Türk tarihine ait yazılı kaynaklara bir yenisi daha eklendi. Memleketler arası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün ortak çalışmalarıyla Ötüken, Moğolistan’da yürütülen çalışmalar sırasında İlteriş Kağan’a ilişkin bir anıt kompleksi bulundu.
Yapılan keşif hakkındaki resmi basın açıklaması şimdi yapılmamış olsa da keşfi toplumsal medya hesabında paylaşan Milletlerarası Türk Akademisi Lideri Prof. Dr. Darhan Kıdırali, yazıtlarda bilinen birinci Türk alfabesinin kullanıldığını belirtti.
‘Türk’ sözünün geçtiği birinci yazıtlara, İlteriş Kağan Anıtları’na yakından bakın:
Bu keşiften evvelki bilinen en eski Türk yazıtları olan Orhun Abideleri; Kül Tigin, kardeşi Bilge Kağan ve Bilge Tonyukukuk ismine farklı vakitlerde dikilen anıt yazıtlarıydı. Keşfedilen yeni yazıtın adandığı kişi II. Göktürk Devleti’nin kurucusu İlteriş Kağan, Kül Tigin ve Bilge Kağan’ın babasıydı.
Prof. Dr. Kıdırali “Anıt metninden elde edilen bilgilere dayanarak, Nomgon külliyesinin Göktürk Kağanlığını yine canlandıran Kül Tigin ve Bilge Kağan’ın babası İlteriş Kutluk Kağan’a ithaf edildiği sonucuna varılmıştır. Ayrıyeten bu külliye, ‘Türk’ isminin birinci defa geçtiği Göktürk periyodunun en eski yazılı anıtı olarak kabul edilmektedir” açıklamasında bulundu.
İlteriş Kağan Anıtı’ında neler var?
Yazının bulunduğu anıt kompleksinin batıdan doğuya gerçek oval bir biçimde, 49 metrekarelik bir alana inşa edildiği belirtiliyor. Prof. Dr. Kıdırali’nin açıklamalarına nazaran yapıtın batı tarafında delikli bir sunak, taştan insan; iki yavrusu olan bir aslan ve iki koyun heykeli bulunuyor. Ayrıyeten yapı içerisinde bir ibadet yerinin delili olarak görülen tuğla ve patika üzerinde kil kalıntıları da bulundu.
Ek olarak kompleksin kapısında 51 adet babal taşının bulunduğu da belirtiliyor. Balbal taşları, eski Türklerde ölen kişinin anılması için mezarlarının başına dikilirdi ve o kişinin, hayattayken öldürdüğü başka şahısları sembolize ederdi. Tıpkı vakte ne kadar fazla babal taşı varsa, o kişi o kadar kahraman olarak görülürdü. Balballar, eski Şaman inancının izlerini taşıyan yapıtlar olarak da bilinir.
İlteriş Kağan Anıtı’ndaki yazılar ne manaya geliyor?
Basın açıklamasında ve tanıtımlarda daha çok ayrıntının duyurulacağını düşündüğümüz anıttaki ibadet yerinin önünde bir eser yer alıyor. Bu yapıtın 2 yüzünde 12 satırlık eski bir Türk yazısı, üçüncü yüzünde de eski Soğd yazısı yer alıyor. Türkçe kısımlarda Tanrı, Türk, Kutluk, Tümen üzere birtakım bildiğimiz sözler tespit edildi.
Ayrıca anıttaki Soğd dilinin Hint-İran lisanları koluna mensup bir Orta Asya lisanı olduğu; Eski Uygur, Moğul ve Mançu alfabesinin temelini oluşturduğu, bugün Çin’de bulunan Soğdiana bölgesine İslam’ın gelişinden sonra neredeyse büsbütün kaybolduğu biliniyor.
İlteriş Kağan kimdir?
İlteriş Kağan Kutluk Devleti olarak da bilinen II. Göktürk Devleti’nin kurucusudur. Akıl hocası Bilge Tonyukuk ile Çin’e karşı isyan edip ve 681 yılında 17 arkadaşı ile birlikte Ötüken’in başşehir olduğu Türk Kağanlığını kurdu.
İlteriş Kağan Anıtı hakkında ayrıntılar netleştikçe sizlerle paylaşmaya devam edeceğiz