Bugün uydu başta olmak üzere pek çok farklı teknoloji ile hakkında çalışmalar yapılan coğrafya bilimi, günümüzden binlerce yıl evvel pek de kolay bir alan değildi. Tarihin birinci coğrafyacısı olarak kabul edilen Strabon üzere beşerler hayatları boyunca gezerek coğrafya üzerine araştırmalar yapıyorlardı. Strabon ismini bugüne kadar taşıyan ise coğrafyaya katkıları ve kimileri kaybolsa bile yazdığı yapıtlardır.

Anadolu topraklarında doğan Strabon, öldüğü güne kadar Roma İmparatorluğu’nu karış karış gezerek coğrafik çalışmalar yapmıştır. Onun çalışmalarını başkalarından ayıran ise incelediği topraklarda yaşayan milletleri ve bu milletlerin coğrafya ile olan bağını de incelemiş olmasıdır. Yazdığı kimi şeyler ise uzman olmayanlar için bile ilgi cazibeli. Gelin Strabon kimdir, coğrafyaya katkıları ve yapıtları nelerdir gibi merak edilen soruları tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.

Strabon kimdir? Bizim topraklarımızda doğan bir dahi:

Strabon, bugün Amasya ili sonları içerisinde bulunan Roma İmparatorluğu topraklarında doğmuştur. Kendisinin Roma aristokratları ile kan bağı olduğu ve güçlü bir ailede dünyaya geldiği düşünülmektedir. Klasik Yunan eğitimi görmesi ve Aristodemos’tan hitabet dersleri alması onun sıradan halktan bir insan olmadığının en büyük ispatıdır.

Kendisi bir tarihçi, coğrafyacı ve filozoftur lakin günümüze kadar kalan çalışmaları coğrafya temelli olduğu için Strabon tarihin birinci coğrafyacısıdır demek mümkün. İmpratorluğun başşehrinde, Yunanistan’da, Mısır’da, İskenderiye’de uzun vakit geçiren Strabon, birinci yıllarında Aristotelesçi görüşlere sahipken daha sonra imparator Augustus’un da akıl hocalarından olan Athenodoros’un tesirinde kalmış ve Stoa okulu görüşlerine yakınlaşmıştır.

Strabon milattan evvel 64 yılında Amasya’da doğmuş ve milattan sonra 24 yılında tekrar bu kentte hayatını kaybetmiş olmasına karşın gençlik yıllarından itibaren bir an olsun boş durmamış ve Roma İmparatorluğu topraklarını karış karış gezmiştir. Yazdığı sayısız yapıttan günümüze kalan küçük bir kısmı bile devrini aydınlatan tarihi ve coğrafik ayrıntılarla doludur.

Strabon yapıtları ve değeri:

Strabon tarafından yazıldığı bilinen birinci eser, 43 ciltten oluşan Historika Hypomnemata yani Tarihi Anılar isimli yapıttır. Bu eser, milattan evvel 203 – 120 yılları ortasında yaşamış tarihçi Polybius tarafından başlatılan tarih yazıcılığının bir devamıdır. Yalnızca 19 cildinin günümüze kaldığı eser, milattan evvel 146 yılında Korint ve Kartaca’nın yıkılışı ile başlar ve Sezar’ın öldüğü Aktium Savaşı’na kadar olan geniş bir periyodu kapsar. 

Strabon’un elbet en kıymetli yapıtı ise şans yapıtı büyük bir kısmı günümüze kadar kalan Geographumena adlı yapıtıdır. Geographika olarak da bilinen 17 ciltlik bu yapıtta Strabon; Eratosthenes, Hipparkhos, Epheros, Polybios ve Poseidonios üzere tarihçilerden açık bir formda esinlenmiştir.

Geographumena  isimli yapıt sadece bir coğrafya çalışması değildir, birebir vakitte o coğrafyalarda yaşayan halkların tarihi de incelenmiş ve coğrafya ile medeniyet bağından bahsedilmiştir. Bu özellikleri nedeniyle sonraki yıllarda Batlamyus tarafından kaleme alınan ve çok daha ayrıntılı coğrafik bilgilere sahip olan Geographike Aphegesis isimli yapıttan ayrılmaktadır. 

Strabon’un coğrafyaya katkıları nelerdir?

