Evreni, uzak gezegenleri ya da gizemlerle dolu okyanusları anlamaya çalışmamızın yanında, beşerler olarak bir yandan da hâlâ kendi vücutlarımızın gizemini çözmeye çalışıyoruz. İnsan bedeninin sıhhatini korumak, hastalıklara tahlil bulmak üzere sayısız araştırma yapılıyor ve tahminen de her gün yeni bir gizem çözülüyor.

Geçtiğimiz bir ay boyunca da tıp bilimi için çığır açıcı pek çok keşif yapıldı. Bu keşiflerden en dikkat cazibeli olanlara göz atalım.

Kirli havada bulunan zehirli partiküllerin beynimize nasıl ‘sızdığı’ bulundu

Özellikle büyük kentlerde yaşayan beşerler için her ne kadar çok ‘umursanmasa da’ hava kirliliği büyük bir sıhhat sorunu. Kirli havada bulunan zehirli partiküllerin kalp ve akciğerlere verdiği ziyan ile ilgili pek çok araştırma var. Sırf kirli havaya maruz kalmak diyabet, kalp krizi, yüksek tansiyon üzere pek çok hastalığa neden oluyor.

Bu hususta yürütülen araştırmalardan biri ise bu partiküllerin tıpkı vakitte beyne de tesir ettiğini ve alzheimer, parkinson üzere pek çok hastalığın etkilerine misal izler bıraktığını ortaya koymuştu. Ancak bu partiküllerin beyne nasıl ulaştığı ve bu tesirleri nasıl yarattığı bilinmiyordu. Gerçekleştirilen yeni bir araştırma ise partiküllerin nasıl direkt beyne ulaştığını ortaya koydu

İnsan beyninde mikroorganizmaların, ziyanlı bileşenlerin ve nörotoksin hususların geçişini engelleyerek beyni inançta tutan bir kan-beyin bariyeri bulunuyor. Bu sayede kan dolanımı ile beyne girmesi olası tüm zararlılar engelleniyor. Bilim insanları da kirli havada bulunan partiküllerin de bu bariyere takılarak beyne ulaşmadığını düşünüyorlardı.

Ancak yeni araştırma, bu bilginin geçerli olmadığını ortaya koydu. Buna nazaran akciğerlere giren ziyanlı ultra ince partiküller evvel kan dolanımına sızıyor, akabinde da insan beynini adeta işgal ediyor.

Fare beyni üzerinde yapılan araştırma tıpkı vakitte beyindeki partiküllerin bedenin öteki modüllerine kıyasla çok daha uzun müddet kaldığını da buldular. Şimdiye kadar bu partiküllerin beyne direkt burundan soluma yoluyla ya da bağırsak enzimleri yoluyla girdiği düşünülüyordu. Süreci daha uygun anlamak ise beyne müthiş tesirleri olan bu ziyanlı partiküllerin etkileri ile gayret için yapılacak çalışmalara rehber niteliğinde olacak.

Kalp krizinin tesirlerini iyileştirebilen yeni bir prosedür geliştirildi

Kalp krizi, neredeyse her yaş kümesi için vefat riski olan ve sık görülen bir rahatsızlık. Geçirildikten sonr ise kalp kaslarında birtakım önemli hasarlar bırakıyor. Bu hasarlar şimdiye kadar ‘geri döndürülemez’ olarak bile tanımlanıyordu ve kalp krizi sonrası da hastaların hayatlarına önemli tesirleri oluyordu.

Ancak fareler üzerinde denenen yeni bir formül ile kalp krizi sonrası kalp kaslarında oluşan hasarın onarılmasını ve hatta kalp kası hücrelerinin yenilenmesini sağladı. Usulün beşerler üzerinde nasıl çalışacağı şimdi net olmasa da, elde edilen datalar ile kalp hastalıklarının güzelleştirilmesi için kritik bilgilere erişileceği düşünülüyor.

‘Yalnızlığın’ beynin yapısını değiştirdiği keşfedildi

Özellikle pandemi sürecinde ‘sosyal izolasyon’ ve ‘yalnızlık’ tüm dünya için değerli bir mevzu başlığı halini almıştı. Üstelik pandeminin bıraktığı izlerden biri de ne yazık ki toplumsal hayatımıza vurduğu darbe oldu. Lakin yapılan yeni bir araştırma, sosyal izolasyona ve yalnız kalmaya fazla alışmamamız gerektiğini gösteriyor.

Buna nazaran şahısların toplumsal aktivitelerden uzak kalması, yalnız olması ve gereğince irtibat kurmaması resmen beyin yapısını değiştiriyor.

