Uzayın sahip olduğu en farklı hususlarından biri olan takımyıldızlar, yüzyıllar boyunca insanların her vakit ilgisini çekmiştir. Takımyıldızlar, bilhassa Eski Yunanlılar tarafından yapılan araştırmalarla listelenmeye başlanmıştır. 

Yapılan arkeolojik araştırmalar, birinci takımyıldızı tasvirinin yaklaşık 17.000 yıl öncesine dayandığını ortaya çıkarmıştır. Tipik olarak, takımyıldızları Dünya’dan bakıldığında gökyüzünde birbirlerine epeyce yakın görünürler. Bu yıldızlar da Samanyolu’nda kendi yörüngelerinde hareket ettikleri için, sahip oldukları yıldız desenler vakit içinde değişebilmektedir. 

İlk olarak, takımyıldızı nedir? 

Takımyıldız, gökyüzünde belili desenler oluşturan bir küme yıldıza verilen isimdir. Gökyüzünün açık olduğu bir akşam, teleskop kullanılmadan çıplak gözle görülebilirler. Biçim olarak mitolojik canlılar, hayvanlar, beşerler ve çeşitli objeler olmak üzere birçok şeye benzetilmektedirler. Bu biçimlerden kimileri öteki takımyıldızlarına nazaran daha bariz görünmektedir. 

İsimleri genellikle takımyıldız içinde bulunan en parlak yıldızların oluşturduğu hale nazaran verilir. Bazen takımyıldızının içinde görülebilen daha küçük biçimler görünür. Bu türlü durumlarda da küçük hallere isim verilir ve bunlara yıldız işareti denir. Takımyıldızlarını oluşturan yıldızların kimileri, bakış doğrultsundan ötürü birbirlerine epeyce yakınmış üzere gözükür. Bundan ötürü, takımyıldızlarındaki bu yıldızlar birbirleriyle irtibatlı değildir.

Peki kaç tane grup yıldızı var? 

Takımyıldızlarının tarihi binlerce yıl geçmişe dayanmaktadır. Çeşitli araştırmalar esnasında ortaya çıkan eski mağara fotoğraflarının, çeşitli takımyıldızların tasvir edildiği düşünülmektedir. MÖ 1.000 civarında da birçok takımyıldızı örneğine rastlanmıştır. Eski Yunan uygarlıkları yaklaşık 50 takımyıldızını tanımlamışlardır ve bunlar günümüzde gökbilimciler tarafından kullanılan takımyıldızları araştırmalarının temelini oluşturmaktadır.

1928’de Milletlerarası Astronomi Birliği, 88 tane çağdaş takımyıldızı bulunduğunu açıklamıştır. Her iki yarım kürede de 12 ana takımyıldızı bulunmaktadır. Kuzey Yarımküre’de ufukta alçakta, Güney Yarımküre’de ise gökyüzünde daha yüksekte görülürler. Bu takımyıldızlar, Zodyak takımyıldızları olarak bilinmektedir. Kuzey yarımküredeki başka takımyıldızları ortasında, Büyük Ayı, Küçük Ayı ve Cassiopeia yer almaktadır. Güney Yarımküre’de Phoenix, Lupus ve Centaurus üzere kadro yıldızları görülebilir.

Takımyıldızlar astronomide nasıl kullanılıyor? 

Takımyıldızlar, teknolojinin gelişmesiyle birlikte artık yol bulmak ve vakti iddia etmek üzere mevzular için kullanılmamaya başlanmıştır. Takımyıldızlar, yıllar evvel gökbilimciler tarafından keyfi olarak seçilmiş olsalar da, yıllar içerisinde o kadar kabul edildiler ki, vakitle gökyüzünde “sınırlar” olarak kullanılmaya başlandılar.

Yıldızlar ve takımyıldızları uzun mühletler tıpkı yerlerinde kalırlar. Bilim insanları, takımyıldızlarını yerleri sabit olduğundan ötürü, gökyüzünde istikamet bulmak için de kullanılırlar. Tıpkı takımyıldızlar üzere bilinen yıldızlar da pozisyon bulmak için kullanılabilir.

Takımyıldızları ile sonlandırılan bu bölgeler, o bölgede yer alan yıldızları, galaksileri ve başka uzay objelerini daha kolay isimlendirmek için kullanılmaktadır. Örneğin, dikkat çeken bulutsular, içinde yer aldıkları takımyıldızının ismini alabilirler. Bunların yanı sıra, vakit zaman meydana gelen meteor yağmurları da isimlerini gerçekleştiği takımyıldızının hudutlarına nazaran alırlar. Kısaca, bir objenin pozisyonunu daha kolay bulmak için referans noktaları olarak kullanılırlar.

Gökyüzüne baktığımızda görebildiğimiz takımyıldızları: 

• Orion
• Ursa Minor
• Ursa Major
• Andromeda
• Scorpius

Orion

Tüm takımyıldızların ortasında en tanınanıdır. Dünya’nın çabucak hemen her yerinden görülebilir. Orion, gökyüzünün yalnızca %1.4’ünü kaplamasına karşın, toplamda yetmiş en parlak yıldızın %10’una en sahipliği yapmaktadır. Bizden yaklaşık 800 ışık yılı uzaklıkta yer alan bu takımyıldız, Dünya’ya pek de yakın değildir. Lakin çok büyük oldukları için çok uzak aralıklardan bile ayırt edilebilmektedir.Bu yıldızların birden fazla, Güneş’in etrafındaki en büyük yıldız oluşum bölgesi olan Orion Bulutsusu’nun etrafındaki bölgede doğmuştur.

