Osmanlı İmparatorluğu’nun hasta adam ilan edilmesi ile birlikte topraklarımız sömürgeci devletler tarafından işgal edildi. Türk milleti bu işgale sessiz kalmadı ve Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı kıvılcım ile birlikte topyekün bir uğraş başladı. Son Yunan askeri de Ege’nin serin sularına döküldükten sonra sıra geldi diplomasiye. Bu devirde imzalanan Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu senedidir. 

Lozan Antlaşması, ülkemizin imzaladığı en değerli antlaşmalardan bir adedidir. Zira savaşarak kazandığımız hakları masada resmi olarak da aldık ve tıpkı vakitte tüm dünyaya Türkiye Cumhuriyeti’nin özgür ve bağımsız bir ülke olduğunu duyurduk. Görüşmeler ise hiç de kolay geçmedi. Gelin Lozan Antlaşması nedir, hususları nelerdir, ne vakit imzalandı yakından bakalım ve ehemmiyeti ile sonuçlarını görelim.

Lozan Antlaşması tarihi:

Birinci Dünya Savaşı 1918 tarihinde sona ermiş ve Osmanlı İmparatorluğu kaybetmişti. Aslında birçoktur hasta adam olarak gördükleri Osmanlı’nın savaş kaybetmesini fırsat bilen batılı sömürgeci ülkeler akın akın ülkemiz topraklarını işgal etmeye başladılar. Üstelik bu süreçte yıllardır bu topraklarda yaşayan ya da komşumuz olan milletleri de isyana teşvik ederek bu toprakları paramparça etmek istediler.

Ülkemizi fiilen işgal eden İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar, Yunanlılar ve onların takviyesiyle isyan eden Ermeni, Rum ve Kürt çeteler dört bir yandan topraklarımızda kan döktüğü sırada Türk milleti buna müsaade vermedi ve Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı ulusal uğraş ruhu ile işgale karşı çıktı. Sonunda kazan biz olmuştuk.

Osmanlı meclisi ortadan kalktığı için artık Türkiye Büyük Millet Meclisi vardı. İzmir başta olmak üzere Ege bölgesinin büyük bir kısmını işgal eden Yunan askerlerinin sonuncusunun da bölgeden gönderilmesi ile birlikte işgalci devletler Türklerle masaya oturmaya ve bir barış muahedesi imzalamaya karar vermek zorunda kaldılar.

Lozan Antlaşması nedir, ne vakit imzalandı?

Lozan Antlaşması ya da o devir bizdeki ismiyle Lozan Sulh Muâhedenâmesi, İsviçre’nin Lozan kentinde o dönemki isimleriyle Britanya İmparatorluğu, Fransız Cumhuriyeti, İtalya Krallığı, Japon İmparatorluğu, Yunanistan Krallığı, Romanya Krallığı ve Yugoslavya ile Türkiye Büyük Millet Meclisi ortasında imzalanmış olan bir barış antlaşmasıdır.

Lozan Antlaşması için ilk görüşmeler 20 Kasım 1922 tarihinde başladı. Amerika Birleşik Devletleri’nin gözlemci olarak katıldığı toplantıya TBMM’ni temsilen İsmet İnönü başkanlığında Dr. İstek Işık Beyefendi ve Hasan Saka’dan oluşan bir heyet katılmıştır. Toplantılar başlamıştı lakin batılıların Türklere karşı uzlaşmacı bir tavrı yoktu.

Kapitülasyonların kaldırılması, boğazlar problemi ile Musul ve Kerkük sorunu konusunda bir türlü uzlaşma sağlanmadığı için Türk heyeti toplantıyı terk etti. Bir müddet sonra görüşmeler tekrar başladı. Tekrar başlayan görüşmeler sırasında yüzlerce yıllık pek çok sorun tahlile kavuşturuldu ve Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanarak tüm dünyaya Türkiye Cumhuriyeti’nin özgür ve bağımsız bir ülke olduğu duyuruldu. Bu antlaşmadan sonra 29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyet ilan edilmiştir.

Lozan Antlaşması’nın unsurları ve çözülen sıkıntılardan kimileri:

Sınırlar:

Lozan Antlaşması’nda; Suriye sonu 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması’na nazaran, Yunanistan sonu Mudanya Ateşkes Antlaşması’na nazaran, İran hududu Kasr-ı Hoş Antlaşması’na nazaran, Bulgaristan hududu 1913 İstanbul Antlaşması’na nazaran belirlenmiştir. Irak sonu meçhul kalmıştır. Gökçeada, Bozcaada ve Tavşan adası dışındaki adalar Yunanistan’a, 12 ada İtalya’ya bırakılmıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İtalyanlar bu 12 adayı Yunanistan’a bırakmışlardır.

Boğazlar:

Üzerinde en çok tartışılan bahislerden bir tanesi olan boğazların Türk komite tarafından yönetilmesine karar verilmiştir. Boğazların iki kıyısının askerden arındırılmasına karar verilmiştir. Ticaret gemilerine özgürlük, savaş gemilerine ise hudut getirilmiştir. Boğazlara hücum yapılması durumda tedbirleri Milletler Cemiyeti alacaktır.

Borçlar:

Osmanlı İmparatorluğu’nun 1854 yılında beri almaya başladığı ve ödemeyemediği borçları ödemeyi kabul ettik. Türk Lirası ya da Fransız Frangı olarak taksitle ödenmesi kararlaştırılan borcun son taksidini 25 Mayıs 1954 tarihinde ödedik. Antlaşma kapsamında Genel Borçlar İdaresi ve Düyun-u Genele Yönetimi kaldırıldı.