Strabon milattan evvel 64 yılında doğmuş, milattan evvel 44 yılında Romaya gitmiş ve milattan evvel 31 yılına kadar bu kentte kalmıştır. Milattan evvel 29 yılında bütün Yunanistan’ı gezmiş, milattan evvel 28 yılında Mısır’a gitmiş ve İskenderiye’de uzun mühlet kalmıştır. Tüm bu seyahatleri sırasında geçtiği bölgelerde de inceleme yapmıştır.

Aslında Strabon’un yaşadığı ve incelemeler yaptığı tarihlere baktığımız vakit benzeri çalışmalar yapan bireylere nazaran yakın tarihli olduğunu söylemek mümkün. Bu nedenle bu ismin neden birinci coğrafyacı olduğu biraz baş karıştırıcı olabilir lakin şöyle düşünün; coğrafya bir bilim ve bilimsel metotlar kullanılarak incelenmediği sürece ‘Buradan bir ırmak geçiyor.’ demekten fazlası manasına gelmez.

Strabon, bugün bildiğimiz manada birinci coğrafya çalışmalarına imza attığı için tarihin birinci coğrafyacısıdır. Hatta coğrafyanın tarih ile alakasını incelediği için sosyal bilimlerin bile atası olduğunu söylemek mümkün. Tüm bunların yanı sıra antik periyotta bir birinci olarak Strabon, volkanik hareketleri incelemiş ve tüm bunları bir neden – sonuç münasebeti üzerinden açıklamıştır. Bu açıdan kendisinin bir yerbilimci olduğunu söylemek de mümkün.

Strabon’a nazaran Kadıköy’de timsah dolu bir ırmak vardı:

Strabon’un bu mevzuda iki cümlesi vardır;

Kalkedon, bugün Kadıköy olarak bildiğimiz İstanbul’un ilçesinin eski ismidir. Strabon açık bir biçimde Kadıköy’de içi timsah dolu bir ırmak olduğunu söyler. İyi de nerede? Bu cümleleri araştıran uzmanlar, Kurbağalıdere olarak bilinen Kuşdili Deresi’ni işaret ediyorlar.

Bugün İstanbul’un Kadıköy ilçesinde bulunan Kuşdili Deresi’nin yatağı alüvyonlarla dolu. Lakin bundan binlerce yıl evvel burada akan bir ırmak vardı. Roma İmparatorluğu’nun Anadolu’yu işgal ettiği yıllarda birtakım esir ve kölelerin timsahlara kurban edilmesi tarihi gerçeğini düşünürsek Strabon’un işaret ettiği ırmağın bugün Kurbağalıdere olarak bilinen Kuşdili Deresi olma ihtimali bir oldukça yüksek. 

Strabon hangi çağda yaşadı, nerede öldü?

Milattan evvel 64 yılında Amasya’da doğan Strabon, Roma İmpratorluğu’nu karış karış gezip yaptığı coğrafik çalışmaları ölümsüz yapıtlara dönüştürdükten sonra doğduğu toprağa dönmüş ve milattan evvel 24 yılında hayatını kaybetmiştir. Strabon’un yaşadığı çağ; antik tarih olarak kabul ettiğimiz Birinci Çağ’ın Demir Devri’ndeki Roma Dönemi’dir. 

Geographumena yapıtından Strabon kelamları:

Eski tarihçilerin söylediklerine de kulak vermek gerekir. Örneğin, “Lydia Tarihi”ni yazmış olan Ksanthos benim daha evvelce bir yerde işaret ettiğim üzere bu ülkenin sık sık karşılaştığı acayip değişiklikleri anlatır. Hakikaten burasını Arimlerin efsanesinin geçtiği ve Typhōn’un acı çektiği yer olarak kabul etmişler ve buraya Katakekaumenē ülkesi demişlerdir. Beş yüz stadion uzunluğu, dört yüz stadion genişliği olan Mysia ve Maionia denen ve Katakekaumenē olarak isimlendirilen ülkeye gelinir. Burada hiç ağaç yoktur; yalnızca kalite olarak ünlü şarapların hiçbirisinden aşağı olmayan Katakekaumenē şarabının elde edildiği bağlar vardır. 

Tarihin birinci coğrafyacısı olarak bilinen Strabon kimdir, coğrafyaya katkıları ve yapıtları nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Birkaç bin yıllık süreçte bile yaşadığımız dünyada görülen değişiklikler hayret verici. Mevzu hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.