Ursa Minor

Ursa Minor (küçük ayı), kuzey yarımkürede yer alan değerli bir takımyıldızdır. Ursa Minor’un hali, Ursa Major ile karşılaştırıldığında daha düzgün anlaşılabilir. Takımyıldz, kuzey yarımkürede yıl boyunca görülebilir. Birebir vakitte dairesel kutup takımyıldızı olarak da kabul edilmektedir. Küçük ayı takımyıldızı, 2.yüzyılda İskenderiye’de yaşayan Mısırlı matematikçi Ptolemy tarafından listelenen 48 takımyıldızından biridir.

Ursa Major

Ursa Major ( büyük ayı), gökyüzündeki en düzgün bilinen yıldız kümelerinden biridir. Büyük ayının kuyruğunu ve art yarısını oluşturmaktadır. Takımyıldız, kuzey yarımkürede yıl boyunca görülebilir durumdadır ve Ursa Minör üzere dairesel kutup takımyıldızı olarak da kabul edilir. Kimi tarihçiler, büyük ayı benzetmesinin en az 10.000 yıl öncesine dayandığına inanıyor. Yunan mitolojisinde Ursa Major, Zeus’un birçok sevgilisinden biri olarak kabul edilmektedir. Hudut bölgelerinde, Boötes, Camelopardalis, Canes, Venatici, Coma Berenices, Draco, Leo, Leo Minor ve Lynx takımyıldızlar bulunmaktadır.

Andromeda

Andromeda takımyıldızı, kuzey yarımkürede yer alır ve 16 yıldızdan oluşur. Birebir vakitte Andromeda Galaksisini de içermektedir. Gece görülebilen en büyük 19. takımyıldızdır. Perseus, Cassiopeia, Lacerta, Pegasus, Balık ve Triangulum ile sınırlanmıştır. Etiyopya hükümdarı ve kraliçesi Cepheus ve Cassiopeia’nın kızını temsil eder. Takımyıldızın sahip olduğu en parlak yıldız ise Alpheratz olarak isimlendirilir ve Dünya’dan yaklaşık 100 ışık yılı uzaktadır. Andromeda’ya en yakın takımyıldız ise Zodyak takımyıldızlarından olan Balık’tır.

Scorpius

Scorpius takımyıldızı, sadece kendine mahsus formu için değil, tıpkı vakitte gökyüzündeki en parlak takımyıldızlardan biri olduğu için yüzyıllardır insanların ilgisini çekmiştir. Latince akrep manasına gelen Scorpius, tam anlamıyla  “iğneli yaratık” olarak çeviri edilir. Evvelden daha büyük olan bu grup yıldızının birtakım bölgeleri Eski Yunanlılar tarafından farklı takımyıldızlarına dahil edildi. Scorpius ile irtibatlı farklı Yunan mitolojik kıssalar bulunmaktadır. Takımyıldızdaki en ünlü yıldıza Antares denir ve Güneşten yaklaşık 10.000 kat daha parlak olduğu bilinmektedir.

Şimdi de tüm takımyıldızlarına bakalım:

• Andromeda
• Antlia
• Apus
• Aquarius
• Aquila
• Ara
• Aries
• Auriga
• Boötes
• Caelum
• Camelopardalis
• Cancer
• Canes Venatici
• Canis Major
• Canis Minor
• Capricornus
• Carina
• Cassiopeia
• Centaurus
• Cepheus
• Cetus
• Chamaeleon
• Circinus
• Columba
• Como Berenices
• Corona Australis
• Corona Borealis
• Corvus
• Crater
• Crux
• Cygnus
• Delphinus
• Dorado
• Draco
• Equuleus
• Eridanus
• Fornax
• Gemini
• Grus
• Hercules
• Horologium
• Hydra 
• Hydrus
• Indus
• Lacerta
• Leo
• Leo Minor
• Lepus
• Libra
• Lupus
• Lynx
• Lyra
• Mensa
• Microscopium
• Monoceros
• Musca
• Norma
• Octans
• Ophiuchus
• Orion
• Pavo
• Pegasus
• Perseus
• Phoenix
• Pictor
• Pisces
• Piscis Austrinus 
• Puppis
• Pyxis
• Reticulum
• Sagitta
• Sagittarius
• Scorpius
• Sculptor
• Scutum
• Serpens
• Sextans
• Taurus
• Telescopium
• Triangulum
• Australe
• Tucana
• Ursa Major
• Ursa Minor
• Vela
• Virgo
• Volans 
• Vulpecula

Takımyıldızlar, rastgele bir teleskop olmadan görülebilen yıldız topluluğudur. Lakin günümüzde, çağdaş aygıtlar sayesinde, artık bu takımyıldızlarını çok daha ayrıntılı inceleyebiliyoruz. Bilinen birinci takımyıldızı tasvirinin 17.000 yaşında olduğuna inanılıyor.

Uzay ile ilgili öbür içeriklerimizi okumak isterseniz: