Ülkemizde ve dünyada bilhassa indirim günleri ya da konserlerde izdihamlar yaşanıyor. Hatta kimileri felaketle sonuçlanıyor, yüzlerce insanın hayatına mal oluyor. Geçtiğimiz günlerde benzeri bir durum Cadılar Bayramı’nda Kore’de yaşanmış ve 151 kişi hayatını kaybetmişti. Bu içeriğimizde anlatacağımız olay da buna benzeri fakat bu sefer husus çocuklar.

1883 yılında İngiltere’de yaşanan bu olayın sonrasında kapı tasarımları değişti ve günümüzde tahminen de binlerce insanın hayatını kurtardı, kurtarmaya devam ediyor. Bu olayın ayrıntılarına, nedenine ve sonrasında yaşananlara yakından bakalım.

Victoria Hall, felaket yaşanmadan 10 yıl evvel inşa edildi.

O vakitler tanınan olan gotik şekilde inşa edilmiş heybetli bir tuğla binaydı. Olayın yaşandığı ana oditoryumda bir sahne ve üç oturma düzeyi bulunuyordu. Yüksek kapasitesi nedeniyle, halka açık toplantılar, dini toplantılar ve her türlü cümbüş için süratle tanınan bir yer haline geldi. Tiyatro şovları, konserler üzere aktifliklerin hepsi Victoria Hall’da yapılıyordu.

Bu nedenle, bir çocuk sihir gösterisi, bu yer için hiç de alışılmadık bir olay değildi. Bu özel şov, kent dışından seyahat eden bir şov dünyası çifti olan Bay ve Bayan Fay tarafından düzenlendi.

Etkinlikten evvel dağıtılan el ilanlarında sihirbazlık, konuşan balmumu çalışmaları, kuklalar ve Büyük Hayalet İlüzyonu olarak bilinen bir şeyin olacağından bahsediyordu. Ayrıyeten şova gelen her çocuğa çekilişle küçük bir kitap yahut oyuncak şeklinde hoş bir armağan verileceği de açıklandı.

Böyle bir ilanı gören hangi çocuk buna karşı koyabilirdi ki? 16 Haziran 1883’te öğlenden sonra saat 3’te İngiltere’nin Sunderland kentindeki Victoria Hall tiyatrosunda bir çocuk sihir gösterisi başladı. Yer her yaştan 1.500 kadar çocukla doluydu.

Gösteri başladığında, başta salonda bulunanlar olmak üzere Sunderland’deki hiç kimse neredeyse yedi seyirciden birinin hayatı kaybedeceğini kestirim edemezdi.

Neredeyse tamamı çocuklardan oluşan seyirciler sihirlerden, oyunlardan epey mutluydu. Son şov de meselesiz biçimde tamamlandıktan sonra Fayler, çekiliş yapacaklarını ve kazananlara ikram vereceklerini duyurdu.

Ardından çocuklara yanlışsız oyuncak ve şeker atmaya başladılar. Buraya kadar her şey olağandı lakin ne olduysa bu andan itibaren oldu. Zira oyuncak ve şekerler sırf taban kattaki çocuklara atılıyor, üst kattakilere atılmıyordu.

Haliyle üst kattaki çocuklar birden heyecanla yerlerinden fırladı ve yer kata inip ikramları almak istediler.

Yaşları 3 ila 14 ortasında değişen yüzlerce çocuk merdivenlerden toplu bir halde süratlice inmeye başladı. Merdivenlerin sonundaki kapı, alt kata girişi sağlıyordu. O gün kapı, çocukların geçebileceği kadar yani yalnızca 50 santimetre kadar açılmıştı. Kapının bu kadar açık bırakılmasının sebebi muhtemelen içeri giren çocukların bilet denetimini rahatça yapabilmek ve karmaşa yaşanmasını engellemekti.  

Ancak bu dar kapı, bir vefat tuzağı haline geldi.

Çocuklar içeri süratli bir formda girmeye çalışırken birinin takılıp düşmesi çok uzun sürmedi. Öteki çocuklar geriden bastırırken, öndekiler de düşmüş arkadaşlarının üzerine düşmeye başladı.

Dakikalar içinde yere düşen çocuklar, üsttekiler tarafından ezilerek kapı eşiğine yığılmaya başladı.

Bu dehşetli durum, merdivenlerde bir dönüş olması gerçeğiyle daha da berbatlaştı. Üstteki çocuklar aşağıda neler olduğunu göremedikleri için ilerlemeye devam etmeye çalıştılar. Bu da ön taraftakilerin ve yerdekilerin daha da sıkışmasına, boğulmasına neden oldu.

Tiyatro bekçisi, çocukları dar açıklıktan inançlı bir yere çekmek için elinden geleni yaptı ancak onları kurtaramayacak kadar sıkıştıklarını fark etti.

Bekçi, bu yüzden başka bir merdiven kullanarak yaklaşık 600 çocuğu oraya yönlendirdi ve daha büyük bir felaketi engellemiş oldu.

Üst kattan inmeye çalışan çocuklar, geriye çekildikten sonra kapı söküldü ve yarım saat içinde oraya sıkışmış canlı ya da meyyit bütün çocuklar dışarı çıkarıldı. Toplamda 183 çocuk hayatını kaybetti ve birçoklarının mevt sebebi ya boğulma ya da ezilmekti.

Olay, ülke çapında yankı uyandırdı. Kısa mühlet içinde felaketle ilgili soruşturma başlatıldı ancak suçlanacak kimse bulunamadı.

Ancak halkın öfkesi dinmedi ve ikinci bir soruşturma daha açıldı; bunun sonucu da birebirdi, hatalı yoktu.

Bu kadar dar bir boşluk bırakmak için kapıyı kimin sürgüleyip kapattığını kimse bilmiyordu. Gösteriyi yapanlara da soruşturma açıldı lakin dava sonucunda hatalı bulunmadılar.

Trajedinin hayaletine karşın, tiyatro 50 yıldan fazla bir müddet ayakta kalmaya ve çalışmaya devam etti. Ta ki İkinci Dünya Savaşı sırasında bombardımanda yerle bir olana kadar.

 

Victoria Hall felaketinin bizlere kazandırdığı bir şey var.

Felaket sırasında Sunderland’de yaşayan genç bir çocuk olan Robert Alexander Briggs, olay karşısında o kadar şok oldu ki böyle bir şeyin bir daha asla yaşanmaması için, mühendis olduktan sonra, bir kapıyı dışarıdan inançlı tutacak lakin bir olay anında herkesin kolaylıkla kapıyı açabilmesini sağlayacak özel bir cıvata tipinin patentini aldı.

Bu cıvata patenti, günümüzde acil çıkış kapılarında gördüğümüz açma kolunun birinci haliydi. Bu cıvata bulunduğundan beri binlerce insanın hayatını kurtardı. Bu manada tahminen de o gün Victoria Hall’da bu türlü bir kol olsaydı tahminen yüzlerce çocuğun hayatı kurtulabilirdi.

• Kaynaklar: Fascinating Horror, Sunderland Yolasite