Lale Evresi, periyodun en değerli yöneticilerinin köşk ve konaklarında lale ekilmesinden ismini alan, sık sık yenilik ve ıslahatların yapıldığı bir devirdir. Birebir vakitte tarihi kaynaklar ve uzman tarihçiler tarafından zevk ve cümbüş devri olarak da isimlendirilir. 

Osmanlı İmparatorluğu’nun gelecekteki siyasetlerini ve birtakım kurumsal sistemlerini değiştirecek olan bu periyot tarihi açıdan epeyce değerlidir. Lale Devranı, birçok tarihçi tarafından Batılılaşma politikalarının başlangıcı olarak da görülüyor. Gelin Lale Dönemi’ni inceleyip, bu periyotta yapılan yeniliklere ve ıslahatlara yakından bakalım. 

İlk olarak, Lale Dönemi nedir?

Lale Periyodu, Osmanlı İmparatorluğu’nda 3. Ahmet devrinde başlayan ve 12 yıl boyunca süren periyottur. Birtakım tarihçilerin ‘Zevk ve cümbüş dönemi’ olarak isimlendirdiği Lale Zamanı’nda pek çok yenillik de yapılmıştır. Bu yeniliklerden içeriğimizin devamında da bahsedeceğiz. Artık Lale Zamanı’na neden ‘Lale Devri’ dendi, buna bakalım. 

Kültürel ve toplumsal yaşantıda birçok yeniliğin ve gelişmenin yaşandığı bu periyodun başlangıcından sonuna kadar bir barış dönemi yaşandı. Yaşanan savaşsız süreç ve yöneticilerin laleye duyduğu ilgi, devrin bu formda isimlendirilmesini sağladı. Bu tabiri birinci kullanan kişi ise Yahya Kemal Beyatlı’dır. Lale Periyodu ismi Yahya Kemal Beyatlı ile Ahmet Refik Altınay ortasındaki bir sohbet esnasında ortaya çıktı. İki müellif da bu periyot hakkında eserler üreterek tarihe ve edebiyata değerli katkılar sağlamıştır. 

Peki Lale Bölümü ne vakittir?

Lale Periyodu, 1715- 1718 yılları sırasında Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü, Venedik Cumhuriyeti ve İspanya ortasında gerçekleşen savaşın akabinde imzalanan Pasarofça Antlaşması‘nın sonrasında başlamıştır. Bu barış antlaşması ismini imzalandığı pozisyon olan, Sırbistan’ın Pasarofça şehrinden almıştır. 

Bu barış, zevk ve cümbüş devri, günler süren Patrona Halil İsyanı ile son bulmuştur. İsyanı, Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın düzenlediği cümbüşleri ve yaptıklarını israf olarak gören birebir vakitte da ekonomik sorunlar çeken bir küme başlatmıştır. Başlangıcın akabinde geniş kitlelerin katıldığı ayaklanma sonucunda Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idam edilmiş, sultan tahttan indirilmiştir. 

Lale Dönemi padişahları kimlerdir?

Dönemin sultanı III. Ahmet, kültürel ve toplumsal hayatta birçok yenilik ve ıslahat gerçekleştirdi. III. Ahmet bu siyasetleri uygularken Sadrazam İbrahim Paşa ile uyumlu bir biçimde çalışmıştır. Gerçekten Lale Devri’nin bitişinde İşverene Halil İsyanı sonucunda III. Ahmet tahttan indirildi, sonraki varis IV. Ahmet ise sıradaki sultan olmayı reddetti. Tahtan indirilen III. Ahmet’in akabinde yeğeni ve II. Mustafa’nın oğlu olan I. Mahmud tahta geçmiştir. 

Lale Devri’nde yapılan yenilikler ve ıslahatlar nelerdir?

Modern itfaiye teşkilatı: Tulumbacılar Birliği

1719 yılında ülkeye büyük ziyanlar veren yangınlar sonucunda Sultan III. Ahmet’in emri ile kurulmuştur. Bu teşkilat evvelki itfaiye teşkilatına nazaran daha çağdaş ve daha teşkilatlı olacak halde planlandı. Tulumbacılar Birliği, Yeniçeri Asker Ocağı‘na bağlı bir afet birliği olarak bu devirde kurulmuş oldu. 

Bu teşkilatın kurulması halkın can güvenliği konusunda yöneticilere ve sultana duyduğu itimadı arttırmıştır. 

Gelişmişliği izlemek için Batı’ya gönderilen elçiler

Askeri hususlar hariç olmak üzere toplumsal mevzularda Avrupa’dan geride kalındığını fark eden Osmanlı idaresi, batıdaki gelişmeleri daha yakından takip edebilmek için birçok ülkeye elçilikler açtı. Elçiler gönderildiği ülkelerde gösterişli bir biçimde karşılandı ve büyük hürmet gördü. 

Osmanlı elçileri, Avrupa’nın birçok ülkesinde yenilikleri takip etmiştir. Fransa elçisi Osmanlı ile Fransa ortasındaki ticari münasebetlerin geliştirilmesinde büyük rol oynamış, öte yandan Rusya elçisi ise Osmanlı ile Rusya ortasında hudut problemleri yüzünden çıkabilecek muhtemel bir savaşı önlemiştir. Münasebetiyle bu devirde açılan elçiliklerin Osmanlı’ya epeyce fazla katkı sağladığını çarçabuk söyleyebiliriz. 

