacakları uçabilen kuşlar üzere olsa da kanatlarında uçma yetisi olmadığı için yürümeye meyillilerdir.
Gel gelelim kivi kuşları, kanatları köreldiği için uçamaz. Kakapo, yani baykuş papağanları ise dünyadaki tek uçamayan papağanlar olarak literatüre girmiştir. Devekuşları ise saatte yaklaşık 72 kilometre sürat yapsalar bile üstte da bahsettiğim gibi vücut yapıları nedeniyle uçamazlar. Takaheler, yalnızca eş bulmak için kanatlarını kullanır fakat uçmaları mümkün değildir. Bu kuşların kuşağının, şimdiye kadar tükendiği biliniyordu; ta ki 1948 yılında tekrar keşfedilene kadar. Zirveli devekuşlarının tüyleri, kendileri için kollayıcı bir kalkan olsa da o kalkan maalesef uçuş moduna geçemiyor.
Peki neden soyları, öbür kuşlara nazaran bu kadar çabuk tükendi?
Buzul çağları ve volkanik patlamalar, birçok vakit birçok hayvanın soyunun tükenmesine yol açsa da bu kuşların cinslerinin yok olmasındaki en büyük insanların. Fakat yapılan araştırmalarda, uçma yeteneğini kaybeden kuşların, uçabilen kuşlara nazaran nesillerinin tükenmeye daha yatkın olduğu söyleniyor. Son 126.000 yılda 581 kuş tipinin soyu tükendi. Günümüzde ise yalnızca 60 tane uçamayan kuş çeşidi kalmıştır.
Şimdi soy tükenme probleminin sebeplerine daha ayrıntılı baktığımızda, öncelikle bu kuşlar için adalarda yaşamanın hiçbir vakit inançlı olmadığını söyleyebiliriz. Zira insanların adalara yerleşmeye başlaması ile birlikte ekosistem bu kuşlarımızın aleyhine değişmişti. Bu kuşlar, insanlardan korkmayı bile bilmedikleri için insanlara ve insanların evcil hayvanlarına yem oldular.
Mesela dodolar, kolay kolay av olmaya müsait kuşlar olduğu için soyları çabuk tükendi. Mauritius ormanlarında yaşayan bu kuşlar, Hollanda ve Portekizli beşerler adayı keşfettiğinde insanlar ve onların getirdiği domuzlar için besin kaynağı olmuştu. Yeniden birebir formda fil kuşları yaklaşık 1.500 yıl öncesine kadar Madagaskar’da memnun mesut yaşayan kuşlardı lakin bu kuş cinsleri de kentleşme kaynaklı oluşan ormansızlaşmaya kurban gitti. Bir diğer örnek olan büyük auk kuşları, 1800’lü yıllarda Kuzey Atlantik kıyılarında gezerken, beşerler tarafından yakalanmaya başladıkları için 1844’te kuşakları tükendi.
Aslında işin farklı yanı; uçamayan kuşlar, yırtıcı hayvanların olmadığı bir ortamda evrimsel olarak uçamama yansısını geliştirmişlerdi. Tekrar enteresan şekilde sırf bu özellikleri nedeniyle soyları tükendi. Yani aslında onlar için tek tehlike yırtıcılar değildi. Beşerler, domuzlar, fareler ve daha kaç farklı canlı tipi bu kuşlar için tehlikeliydi. Uçamamaları, onları uçan kuşlara nazaran daha savunmasız hale getirdiği için de yok olup gittiler. Gördüğümüz üzere her canlı, kendi tabiatına uygun davranmadıkça doğal seçilim devreye giriyor ve bazılarının elenmesi de böylelikle kaçınılmaz oluyor.
Kaynaklar: Science ABC, Science ABC 2, New Zealand Geographic, Live Science, The New York Times