Yaklaşık 550 bin şahıstan elde edilen datalar üzerinde gerçekleştirilen incelemelere nazaran yalnızlık ve toplumsal izolasyon, beynin sesleri işleyen, hafızayı kodlamaya yardımcı olan, dikkat ve planlama üzere süreçleri düzenleyen ve karmaşık bilişsel misyonları gerçekleştiren bölgelerine tesir ediyor ve şahısların daha düşük bilişsel maharetlere sahip olmasına neden oluyor.

Aynı vakitte bu şahıslarda genel olarak daha düşük seviyede gri unsur bulunuyor. Gri madde, insan beyninde bulunan en kritik unsurlardan biri ve bilim insanları bilişsel tüm marifetlerin gri hususa bağlı olduğunu söylüyor. 12 yıllık dataların incelenmesi sonrası araştırmaya nazaran yalnızlık ve toplumsal izolasyon, demans riskini %26 artırıyor.

İnsan kalbinin bir kesimi laboratuvar ortamında sıfırdan üretildi

Gerçekleştirilen yeni bir çalışmada bilim insanları insan kalbinin bir modülü olan bir damar yapısını laboratuvar ortamında üretmeyi başardı. Üretilen damar, gerçek bir kalp üzere atıyor ve sıvı pompalayabiliyor.

Elde edilen damarın kalp araştırmalarında kullanılmak üzere çalışmalara büyük katkı sağlayacağı bu alanda hayvanlar ya da meyyit organlar üzerinde yapılan araştırmalara güzel bir alternatif olacağı düşünülüyor. Ayrıyeten bu sayede kalp yapısının ve kanı pompalama sürecinin çok daha ayrıntılı halde incelenebileceği söz ediliyor.

İki beşere daha genetiği değiştirilmiş domuz kalbi nakledildi

Geçtiğimiz aylarda tıp dünyasında büyük bir adım atılmış ve genetiği değiştirilmiş bir domuz kalbi bir beşere nakledilmişti. Fakat operasyondan birkaç hafta sonra kelam konusu kişi hayatını kaybetmiş, bu da süreçle ilgili soru işaretleri doğurmuştu. Akabinde geçtiğimiz günlerde yayınlanan araştırma sonuçlarıyla, hastanın hayatını kaybetmesinin domuz kalbi nakliyle bağı olmadığı açıklanmıştı.

Bu gelişmelerin akabinde sürece olan inancı artıracak ve organ naklinde büyük adımların atılmasını sağlayacak yeni bir gelişme yaşandı. İki şahsa daha genetiği değiştirilmiş domuz kalbi nakledildi.

Bu gelişme epeyce değerli zira organ nakli uygun organın bulunması sürecini de düşünecek olursak zorlayıcı bir süreç. Ancak genetiği değiştirilmiş organların muvaffakiyet ile nakledilmesi, bu alanda adeta çığır açarak gelecekteki organ nakli süreçlerini apayrı bir boyuta taşıyor.

Kan kanseri üzere kimi kanser çeşitlerinin oluşmasına tesir eden genler tespit edildi

Geçtiğimiz günlerde yayınlanan bir araştırma ile bilim insanları, kan kanserinden kalp hastalıklarına kadar pek çok sıhhat sorununa tesiri olan ve herhangi bir semptom göstermeden gelişebilen kan hastalıklarına neden olan kalıtsal genetik bozuklukları tespit ettiler.

Şimdiye kadar bu alanda yapılmış en kapsamlı araştırmalardan biri olarak tabir edilen araştırmada, 421 bin 738 şahıstan elde edilen datalar incelendi. Neredeyse yarım milyon bireyden elde edilen datalar, kan hastalıklarına neden olan 14 kalıtsal genetik bozukluğu tespit etti. Elde edilen bu bilgiler sayesinde ölümcül kanserlerin ve kalp hastalıklarının erken teşhisinde ve tedavisinde değerli gelişmeler elde edileceği düşünülüyor.

Kanser tedavisinde yan tesirlerin neden oluştuğu tespit edildi

Kanser tedavisinde kullanılan usullerin hastalar üzerinde yan tesirlere neden olduğu bilinen bir gerçek. Hatta kimi yan tesirler tedavi sürecinin durdurulmasına ya da yavaşlatılmasına bile sebep olabiliyor.

Yapılan yeni bir araştırma ise bu hususta büyük gelişmelere imkan sunacak bilgiler sağladı. Gerçekleştirilen araştırmada, kimi genetik özelliklerin kanser tedavilerinde oluşan yan tesirlerin kaynağı olduğu tespit edildi. Buna nazaran insan bedeninde bulunan bir sistem olan ve ‘vücudumuza ilişkin olmayanları’ ayrıştırarak yabancı hususları dışarıda tutan HLA’nın yapısının bu mevzuda kilit rol oynadığı tespit edildi.

