İnsanlık olarak kendi varoluşumuzu, kozmosun gizemlerini ve ömür arayışı üzere büyük meraklarımızı gidermek için binlerce yıldır uzaya bakıyoruz. Bu denli gelişmeye karşın bu hususta hala daha limitlerimiz var lakin geçtiğimiz Temmuz ayı boyunca bu bahiste pek çok değerli gelişme yaşandı.

James Webb Uzay Teleskobu’ndan gelen imgelerden Uluslararası Uzay İstasyonu’na yönelik kritik gelişmelere, Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nın tekrar misyona başlamasından karanlık maddeyi daha yeterli anlamak için atılan yeni adımlara, gelin Temmuz ayında yaşanan tüm kritik haberlere göz atalım…

Temmuz ayının ‘uzay bilimlerinde yeni bir çağın başladığı ay’ olmasının sebebi: Uzaydaki gözümüz James Webb, resmen vazifeye başladı!

Geçtiğimiz ayın elbet en çok konuşulan gelişmesi, James Webb’in resmen misyona başlamış olması oldu. Bu devasa ve gelişmiş teleskop, bize uzaydan ay içerisinde pek çok imaj gönderdi.

Göreve resmen başlayışı dört adet renkli imaj ve bir ötegezegene ilişkin, su buharına işaret eden bilgi seti ile duyurulan James Webb’den gelen bu görsel ve bilgi setleri, James Webb’in yapabileceklerinin bir önizlemesi olarak değerlendirildi.

James Webb bir yandan Jüpiter üzere sistemimizdeki gezegenlere dair de yeni imgeler paylaşırken bir yandan da gözünü en eski galaksilere dikmiş durumda. Hatta o denli ki birkaç gün ortayla iki farklı galaksi manzarası gönderen James Webb, bu iki galaksi ile ‘en yaşlı galaksi’ görüntülemede kendi rekorunu kırmış oldu.

James Webb’in temel emelleri ortasında cihanın en yaşlı galaksilerini incelemek, galaksilerin evrimi, yaşamın kökenleri ve yıldızların oluşumları üzere bahis başlıkları bulunuyor. Astrofizikçiler ve tüm bilim dünyası, James Webb’in insanlık için uzayda yeni bir çağ başlattığı konusunda hemfikir.

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı, yıllar sonra misyonuna yine başladı

Dünyanın en büyük ve en güçlü parçacık çarpıştırıcısı Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC), yaklaşık 3 yıldır yapılması gereken birtakım geliştirmeler için kapalı haldeydi. Temmuz ayının birinci günlerinde, LHC tekrar misyona başladı.

Yapılan geliştirmeler ile LHC’nin daha fazla kesim çarpıştırarak daha fazla bilgi elde etmesi planlanıyordu. Şimdi vazifeye döner dönmez gelen haberler ise bu geliştirmelerin işe yaradığını kanıtladı.

LHC vazifeye yine başlayalı şimdi birkaç saat geçmişti ki, bilim insanları daha evvel görülmemiş üç egzotik parçacık keşfettiklerini açıkladılar. LHC’de çalışmalarını devam ettiren bilim insanları, atılan adımlar ile LHC’nin karanlık unsurun gizeminin çözülmesinde büyük rol oynayacağını düşünüyor.

Yeni bir üç boyutlu harita, 1 milyondan fazla kapalı kalmış galaksiyi açığa çıkardı

Samanyolu Galaksisi’nin komşusu olan iki gök ada olan Macellan Bulutları, Güney Yarımküre’den çıplak gözle de gözlemlenebilen iki küçük gök adadan oluşuyor. Bu iki gök ada, her ne kadar yeryüzünden büyüleyici görünse de artlarında kalan galaksileri gözlemlememizin önüne geçiyor.

Bilim insanları bu pürüzü aşarak o bölgede gizli kalan galaksileri görüntülemek için Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) VISTA teleskobundan ve Avustralya’da bulunan GASKAP teleskobundan yararlandı. Elde edilen imgeler yapay zeka ve makine tahsilinden yararlanılarak işlendi ve gözlemlenmesi hayli sıkıntı olan 1 milyondan fazla galaksinin şimdiye kadarki en ayrıntılı üç boyutlu haritası oluşturulmuş oldu.

Araştırmayı yürüten grup, elde edilen harita sayesinde oluşturulan evren haritalarında eksik kimi kısımların tamamlanabileceğini ve ayrıyeten bu tıp bölgelerin gözlemlenebilmesi için usullerin yol gösterici olabileceğini tabir ediyor.

Dünyanın en hassas karanlık husus dedektörü LUX-ZEPLIN’den birinci deney sonuçları geldi

Gizemini çözmek için en çok çalışma gerçekleştirilen olgulardan biri olan karanlık maddeyi araştırmak için geliştirilen LUX-ZEPLIN deneyinden birinci sonuçlar temmuz ayının birinci günlerinden paylaşıldı.

Gerçekleştirilen birinci 60 günlük operasyon sonucunda elde edilen dataları bir makale yayınlayarak paylaşan araştırma takımı, şimdi karanlık hususa dair bilgi elde edememiş olsa da araştırma grubu yürütülen birinci çalışmaların ve elde edilen dataların dedektörün her bir kesiminin uygun çalıştığını gösterdiğine işaret ediyor. 

Bu bilgiler tam da bu sebeple hayli değerli ve 250 kişilik ekipte yer alan bilim insanları, bu başlangıç adımının pek çok bilgiye açılan bir kapı olduğunu; önümüzdeki yıllarda dedektörün hassasiyetinin giderek artacağını ve çok daha fazla data elde edileceğini belirtiyor.

Dünyadan milyarlarca ışık yılı uzaklıkta ‘kalp atışına misal’ bir radyo sinyali tespit edildi

Zaman vakit uzaydan gelen radyo sinyalleri gündemimiz oluyor. Hızlı radyo patlamaları (FRP) olarak isimlendirilen ve ekseriyetle milyarlarca ışık yılı uzaklıktan gelen bu çok kısa müddetli sinyallere geçtiğimiz haftalarda bir yenisi eklendi fakat bu kere birtakım farklar vardı.

Kanada Hidrojen Yoğunluğu Haritalama Deneyi grubundaki bilim insanları, milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki bir galaksiden geldiğini düşündükleri yeni bir FRP keşfettiler. Lakin bu FRP şimdiye kadar keşfedilen tüm öbür FRP’lerden 1000 kat daha uzun ve birebir vakitte tekrar eden bir ritme sahip. 

Araştırmayı yürüten takımdaki bilim insanları bu 3 saniye olmasına karşın evvelki FRP’lerden 1000 kat daha uzun süren sinyali ve tekrar eden ritmini bir kalp atışına benzetiyorlar. Birebir vakitte rekor müddetinin yanında bu FRP ile birinci defa tekrar eden bir sinyale rastlayan bilim insanları, müşahedelerine devam ediyorlar ve bu FRP’nin sinyallerinin uzaklaşmasını gözlemleyerek kainatın büyüme suratı üzere bilgilerle ilgili datalar de elde edebileceklerini umuyorlar.

Aynı vakitte şu an için kaynağının nötron yıldızları olduğu düşünülen bu ‘gizemli sinyallerin’ kaynağına gitmek için de son FRP’nin uzun mühletinin ve nizamlı ritminin yardımcı olabileceğini tabir ediyorlar.

Andromeda Galaksisi’nin yakınında ‘fosilleşmiş’ bir cüce galaksi keşfedildi

Samanyolu Galaksimize en yakın galaksi olan ve çıplak göz ile de görülebilen Andormeda Galaksisi’nin kıyısında epey sönük, cüce bir galaksi keşfedildi. Birinci olarak amatör bir gözlemci olan Giuseppe Donatiello tarafından keşfedilen, akabinde da bilim insanları tarafından doğrulanarak duyurulan bu galaksi, Pegasus V olarak isimlendirildi.

Andromeda’nın sonlarının biraz dışında görülen ve artık ‘fosil’ olarak anılmasına neden olacak kadar sönük hale gelmiş bu galaksi, bilim insanları için umut verici.

Sebebi ise cihanda çok fazla sönük cüce galaksi olduğunun düşünülmesine karşın çok az sayıda gözlemlenebilmeleri. Sönük cüce galaksilerin tespiti kıymetli çünkü şayet kozmosta varsayım edildiğinden daha az sönük galaksi varsa, bu bilim insanları için karanlık maddeyi ve cihana dair bildiklerimizi oldukça değiştirecek bir durum.

Uzayda başıboş dolaşan ‘uzay çöplerinin’ yaratacağı riskler üzerine kritik bir araştırma gerçekleştirildi

Uzay çöpleri her ne kadar şimdiye kadar büyük olaylara sebep olmadığı için gündeme fazla gelmese de geleceğin büyük sıkıntılarından biri olarak görülüyor. Her geçen gün uzaya gönderilen roketlerin, uyduların ve uzay araçlarının sayısı artıyor. Bu da gelecekte artık olduğundan çok daha fazla uzay çöpünün gezegenimizde bir yerlere düşeceği manasına geliyor.

Bu mevzuyu gündeme getiren bir araştırma takımı, önümüzdeki 10 yıl içerisinde dünyaya düşen bir uzay çöpünün bir beşere ziyan vermesinin ya da maddi bir ziyan oluşturmasının ihtimalini hesapladı. Bunun için iki farklı yol kullanan grup, bu ihtimali %10 olarak belirledi. 

İlk bakışta %10 düşük bir ihtimal üzere görünse de, bilim insanları aslında bu oranın asla göz gerisi edilmemesi gereken bir sıkıntıya işaret ettiğini belirtiyor.

Yayınlanan rapor ile ilgili olarak dikkat çekilen bir başka nokta ise uzay çöplerinin sorumluluğunun ve cezai uygulamaların işleyişi ile ilgili. Aslında pek çok ülkenin dahil olduğu, 1967 yılında imzalanan ve hala uzay hukukunun temelini oluşturan Dış Uzay Mutabakatı’na (OST) nazaran, düşen bir uzay çöpünün sorumlusu, kelam konusu çöpün kaynağını fırlatan ülkenin hükümeti. Fırlatmayı yapan özel bir şirket olsa bile sorumlular direkt o ülkelerin hükümetleri.

Fakat bu muahede günümüzde birtakım soru işaretlerini getiriyor. Örneğin ABD’de SpaceX’in ürettiği bir roket, Türkiye’de üretilen bir uyduyu Meksika’dan uzaya fırlatabiliyor. Bu durumda muahedeye nazaran sorumlu aslında Meksika örneğin, lakin soru işaretleri var zira sorumlu sayısı artmış durumda ve artık evvelden olduğu üzere fırlatmayı yapan, yaptıran tıpkı ülkede değil. 

İşte bu sebeplerle ve daima artan uzay çöplerinin oluşturduğu riskler sebebiyle araştırma takımı hususun gündeme gelerek gerekli tedbirlerin ve düzenlemelerin yapılması gerektiğine vurgu yapıyor.

Rusya, Milletlerarası Uzay İstasyonu’ndan 2024 yılında ayrılacağını açıkladı: kendi istasyonunu kuracak

Rusya’nın Milletlerarası Uzay İstasyonu’ndan (ISS) ayrılacağı uzun vakittir konuşulan bir durumdu ve geçtiğimiz günlerde Roscosmos’dan resmi açıklama geldi. Rusya’nın uzay ajansı Roscosmos, 2024 sonrasında artık ISS’de yer almayacaklarını belirtti.

Bu durumun gerisinde Rusya’nın ISS’nin artık inançlı olmadığı ve misyonları yerine getirecek donanımda, sağlamlıkta olmadığı açıklamaları üzere münasebetler var. Ancak bir yandan bilhassa Ukrayna – Rusya savaşı sonrası gerilen atmosfer de bu mevzuda tesirli oldu. Hatta yeniden geçtiğimiz günlerde Rusya’nın ISS’yi bir nevi propaganda aracı olarak kullanması tartışma yarattı.

