Hukuk dediğimiz kavram çağdaş niyetin bir eseridir. Güçlünün güçsüze zulmetmesinin önündeki en kıymetli pürüzdür. Yüzlerce yıl öncesine baktığımız vakit hukuk sistemini dini kuralların ve hükümdarlar tarafından verilen kararların belirlediğini görürüz. Fakat bunun Magna Carta isimli bir istisnası var. Tam ismiyle Magna Carta Libertatum, 13. yüzyılda İngiltere’de imzalanmış ve birinci yazılı anayasa olarak kabul edilen hukuksal bir evraktır. 

Magna Carta bir özgürlük bildirisi üzere görünse bile aslında halkı değil, baronları koruyordu. Tekrar de her şeye hükmeden tek bir güçlü hükümdarın olması kanısını ortadan kaldırmış ve ilkel de olsa bir tüzel sistem oluşturmuştur. Bu türel sistemin yaratılma süreci ise İngiltere için epey kanlı olmuştur. Gelin tam ismiyle Magna Carta Libertatum nedir, hususları nelerdir, kıymeti nedir gibi merak edilen soruları tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.

Temelden başlayalım, Magna Carta nedir?

Magna Carta ya da tam ismiyle Magna Carta Libertatum, Latince Büyük Özgürlükler Mukavelesi manasına gelir. Dönemin İngiltere hükümdarı ile feodal beyefendiler olan baronlar ortasında 13. yüzyılda imzalanmıştır. Kralın yetkilerini kısıtlayarak baronlara birtakım haklar vermiştir. Kral ile papa ortasındaki ilgi de düzenlenmiştir. Tarihin birinci yazılı anayasası olarak bilinir ve bugünün hukuk sisteminin temellerini attığı düşünülür. 

Magna Carta imzalanmadan evvel yaşanan karışıklıklar:

Aslında her şey 1066 yılında İngiltere’nin I. William tarafından işgal edilmesiyle başladı. Baronlar ve İngiliz kilisesi ile kraliyet ortasında uyuşmazlıklar vardı. 1100 yılında tahta çıkan I. Henry, Magna Carta’nın atası olarak bilinen Özgürlükler Bildirgesi ismi bir metin yayımladı. Bu metinde kral, kiliseye ve baronlara pek çok taviz vermişti.

1199 yılında tahta çıkan Kral John, Fransa’yı işgal etmek üzere hayallere kapılmıştı. Bir taraftan da Haçlı Seferleri’ne katkı sağlaması gerekiyordu. Bu nedenle vergileri arttırdıkça arttırdı. Kilise ile ortasını âlâ tutmaya çalışıyor olsa da vergileri veren asıl bireyler olan baronlarla uyuşmazlıklar yaşıyordu. En sonunda baronlar ayaklandı.

Baronların önlenemez isyanı: Magna Carta ne vakit imzalandı?

Fransa ile 30 yıldır süren savaşlardan ve ağır vergilerden bıkan baronlar, en sonunda 1215 yılında isyan ettiler. Onlara nazaran Kral John, atası tarafından ilan edilen Özgürlükle Bildirgesi’ne uygun davranmıyordu. 6 ay boyunca süren görüşmeler sonrası 10 Haziran 1215 günü kral zorla Londra Mahkemesi’ne getirildi ve kendisi ikna edildi.

15 Haziran 1215 günü Thames Irmağı kıyısında baronlar ve kral ortasında Magna Carta Libertatum metni imzalandı. 19 Haziran günü tüm baronlar yine bağlılık yemini ettiler. 15 Temmuz günü evrakın resmi bir kaydı oluşturuldu. Oluşturulan bu kayıt birinci Magna Carta Libertatum versiyonudur. Birincidir zira daha sonra tekrar tekrar değiştirilecektir.

Baronlara hükümdarı değiştirme hakkı veren Magna Carta’nın özellikleri:

Magna Carta Libertatum ile kral birinci defa haklarından feragat etmiştir. Lakin her iki taraf da birbirine güvenmiyordu. Bunu 61. unsurdan anlıyoruz. 61. hususa nazaran baronların hükümdarı değiştirme hakkı vardı. Kral John, papanın da takviyesiyle çaktırmadan maddeyi kaldırdı. Baronların bunu fark etmesi fazla uzun sürmedi.

