Arkeoloji deyince “kazı” sözcüğü daima onunla birlikte anılır. Tarihi yapıların ve kültür miraslarının birçoğu, itinayla yapılan arkeolojik hafriyatlar sayesinde gün ışığına çıkarılıyor. Ortalarında devasa olanların da bulunduğu bu kalıntılar nasıl oluyor da yerin metrelerce altında kalabiliyor?
Gezdiğimiz antik kentlerin, çağdaş kentlerin göbeğinde bulunan kocaman mimari yapıların arkeolojik kazılarla toprağın metrelerce altından nasıl çıkarıldığı sorusu; çocukken ören yerlerine yapılan okul seyahatlerinde hepimizin merak ettiği bir soruydu. Ya da ziyaret ettiğimiz bir müzede gördüğümüz, bir vakitler sahibi için çok kıymetli bir vazoyu kimin nasıl ve neden gömdüğü…
Aslında birden fazla tarihi eser bilhassa toprağa gömülmedi.
Bu kısmı bir örnekle açıklayalım: Yakın devirde büyük yankı uyandıran “Hipodrom Projesi”ni duymuş olabilirsiniz. Bölgede yer alan ve günümüze kadar ulaşan kimi tarihi kalıntılar bulunuyor. Bunlardan biri, meşhur Dikili Taş. Dikili Taş’ın tabanı ve bizim ayak bastığımız yer ortasında birkaç metre var. Açık alanda bulunan bir kalıntı olduğu için, güvenlik hedefiyle etrafı denetim altına alınmış durumda.
Ama kimse onun zeminini orada şuurlu olarak bırakmadı. Tarihin kendisi de tarihi yapılar da katmanlar halinde bulunuyor çünkü her periyotta yaşayan farklı insan toplulukları, eski kültürden kalanların üzerine bir yenisini ekledi.
Güç savaşları, toprak hengameleri ve üst üste yapılaşmalar bunların en önemli sebeplerinden.
İnsanlar, savaşlarla denetimini ele geçirdiği bölgeleri bazen yakıp yıkarak, yağmalayarak hoyratça kullanıyorlardı. Tarih boyunca pek çok kültür, aynı lokasyonlarda farklı yeni medeniyetler kurdu. Kimisi kendinden evvelkini büsbütün yok etme sıkıntısındaydı, kimisi de ellerinde var olanı değiştirip yenileyerek bunu denetimli bir formda yapmayı tercih etti.
Örnek verelim; tahrip olan ya da yıkılan bir yapının kalıntılarını taşımak o periyodun kurallarında güç olacağı ve vakit alacağı için yeni yapılar birbirinin üzerine inşa ediliyordu.
Zaman içinde, terk edilen kentleri tabiat ele geçirdi.
İnsanların bir sebepten terk ettikleri hayat alanlarında, bitkiler çok kolay ve süratli yetişti ve bulundukları bölgede sayıları çoğaldı. Ağaçlardan ya da bitkilerden kopup çürüyen yapraklar yığınlar halinde toprağın üzerinde yeni bir katman daha oluşturdu.
Yeni bitkilerin kökleri de bulunduğu bölgedeki her şeyi sarıp sarmaladı. Elbette bu durum çok uzun vakit içinde gerçekleşti. Böylelikle birden fazla tarihi yer, yapı ve eşyalar da yeni oluşan yer katmanının içinde kaldı.
Rüzgar pek çok maddeyi oradan oraya taşıyıp yığınlar oluşturdu.
Rüzgar aslında gözle görülemeyecek unsurları bile bulunduğu coğrafyadan çok uzaklara taşıyor. Bilhassa yüzeyde bulunan ve sağlam yapı gereçlerinin şimdi keşfedilmediği periyotlara ilişkin mimari yapıların bir kısmının, rüzgarın aşındırmasıyla tahrip olduğunu biliyoruz.
Bunun sonucunda, insan ömrü için hayli uzun müddetler sonra; bir bölgeden gelen tozun, toprağın, yaprakların, insanlara ilişkin çöplerin öteki bir coğrafyada birikmesi sonucunda öteki kentlerin üzerinde yığınlar oluşuyor.
Doğal afetler sonucunda pek çok antik yapı ve yerleşim yeri tarihin derinliklerine gömüldü.
Yanardağ patlamaları, büyük sarsıntılar ve yangınlar, nehirlerin belirli vakitlerde taşması, şiddetli yağışlar ve kum fırtınaları üzere pek çok doğa olayının gerçekleşmesi sonucunda kimi kültürler yok oldu. Bu biçim olayların en büyük örneği, Pompei’deki yanardağ patlaması. Buna ek olarak dayanıksız materyallerden oluşan yerleşim yerlerinin yıkılması ve çeşitli tabiat olaylarının sonucunda bölgede yeni katmanlar oluşuyordu.
Bazıları hayatta kaldı ve yeni yerler keşfetti. Kimileri da bulundukları yerlerde yıkılan ve tahrip olan yapıların üzerine yenilerini inşa etti. Böylece öteki sebeplerle birleşip vakit içinde üst üste yapılaşmalar arttı. Sırf; tabiattan, doğal afetlerden ve insanlardan en az biçimde ziyan görmüş tarihi eserler günümüze ulaşıyor. En az ziyan görmüş olanları da çoklukla toprağın altında gömülü olanlar ya da sağlam bir materyalden yapılmış tarihi kalıntılar.
- Kaynaklar: The Straight Dope, Science Focus