Ancak her ne kadar savaş için propaganda hedefli açıklamalar devam etse de bir yandan ISS’deki bilim insanları ortak çalışmalarına devam ediyorlar. Bu da iki taraflı bir belirsizlik yaratıyor. Rusya’nın ISS’den ayrılmaya yönelik açıklamaları ise başka ülkelerin uzay ajansları tarafından kışkırtma ve tehdit olarak yorumlanıyor.

Gelen son açıklamalar ise 2024 sonrasında Rusya’nın artık ISS’de olmayacağını gösterirken birebir vakitte ülkenin 2028 üzere erken bir devirde direkt kendi uzay istasyonuna geçiş yapacağını ifade ediyor. Lakin işlerin pek de o denli olmayacağına yönelik pek çok uzman görüşü de mevcut.

Çin’den uzay çalışmaları alanında pek çok yeni haber geliyor: NASA, Çin’i ‘Ay’ı ele geçirmeye çalışma ihtimali var’ üzere argümanlarla suçluyor

Çin son yıllarda uzay çalışmalarında en çok yol alan ülkelerden biri. Geçtiğimiz ay içerisinde Mars’ın tamamının ayrıntılı bir haritası oluşturularak Çin Ulusal Uzay Yönetimi tarafından paylaşıldı. Haritalama sürecini gerçekleştiren Tianwen-1 uydusu; bu süreci bir yıl boyunca topladığı imajlar ile yaptı. 

Ayrıca yeniden geçtiğimiz ay içerisinde Pekin Teknoloji Enstitüsü tarafından yürütülen yeni bir projeye başlandı. Bu projenin gayesi ise 20’den fazla büyük radar anteni ile Dünya’ya yaklaşan asteroitlerin risklerini hesaplamak. Proje ile Dünya’nın etrafındaki 150 milyon kilometrelik bir alanın taranması ve bu bölgede bulunan asteroitlerin incelenerek risk hesaplamalarının yapılması planlanıyor.

Bu cinsten büyük projeler yürüten Çin, uzay çalışmaları alanında ABD ve Rusya üzere ülkelerle denk çalışmalar yapmaya başladığını art geriye kanıtlıyor. Lakin bilhassa Ay ile ilgili projeler ülkeyi maksat haline getiriyor.

NASA yöneticisi Bill Nelson, geçtiğimiz haftalarda yaptığı bir açıklama ile Çin’in Ay üzerinde sahiplik sav edebileceğini ve öteki ülkelerin araştırmalarını kısıtlayabileceğini söyledi. Rastgele bir geçerli desteği olmayan bu açıklamayı Çin kınadı ve bu türlü bir durumun olmayacağını söyledi. Lakin tek başına Nelson’ın açıklaması bile uzay araştırmalarında tansiyonun bir biçimde var olduğunu ve olmaya devam edeceğini gösteriyor.

Pentagon, UFO’ları araştırmak için yeni bir ofis kurdu

Pentagon tarafından doğrulanan ve UFO ya da aktüel ismiyle UAP (tanımlanamayan gökyüzü fenomeni) görüntüleri ile ilgili araştırmalar uzun vakittir devam ediyor. Sayfalarca rapor, uzman görüşleri ve çalışmalara karşın ‘ne olduğunu bilmiyoruz’dan öbür açıklama getirilemeyen UAP’lar için haziran ayında açıklama yapan NASA bir grup kuracağını belirtmişti. 

Pentagon da ne olduğunu bir türlü çözemedikleri bu ‘gizemli’ fenomeni araştırmak için yeni bir ofis kuracağını açıkladı. İstihbarat ve Güvenlik Savunma Bakanlığı Müsteşarlığı bünyesinde kurulan gruba yönelik açıklamada ”askeri tesisler, operasyon alanları, eğitim alanları, özel kullanım hava alanı ve öbür alanlarda, üzerinde yahut yakınında bulunan objeleri tespit etme, tanımlama ve ilişkilendirme uğraşlarını koordine edeceği’ bilgisi paylaşıldı. 

”All-domain Anomaly Resolution Office” (AARO) ismi verilen ofis, tanımlanamayan ve hem havada hem de suda görülen bu belgisiz fenomenleri detaylı inceleyecek.