Çalışmada elde edilen datalara nazaran HLA’nın genetik yapısı, kişinin kanser tedavisine reaksiyonunu direkt etkiliyor. Elde edilen bilgiler sayesinde kanser hastalarının tedavilerinde yan tesirleri azaltarak tedaviyi güçlendirecek tedbirler ve gelişmeler yaşanabileceği söz ediliyor.

Beyin hasarı alan hastaların şuurlarının açık olup olmadığını tespit etmek için yeni bir metot geliştirildi

Ciddi beyin hasarı alan ve reaksiyon vermeyerek yatağa bağlı yaşayan hastaların geleceklerini etkileyen değerli bir formül geliştirildi.

Bu çeşit olaylarda ağır bakım ünitesinde hastayı denetim eden hekimler, hastaların bilinçlerinin açık olup olmadığını tespit etmek için ekseriyetle yöneltilen sorulara verilen karşılıkları ya da uyaranlara açık yansıları denetim ediliyor. Örneğin ‘elinizi hareket ettirin’ ya da ‘dilinizi çıkarın’ üzere komutlara reaksiyon vermeyen hastaların ‘bilincinin kapalı olduğu’ varsayılıyor. Lakin tespit için tekniğin yetersiz olduğu düşünülüyordu.

Geliştirilen yeni usul ile ise aslında ‘bilinci kapalı’ kabul edilen ve gözle görülen bir reaksiyon vermeyen insanların beyin dalgaları EEG ile incelenerek ‘gizli bilinçleri’ tespit ediliyor. Bu sayede her ne kadar fizikî olarak reaksiyon vermese de şuuru açık olan hastaların tespiti kolaylaşıyor. Yapay zekadan da takviye olan yeni görüntüleme sistemi şu an için sonlu sayıda merkezde yapılabiliyor ve özel bir uzmanlık gerektiriyor.

Ancak bu gelişmenin pek çok beyin hasarı halan hastanın geleceğini kurtaracağı söz ediliyor. Zira kimi hastaların aylar sonra şuurunu geri kazanarak hayata geri döndüğü hadiselerin sayısı hayli fazla ve bunların ‘kim olabileceği’ bilgisini elde etmenin tedavi sürecine de katkı sağlayacağı düşünülüyor.

Beyindeki devrelerin uzaktan denetimi birinci sefer bir saniyeden kısa müddette gerçekleştirildi

Bir küme nöromühendis, beyindeki kimi devrelerin uzaktan denetim edilmesini sağlayan ve bunu bir saniyeden daha kısa sürede gerçekleştiren bir prosedür geliştirdi.

Çalışmada sinekler kullanıldı ve sineklerin bedenlerini hareket ettirmelerini sağlayan nöronlar manyetik sinyaller gönderilerek faal edildi. Kanatlara gönderilen sinyalle birlikte kapalı pozisyonda olan kanatlar açıldı. Çalışmayı kıymetli kılan ayrıntı ise bu yeni formül ile birlikte uzaktan denetim edilen beyin devrelerinin bu süreci bir saniyeden kısa bir müddette yaparak ‘neredeyse beyin kadar hızlı’ çalışması.

Elde edilen bilgiler sayesinde beyin-makine irtibat teknolojilerinin geliştirilmesi, hastalıkların tedavi edilmesi ve beyinle ilgili daha fazla bilgi edinilmesi sağlanacak.

Gen tedavisi ile ölümcül hastalıkların iyileştirilebilmesi için değerli bir adım atıldı

Gen tedavisi ve gen düzenleme çalışmaları, hastalıklarla gayrette gelecekte insan hayatının büyük bir modülü olacak gelişmelerden biri. Son yıllarda ağırlaşan çalışmalarla bu hususta pek çok gelişme yaşandı. Lakin bu yol beraberinde kimi tartışmaları da getirdiği için soru işaretleri oluşturan tarafları de var. Alışılmış ki tüm bunlar, büyük adımların atılmasına pürüz değil.

Yeni Zelanda’da gerçekleştirilen yeni bir çalışmada ise bir gönüllünün “kötü kolesterol” olarak da bilinen LDL kolesterolünün ortadan kaldırılması için CRISPR teknolojisi kullanıldı. DNA’sında bulunan tek bir harf değiştirilen kişi üzerinde yapılan sürecin tüm müşahedeler sonrası muvaffakiyet ile sonuçlanması, pek çok hastalık için büyük bir gelişme olacak. Tek dozluk bir tedavi yolu olarak geliştirilen bu metot için araştrırma süreci devam ediyor ve yeni testlerin de daha fazla istekli üzerinde yapılacağı tabir ediliyor.