Eğitim ismine Batı’ya gönderilen öğrenciler

Osmanlı yenilikleri yakalamak ismine elçilikler ile yetinmemiş, Avrupa’ya eğitim alması için çok sayıda öğrenci de göndermiştir. Tarih boyunca ülkelerdeki gerilemenin önlenmesinde düzgün eğitim alan, nitelikli beşerler rol oynamıştır. Osmanlı da yenilikleri yakalamak için batı ülkelerine eğitim gayeli öğrenciler göndermiş, bu siyaset ile nitelikli bürokratların yetiştirilmesi amaçlamıştır.

Batı yapıtlarının çevrilmesi: Çeviri Heyeti

Görevi yurt dışından gelen yapıtları lisanımıza çevirmek olan Tercüme Heyeti bu devirde kurulmuştur. Çevrilen yapıtların birden fazla dini hususlarda olmuştur. Bu yapıtların çevrilmesi, batı ile etkileşim ismine da değerli bir adımdır. 

İlk özel matbaa: Darü’t-Tıbâati’l Amire

Dönemin en değerli yeniliklerinden biri ise birinci özel matbaanın açılmasıdır. Devrin din adamlarından alınan müsaadeyle ve Sultan III. Ahmet’ten alınan uygunluk fermanıyla Darü’t-Tıbâati’l Amire isimli matbaa kurulmaya başlandı. Matbaa, Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın takviyesiyle açıldı. Makine ve Latin Alfabesi kalıpları Avrupa’dan getirildi. Matbaada basılan birinci kitap 1729 yılında bir kelamlık olan Vankulu Lügatı oldu.

Türk kültürünün Avrupa’ya yayılması ve kültür etkileşimi

Osmanlı’da toplumsal ve kültürel manada Batılılaşma sürecinin başlamasının akabinde Avrupa ile olan etkileşim arttı. Artan etkileşim hem Osmanlı’da Avrupa kültürünün yayılmasına hem de Avrupa’da Türk kültürünün yayılmasına sebep oldu. Osmanlı’da, bilhassa süsleme sanatlarında ve mimari alanlarda Avrupai üsluplar görülmeye başlandı. Avrupa’da ise Türk kültürü bir moda unsuru oldu. 

İlk kâğıt fabrikası

İlk kâğıt fabrikası Lale Devri’nde Yalova’da açılmıştır. Fabrikanın açılma nedeni ise birinci özel matbaa olan Darü’t-Tıbâati’l Amire matbaasının gereksinimlerini karşılamaktı. Bu fabrikanın kuruluşu ekonomik açıdan epey değerlidir. Matbaanın Osmanlı’daki gelişiminde büyük rol oynamıştır. 

Sağlık alanında değerli gelişme: Çiçek aşısı

Lale Devri’ndeki en kıymetli gelişmelerden biri de çiçek aşısının kullanılmaya başlanmasıdır. Çiçek hastalığı devrin en tehlikeli hastalığıydı. Çiçek hastalığı, hastalarda ateş semptomu gösteriyor ve acı dolu bir süreç yaşatıyordu. Aşının uygulanmaya başlanmasıyla, pek çok beşerde bu hastalığa karşı bağışıklık oluşmaya başladı ve çiçek hastalığından mağdur olan insan sayısında önemli bir düşüş yaşandı.

Seramik ve çini fabrikaları

Bu devirde hem mimari alanda hem de günlük hayatta kullanılabilmesi için seramik ve çini fabrikaları kurulmuştur. Bu gelişme Türk mimarisine birçok yenilik kazandırmış ve bu malzemelerden oluşan süslemeleri kültürümüzün bir parçası haline getirmiştir. 

Hendesehane

Osmanlı’da kurulan birinci çağdaş askeri okuldur. Bu okul, askeri mühendisler yetiştirmiş ve Batılı stilde bir eğitim vermiştir. Hendesehane, Lale Devri’nin sonunda Sultan I. Mahmud tarafından kuruldu. Okulun kurulmasının gayesi ise kara ve deniz ordularına mühendisler yetiştirmekti. 

Lale Devri’nin özellikleri nelerdir?

• Diplomasi ön plana çıkmıştır, savaşsız bir periyottur. 
• Avrupa’nın toplumsal ve kültürel manada üstünlüğü kabul edilmiştir. 
• Osmanlı’daki birinci çağdaş kurum ve teşkilatlar bu periyotta kurulmuştur. 
• İlk kere süreksiz elçilikler açılarak Avrupa’nın yenilikleri takip edilmiştir. 
• Zevk ve cümbüş periyodudur. 

Lale Periyodu birçok özelliğiyle, Osmanlı tarihinde birçok yenilik ve ıslahata konut sahipliği yapıyor. Sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar pek çok alanda ıslahat yapılmıştır.

Sonuç: Lale Devri’nde neler oldu, ehemmiyeti nedir?

Özetlememiz gerekirse sağlıktan eğitime, eğitimden afet durumu teşkilatlarına kadar birçok alanda birincilerin gerçekleştiği bu devir, Batılılaşma sürecine de ayna tutmasıyla hayli ehemmiyet arz ediyor. Birebir vakitte bir barış devri olan ve yöneticilerin yeniliklere olumlu bakışıyla özel bir periyot olan bu zaman, Osmanlı tarihiyle ilgilenen insanların kesinlikle yakından incelemesi gereken bir tarihi süreçtir.