Baronların kararı mutlaktı, Kral John gidecek ve yerine Fransa prensi Louis gelecekti. Tarihe I. Baronlar Savaşı olarak geçen büyük bir iç çatışma başladı. Magna Carta’nın getirdiği huzur ortamı sırf 3 ay sürmüştü. İngiltere’nin doğusunda kaçtığı kale baronlar tarafından kuşatılan Kral John, 19 Ekim 1216 günü hayatını kaybetti. 

John’un yerine geçen oğlu III. Henry, kral destekçileri ile birlikte 1217 yılında baronlara karşı bir zafer kazanmayı başardı. Magna Carta Libertatum yine düzenlendi ve 42 unsurluk bir metne dönüştürüldü. 1227 yılında yine düzenlendi. 13. ve 15. yüzyıllar ortasında Magna Carta Libertatum metninin yaklaşık 45 kere değiştirildiği düşünülüyor. Son hali ise 1423 yılında kral VI. Henry tarafından onaylanmıştır.

Magna Carta’nın değerli sonuçları:

Tekrar, tekrar ve tekrar tekraren sefer düzenlenen Magna Carta Libertatum’un elbet en değerli sonucu artık hükümdarın mutlak güç olmamasını sağlamasıdır. Magna Carta ile birlikte artık kral, baronlardan oluşan bir parlamento ile karar vermeye başlamıştır. Kral artık mutlak güç olmadığı için kilisenin gücü de azalmıştır. Yani Magna Carta Libertatum ile biraz da olsa demokrasi gelmiştir. 

Magna Carta’nın değerli unsurları:

Magna Carta Libertatum tekraren sefer düzenlendiği için unsurlarda de değişiklikler yapılmıştır. Lakin bugün çağdaş İngiliz hukuku tarafından tanınan versiyonu, 1297 tarihli versiyondur. En kıymetli unsur, 1. husus olan İngiliz kilisenin özgürlüğüdür. Başka kıymetli bir unsur, 9. husus olan Londra kentine bir nevi özerklik statüsü veren özgürlüklerdir. Elbet Magna Carta Libertatum’u bugünkü hukukun temeli haline getiren 39. husus ise şu formda;

“Hiçbir özgür insan kendi benzerleri tarafından ülke kanunlarına nazaran yasal bir biçimde yargılanıp karar giymeden tutuklanmayacak, hapsedilmeyecek, mal ve mülkünden mahrum bırakılmayacak, kanun dışı ilan edilmeyecek, sürgün edilmeyecek yahut hangi halde olursa olsun ziyana uğratılmayacaktır.”

Sonuç: Magna Carta’nın kıymeti nedir?

Bugün Büyük Britanya Krallığı’nda ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı’nda yazılı bir anayasa yoktur. Parlamento ve mahkemeler tarafından alınan kararlar İngiliz hukukunu şekillendirmektedir. Ancak yüzlerce yıl boyunca tekraren sefer değiştirilen Magna Carta Libertatum o kadar yeterli bir temel atmıştır ki alınan hiçbir karar temel kurallarla çelişmemektedir.

Amerika Birleşik Devletleri anayasası da Magna Carta Libertatum tesiri ile hazırlanmıştır. İngiliz sömürgeleri olan Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, eski Güney Afrika Birliği ve Zimbabve üzere ülkelerin de anayasasının temeli Magna Carta Libertatum’a dayanmaktadır. Lakin 1969 yılından sonra 1., 9., ve 39. unsurlar dışındakiler bu anayasalardan çıkarılmıştır. 

Özetlemek gerekirse; Magna Carta Libertatum, zalim bir hükümdar olma ihtimalini büsbütün ortadan kaldırmıştır. Gariptir, BBC 2008 yılında bir anket yaptı. Bu ankete nazaran İngilizlerin  yüzde 45’i yani neredeyse yarısı bırakın Magna Carta’nın değerini onun ne olduğunu bile bilmiyorlardı. Tahminen yıllar içinde öğrenmişlerdir.

Günümüz hukuk sisteminin temellerini atan ve birinci yazılı anayasa olarak kabul edilen tam ismiyle Magna Carta Libertatum nedir, özellikleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak değerli unsurlarından bahsettik. Husus hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.