Dejavu yaşamayanımız yoktur. Bazen hiç bulunmadığımız yerler, hiç tanımadığımız bireyler bize tanıdık gelir. Bazen ise bildiğimiz yerler, tanıdığımız şahıslar bize yabancı gelir.

Bunlara ek olarak çok nadiren de olsa etrafımızı farklı ve canlı absürt renklerle gördüğümüz de olur. Bu canlı absürt renkler bizi şaşırtsa da bu şekilde görmemizin bir nedeni de ruhsal bozuklukların sınıflandırıldığı ve açıklandığı DSM 5 ve ICD10 kitaplarında tarifi yapılan bir bozukluk olan derealizasyon bozukluğudur.

Artık gerçeklerden kopmanızın bir nedeni var!

Depersonalizasyon(kendine yabancılaşma) ile sık sık karıştırılan derealizasyon yani gerçekdışılık, birebir bozukluk kategorilerinde olmalarına karşın aslında ikisi de birbirinden çok bağımsız olan iki bozukluk. Depersonalizasyonda kişi kendi vücuduna yabancılaşırken derealizasyonda kişi bulunduğu ortama yabancılaşır. Nedeni çoğunlukla bilinmese de kişinin hissettiği gerilim yükünün artmasının şahsa bu tıp tecrübeler yaşattığı düşünülüyor. Kişi artan gerilim yüküne karşı bulunduğu ortamdan uzaklaşarak kendisini kendisinden korumaya çalışıyor olabilir. 

Depersonalizasyonda kişi kendi bedeninde güya dışarıdan bir gözlemciymiş üzere hisseder. Hatta vakit zaman kendisinden üçüncü tekil şahıs üzere bahseder. İsminizin Beğenilen olduğunu farz edelim. Bu bozukluğa sahipseniz bir şeyden hoşlanmadığınızı belirtirken sık sık ‘Gözde bunu hiç sevmedi’ deme ihtimaliniz yüksek. 

Derealizasyon ise DSM 5’te (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)  “Çevredekilerle ilgili olarak gerçekdışılık ya da kopukluk yaşantıları (Örn: insanlar ya da objeler gerçek dışı, düşsel, sisli, cansız ya da görsel açıdan çarpık olarak yaşantılanır.)” halinde tanımlanır.

Derealizasyonunuz varsa sık sık “dejavu yaşıyorum galiba” dediğiniz durumlar başınıza gelebilir. Bildiğiniz üzere dejavuda daha evvel içinde hiç yaşamadığımız yerler, bir olay, kişi bize tanıdık gelir ve o anı daha evvel yaşamışız üzere hissederiz. Bu duruma halk ortasında dejavu denilse de tıp literatüründe gördüm sanı olayı denir. Bunun bir de “hiç görmedim sanı olayı (jamais vue)” olan versiyonu da vardır. Bunda ise daha evvel yaşadığınız bildiğiniz yerler, tanıdığınız kişiler size yabancı gelir ve hiç görmemişsiniz üzere hissedersiniz.  

Derealizasyonunuzun olduğundan şüpheleniyorsanız bu maddelere dikkat edin!

Ama ben delirmedim de neden bu türlü hissediyorum!

Hem derealizasyonda hem de depersonalizasyonda sizin gerçeği kıymetlendirme yetinizde rastgele bir bozulma olmaz. Her ikisi de genelde genç yaştaki bireylerde daha çok görülür ve geçicidir. Münasebetiyle vakit zaman güya kendinizi bu dünyaya ilişkin değilmiş, uzaydan geliyormuş gibi hissediyorsanız korkmayın, delirmediniz; yalnızca bir ruhsal rahatsızlık geçiriyor olma ihtimaliniz var, o kadar.

Bu yaşadıklarım yüzünden etrafımla aram bozuluyor, kasıtlı yaptığımı düşünüyorlar!

Psikolojide bir belirtinin hastalık düzeyinde olup olmadığı, sizin hayatınızı ne kadar etkilediğiyle ölçülür. Farz edelim ki tanıdığınız beşerler size yabancı gelmeye başladı, bunun doğal sonucu olarak siz de onlara soğuk davrandınız. Bu artık o denli bir düzeye geldi ki etrafınızdakiler sizin olağan davranmadığınızı düşünmeye başladılar, işte bu türlü bir durumda bu bozukluğa sahip olma ihtimaliniz yüksek. Çünkü bu ruhsal bozukluk; doğası prestijiyle sizi toplumsal, işle ilgili alanlarda zahmete düşürür, işlevselliğinizde düşme yaşanmasına sebep olur. 

Tamam lakin başım da hoş değil ki, neden bunlar benim başıma geliyor?

Bu bozukluğa sahip olduğunuzdan şüpheleniyorsanız sizi yaşamın dışına itmek, bulunduğunuz ortama yabancı hissettirmek gibi yan tesirler sağlayan rastgele bir berbata kullanılabilen unsur ya da ilacın tesirinde olmadığınızdan emin olmanız gerekiyor. Şayet bundan emin olmanıza karşın tıpkı şeyleri deneyimlemeye devam ediyorsanız nedenleri şunlar olabilir; günlük bunaltılar, çok uykusuzluk, yorgunluk, korku verici ömür olayları, tahminen aşırı çay, kahve, alkol ve başka toksik nedenler.

Şizofren miyim sanki?

Şizofreni, panik bozukluk, depresyon, dert üzere psikolojik bozukluklarda da derealizasyon bozukluğunun semptomlarına benzeri semptomlar sık sık görülür. Kişi bulunduğu ortama yabancı hisseder. Uzaylı olduğunu düşünür. Fakat bu tıp durumlarda sahip olduğunuz bu rahatsızlığa artık derealizasyon demezsiniz, var olan başka ruhsal bozukluğu söylersiniz. Hasebiyle yalnızca ve yalnızca derealizasyon bozukluğunun semptomlarının olması gerekiyor.  

Tanı ve tedavi süreçleri için ne yapılmalı?

Yukarıda sayılan maddelerin sizde olduğundan şüpheleniyorsanız yapmanız gereken birinci şey bir psikiyatri kliniğini ziyaret etmek olacaktır. Söz konusu bozukluğun ara orta düzeldiği fakat tekrar kendisini yenilediği devirler olur. Tam bir tedavisi olmamakla birlikte hastalığın tedavisinde kullanılan ve tedavi edici tesiri olduğu düşünülen ilaçlar bulunuyor. Bunlarla birlikte farklı terapi teknikleri de hastalığın tedavisinde kullanılır.

Not: Bu yazıda verilen bilgiler sizin kendinize dair farkındalığınızı artırmanız amacıyla yazılmıştır. Bu bilgilerle ne kendinize ne de bir diğerine teşhis koyamazsınız. Teşhis ve tedavi süreçleri için psikiyatri klinklerine başvurmayı unutmayın.

Kaynaklar: DSM 5, Ruh Sıhhati ve Bozuklukları kitabı (Orhan Öztürk)