Savaş tazminatı:

Yunanistan hükümetinin işgal sırasında yarattığı can ve mal kaybı nedeniyle Türklere savaş tazminatı ödemesine karar verilmiştir. Fakat Yunanlıların parası olmadığı için Karaağaç ve etrafı Türkiye’ye bırakılmıştır.

Azınlıklar:

Misak-ı ulusal sonları içinde yaşayan herkes Türk vatandaşı kabul edilmiştir. Azınlıklara verilen ayrıcalıklar kaldırılmıştır ve Türklerle eşit haklar verilmiştir. Avrupalıların iç işlere karışması engellenmiştir. Türkiye’de yaşayan Rumlar ve Yunanistan’da yaşayan Türkler ortasında mübadele yapılmasına karar verilmiştir.

Kapitülasyonlar:

Üzerine en çok tartışılan hususlardan bir tanesi olan kapitülasyonlar, Lozan Antlaşması ile büsbütün ortadan kaldırılmıştır. Yani ülkede ticaret yapan batılılar ayrıcalık sahibi olmayacak, Türk maddelerine uymak zorunda kalacaklardır.

Patrikhane ve yabancı okullar:

Dünya ortodokslarının dini merkezi olan patrikhaneye verilen ayrıcalıklar kaldırılmış lakin siyasi faaliyet yapmaması kaidesiyle varlığını sürdürmesine müsaade verilmiştir. Osmanlı’da faaliyet gösteren ve birçok vakit dini ve siyasi kışkırtmalar yapan yabancı okulların Türk maddelerine uygun hareket etmeleri ve dini ve siyasi içerikli eğitim vermemeleri kaidesiyle varlıklarını sürdürmelerine müsaade verilmiştir.

Lozan Antlaşması ile aleyhimize çözümlenen mevzular:

• Batı Trakya’nın Yunanlılara bırakılması
• 12 adanın İtalya’ya bırakılması
• Osmanlı borçlarının ödenmesi
• Patrikhanenin İstanbul’da kalması

Türkiye Büyük Millet Meclisi heyetinin istendiği biçimde çözemediği meseleler bu haldedir. Hatay’ın, Musul’un ve Kerkük’ün alınamaması ve Boğazlar sorunu da tahlilsiz kalan bahisler ortasındadır. Hatay daha sonra Türkiye Cumhuriyeti topraklarına katılmıştır. Boğazlar sorunu da daha sonra Montrö Boğazlar Mukavelesi ile lehimize çözülmüştür.

Lozan Antlaşması’nın sonuçları:

• Kurulacak Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı ile birlikte misak-ı ulusal sonları dünya tarafından tanınmıştır.
• Topraklarımızın işgal planı olan Sevr Antlaşması geçersiz hale gelmiştir.
• Kapitülasyonların kaldırılması ile birlikte Türk iktisadı de bağımsız hale gelmiştir.
• Rum ve Ermeni savlarının temelsiz olduğu kanıtlanmıştır.
• Batılı devletler ile olan münasebetler yumuşamıştır.
• Kürdistan ve gibisi Türkiye’nin dağılması ile kurulması planlanan ülkelerin kuruluşu engellenmiştir.
• Dış siyasetin temelleri atılmıştır.
• Askeri zaferlerimiz en sonunda politik zaferle taçlanmıştır.
• En kıymetlisi, Türklerin bu zaferi tüm dünya halklarına ilham olmuştur.

Lozan Antlaşması’nın değeri:

Yüzlerce yıl boyunca dünyanın dört bir yanında karar sürmüş Osmanlı İmparatorluğu, 26 Ocak 1699 tarihindeki Karlofça Antlaşması ile batıdaki birinci büyük toprağını kaybetmiş ve o günden sonra işler giderek berbat hale gelmiştir. Alınan yanlış kararlar sonucunda koca imparatorluk fiilen işgal edilmiş ve sonunda çökmüştür. Bu sürecin en büyük nedeni, Osmanlı’nın yanlış dış siyasetleri olmuştur.

Kurtuluş Savaşı ile birlikte işgalcileri topraklarından atsalar bile Türkler, batılıların gözünde sadece savaşçı olarak görülüyordu. Lozan Antlaşması bunu değiştirdi. Türklerin sırf güzel birer savaşçı değil, birebir vakitte güzel birer siyasetçi olduğu görüldü. Zira İsmet İnönü’nün gözü karaydı. İstedikleri olmadığında toplantıyı terk etmiş ve memlekete yeni savaşa hazır olma daveti yapmıştı. Türklerin askeri gücünün farkında olan batılılar bu durumdan çekinmiş ve büyük oranda isteklerimizi kabul etmiştir.

Yıkılma devrinde batılıların diledikleri üzere at koşturduğu topraklarımız, Lozan Antlaşması ile birlikte tekrar bize ilişkin olmuşlardır. Onlara, burada istediklerini yapamayacaklarının bildirisi net bir formda verilmiştir. Lozan Antlaşması ile birlikte Türklerin ne siyasi ne de ekonomik sömürgeyi kabul etmeyecekleri, tamamen bağımsız ve Avrupalı milletlerle eşit oldukları tüm dünyaya duyurulmuştur. 

Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının teminatı olan Lozan Antlaşması nedir, hususları nelerdir, ne vakit imzalandı gibi merak edilen soruları yanıtlayarak değerinden ve sonuçlarından bahsettik. Husus hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.