Bir standa, müzeye yahut fizikî olarak sanat yapıtlarının ya da tarihi kalıntıların bulunduğu bir yere gittiğinizde, genelde etrafta fotoğraf çekmenin yasak olduğunu belirten tabelalar görürsünüz. Bunun sebebini orada bulunan görevlilere sorduğunuzda ise alacağınız karşılık belirlidir: Flaş, tabloya zarar veriyor.

Böyle bir durumda apansız kabaca düşünürsünüz ve “Evet parlak ışık, tablodaki renklerin solmasına sebep olabilir” üzere kanılara varabilirsiniz. Lakin görünüşe nazaran işler düşündüğümüzden hayli farklı. Gelin süratlice yayılan ve bir anda bilimsel kural olarak belirlenen bu tabirin arkasına bakalım.

Başta müzelerin bu kararının arkasında çok da sağlam olmayan bir destek vardı:

Ve biz bu destekten başta bahsettik. Herkesin aklına gelen ‘ışığın tabloya ziyan vermesi’ fikri, National Gallery’nin 1995 yılında yaptığı bir deneyle ortaya çıktı. Bu deneyden kısaca bahsedelim. Sulu boya paletinde birbirinden farklı renkler düşünün. Burada da 22 artistin en çok kullandığı renklerden bir palet oluşturuluyor ve renklerin dizildiği bu setler farklı ışıklandırma senaryolarında test ediliyor. 

Bu ışıklandırmalardan biri, hassas formda hazırlanan müze ışıklarıydı. İkincisinde ise ultraviyole filtresi bulunan epey güçlü bir flaş makinesi kullanıldı. Yakınlardaki bir galeriye yerleştirilen üçüncü sette halojen lambalar kullanıldı. Bu set, hem gün ışığına hem de lambaya maruz kalıyordu.

Dördüncü sette yalnızca halojen lambalar kelam konusuydu. Beşinci set ise ultraviyole filtresi bulunmayan bir fotoğraf makinesi flaşıyla karşı karşıyaydı. Flaşlı olan setlere karşı her 7 saniyede bir flaşlar patlıyordu. 

Belli bir mühletin akabinde da tüm setler toplandı ve pigmentler üzerindeki pahalar karşılaştırıldı:

Bir sürü grafiği ve ayrıntılı datayı buraya yığmak yerine kısaca en çok değişimin yüzde 10 ile 15 ortasında olmak üzere ultraviyole filtresi olmayan kamera flaşında görüldüğünü belirtelim. Milyonlarca sefer flaş verilmesiyle ortaya çıkan bu paha, aslında hayli küçük lakin fark edilebilir. Elbette bunun için çok dikkatli bakmak gerek. Başka setlerde de epeyce minimal, hatta fark etmesi sıkıntı olan solmalar görüldü.

Fakat bu deneyi duyan müzeler, hatta National Gallery’nin kendisi bile, o periyotta sonuçları aşağıdaki üzere okudu:

Daha sonra Cambridge Üniversitesinden Dr. Martin Evans, bu dataların ayrıntılarına inmek istedi ve değişimin epeyce minimal olduğunu gördü:

Özellikle de bu farkın hayli güçlü flaşlarla ortaya çıktığını söyleyen Evans, fotoğraf makinelerindeki flaşların eserler için temelde zararlı olmadığını da belirtti. Bunun sebebi de aslında bu aygıtlarda flaşın yanında UV filtresinin de olması.

Bahsettiğimiz deneyde yakın aralıktan güçlü flaşlar veriliyordu. Gerçek hayat senaryosuna baktığımızda sanat yapıtlarıyla ortamızda daha uzun uzaklıklar olur. Hatta kimi stantlarda bu olmasa bile cep telefonlarımızın kamerası bu yapıtlara ziyan verecek kadar güçlü değildir. Herkesin akın ettiği ve uzaktan bakmak istediği sanat yapıtlarında bile pigmentlerde solma görebilmek için milyarlarca kez telefon flaşı kullanmak gerekir. Bunun akabinde gözle görülür bir fark elde edilebilir.

Yani bir bakıma ağızdan ağıza dolaşan bu bilgi, bir noktada müze vazifelileri ortasında bir kural olarak belirlenmiş üzere görünüyor:

• “Muhafaza sebepleri nedeniyle lütfen Londra Müzesinde flaş kullanmaktan kaçınınız.“

Şimdi bu noktada müze görevlilerini istatistikleri dikkate almadıkları ve kör bir şekilde direkt fotoğraf çekmeyi yasakladıkları için suçlayabilirsiniz. Ama onları neden suçlayamayacağımıza da bakmazsak taraflı davranmış oluruz.

Öncelikle fark yüzde 1’in altında olsaydı bile “Solma, solmadır” diyerek flaşı yasaklarlardı.

Çünkü burada odaklandıkları şey oranın yüksekliği değil, farkın olup olmaması.

Bundan da kıymetlisi var.

Müzeye gelen herkes fotoğraf çekmek istediğinde, bilhassa de yeni açılan yahut ilgi odağı olan pozisyonlarda sıralar ilerlemeyebiliyor. Müze sırasında beklerken içeride olanların onlarca fotoğraf çekme denemelerini görmek de ziyaretçileri sıkıyor ve müzenin trafiğini azaltıyor. Bu, müzenin gelir elde etmesinin yanında ziyaretçilerin keyifli bir tecrübe yaşamasının da önüne geçiyor.

Bir de amatör fotoğrafçılar var.

Çıkarımlarına yer verdiğimiz Dr. Evans’ın da belirttiği üzere flaşın yoğunluğundan çok, süresi eser üzerindeki solmalarda rol oynar. Yani yüksek yoğunluktaki anlık flaş, düşük yoğunluktaki sürekli flaştan daha az hasar vericidir. Ancak kullandığı makineden haberi olmayan turistler ya da ziyaretçiler, flaş mühletini istemeyerek de olsa abartarak müze idaresini bu türlü tedbirler almaya itebilir. Bu noktada da idaresi suçlayamayız.

Neyse ki birtakım yerlerde bu durum kısmen de olsa aşıldı:

Bu yerlerde ya yalnızca profesyonellerin flaşla fotoğraf çekmesine müsaade veriliyor ya da yalnızca flaşsız fotoğraf çekimine müsaade ediliyor. Sonuç olarak muhakkak yerlerde müzenin gelirini kısıtlaması (belki fotoğraf sayesinde ikramlık almaya gerek kalmamasıyla) ve telif hakkı ihlali riski üzere sebeplerle fotoğraf çekimi yasaklanabilir. 

Ama bu yasağı “Flaş, yapıta ziyan veriyor” gerekçesiyle koymak pek de mantıklı olmayacaktır.

• Kaynaklar: The National Gallery, Arka History News, Imaging Resource
• Görsel Kaynakları: Denver Sanat Müzesi, MiStay, Şahin Doğan, Meysam Jarahkar