Geçtiğimiz aylarda çok konuştuğumuz bir isim vardı. Bu isim, kendi parametleri üzerinden Türkiye’deki “gerçek” enflasyonu hesapladığını söyleyen Johns Hopkins Üniversitesi profesörlerinden Steve Hanke idi. Hanke tarafından yapılan açıklamalara nazaran Türkiye’deki enflasyon ile TÜİK’in açıkladığı datalar ortasında dağlar kadar fark vardı. O denli ki TÜİK’in yüzde 21,31 olan Kasım 2021 enflasyonu, profesöre nazaran yüzde 100,65‘ti.
Dünya’dan Elif Karaca’nın sorularını yanıtlayan Prof. Hanke, Türkiye ile ilgili dikkat çeken açıklamalarda bulundu. “Türkiye’de hiperenflasyon olur mu?” ve “Türkiye, enflasyonu düşürmek için ne yapmalı?” üzere çok kıymetli sorulara karşılık veren iktisat profesörü, hala hiçbir şey için geç olmadığının sinyallerini verdi. Gelin daima birlikte, Steve Hanke tarafından yapılan açıklamalara yakından bakalım.
Hiperenflasyon nedir?
Yukarıdaki görselde, hiperenflasyon tabirinin ne manaya geldiğini örnek bir görsel üzerinde görüyorsunuz. Açıklamayı okuyunca, bu fotoğraftaki mantığı çok daha âlâ bir biçimde anlayacaksınız.
Steve Hanke’e yöneltilen sorulardan birincisi, kestirim edilebileceği üzere “Hiperenflasyon nedir?“di. İktisat profesörü, bir müddettir tartıştığımız tabiri şöyle açıklıyor: Akademik literatürde benimsenen görüşe nazaran, aylık enflasyon oranının %50’yi aşması durumunda hiperenflasyon sınıflandırması yapılabilir. Bu tarif, 1956’da, Phillip Cagan’ın Milton Friedman editörlüğündeki Studies in the Quantity Theory of Money isimli kitapta yer alan hiperenflasyonla ilgili tahlilinin yayınlanmasından sonra kabul edildi. Kıymetli fiyat artışları olan ülkelerde her gün enflasyonu ölçmek için yüksek frekanslı bilgileri ve Satın alma Gücü Paritesi teorisini kullandığım için Cagan’ın aylık %50 hiperenflasyon eşiğini geliştirdim. Gelişmiş ölçüm teknikleri ile artık hiperenflasyonu, art arda en az 30 gün boyunca aylık %50’yi aşan bir enflasyon olarak tanımlıyorum.
Steve Hanke tarafından yapılan açıklamalar, bir aylık süreçte aylık enflasyonun her gün yüzde 50’nin üzerinde olmasının hiperenflasyon manasına geldiğini söylüyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tabirler Sözlüğü ise bu tabiri yıllık enflasyon oranının yüzde 200’ü aşması durumunda hiperenflasyon yaşandığını tabir ediyor. TCMB’ye nazaran 1 Ocak 2021’de 100 TL’ye satın aldığınız bir eser için artık en az 300 TL ödüyorsanız hiperenflasyon yaşanmış oluyor. Steve Hanke ise Aralık 2021’de 100 TL’ye satın aldığınız bir eseri Ocak 2022 boyunca en az 150 TL’ye almanız durumunda hiperenflasyon yaşanmış olacağını söylüyor…
Türkiye’de hiperenflasyon ihtimali var mı?
Steve Hanke’e yöneltilen bir öbür soru da “Türkiye’de hiperenflasyon ihtimali var mı?” biçimindeydi. Bu bahiste iyimser olan Hanke, istatistiklere nazaran Türkiye’de hiperenflasyon ihtimalinin çok düşük olduğunu tabir etti. İktisat profesörünün bu bahisteki açıklamaları şöyle: Hiperenflasyon az görülen bir durum. Dünya tarihinde yalnızca 62 hiperenflasyon olayı yaşandı. Türkiye’de hiperenflasyon yaşanmasının imkansız olduğunu söyleyemem ancak istatistiksel açıdan ihtimalin hayli düşük olduğunu söyleyebilirim. Türkiye’de endemik bir “yüksek” enflasyon sorunu var.
Türkiye enflasyonla nasıl uğraş etmeli?
Elif Karaca’nın Steve Hanke’e yönelttiği soruların tahminen de en değerlisi, enflasyonun nasıl önüne geçileceğiydi. “Türkiye’nin nispeten düşük enflasyona ve düşük faiz oranlarına sahip olmasını sağlamanın tek yolu, Bulgaristan’da yapılanı tam olarak yapmaktır. Bulgaristan Merkez Bankası’na ait yasa, para şurası kanunuyla değiştirildi ve bu ülkeye son 25 yıldır değerli katkılar sağladı. Bu ortada, şimdiye kadar var olan 70’in üzerinde para heyetinde da durum bu türlü oldu. Hatırlatmak gerekirse, en ünlü para şurası Hong Kong’da. 1997-98 Asya Mali Krizi ve Hong Kong’da yaşanan daha yakın tarihli siyasi ıstıraplar da dahil olmak üzere her türlü şartta mükemmel bir halde uygulandı.” diyen Hanke, ne yapılması gerektiğini de bu halde açıkladı. Pekala nedir bu para heyeti?
Para Heyeti nedir?
Para Konseyi tabirini açıklayan isimse iktisat gazetecisi Faruk Türkoğlu. Türkoğlu, bu döviz rejimini şu formda açıklıyor: Bu tıp bir uygulamada, ulusal paranın pahası yabancı bir para ünitesine yahut yabancı para ünitelerinden oluşan bir sepete karşı sabitlenir. Para siyaseti uygulaması açısından bakıldığında konsey sistemi, nakdî tabanın yalnızca yabancı para karşılığında yapılan süreçlerle değişmesine müsaade verir. Öteki bir deyişle, merkez bankasına evvelce belirlenmiş sabit bir kurdan döviz satıldığı vakit para ölçüsü artar, merkez bankasından döviz alındığı vakit azalır.