İnsanlık var olduğu birinci günden beri içinde yaşadığı dünyayı anlamaya çalışmış ve bunun için de ideolojiyi ortaya çıkarmıştır. İdeoloji, sayısız alt kısma ayrılan son derece geniş bir alan. Fakat varlık ideolojisi öbür ismiyle ontoloji, Yunan filozof Aristoteles’in de dediği üzere birinci ideoloji olarak kabul edilir zira ontolojinin incelediği alan aslında her şeyin temeli olduğu düşünülen varlık kavramının ta kendisidir.

Varlık var mıdır üzere güç bir soruyla incelemelerine başlayan ontoloji, daha sonra varlık kavramının ne olduğu üzerinden pek çok farklı soru sorar. Aristoteles ile başlasa da birinci tarifi 17. yüzyılda yapılmıştır. Bir müddet unutulduktan sonra sonraki yıllarda tekrar canlandırılmış ve üzerine sayısız niyet üretilmiştir. Gelin herkesin anlayacağı biçimde ontoloji nedir, neyi inceler gibi merak edilen soruları tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.

Temelden başlayalım, ontoloji nedir?

Varlıkbilim ve varlık ideolojisi olarak da isimlendirilen ontoloji, varlık kavramını inceleyen ve onun hakkında sorular soran bir felsefi disiplin olarak tanımlanabilir. Varlık, varoluş, varlığın varlığı, varlığın yokluğu üzere kavramlar, bu disiplinin temel tartışma hususlarını oluşturur. Milattan evvel 384 – 322 yılları ortasında yaşadığı varsayım edilen Antik Yunan filozofu Aristoteles, ontoloji için birinci ideoloji tarifini kullanmıştır. 

• Aristoteles

Peki, ontoloji neyi inceler?

Aristoteles’in bir varlık bilimi olarak da tanımladığı ontoloji, varlık kategorizasyonu üzerine incelemeler yapar. Bilim ve ideoloji pencerelerinden bakarak varlık kavramı üzerine sorular sorar. Varlığın vakit ile var olduğu üzere teoriler üzerinden mevzunun metafizikten ayrılmasını açıklar. Yani varlık kavramının farklı açılardan incelendiği ve tam olarak ne olduğunun incelenmesi için sorular sorulan bir disiplindir.

Ontoloji hangi soruları sorar? Ontolojik sorular: 

• Varlık nedir?
• Bir obje ne vakit yok olur ya da ne vakit değişir?
• Varoluş nedir?
• Varoluş bir özellik midir?
• Fiziksel objeler nedir?
• Doğru nedir?
• Fiziksel bir objenin varlığını kanıtlamak mümkün mü?
• Bilgi kuramı nedir?
• Nesneler ortasında nasıl bir ilgi vardır?

• Edmund Husserl

Ontolojinin varlığa yaklaşımları:

Ontoloji disiplini varlığa bilimsel ve felsefi olmak üzere iki açıdan yaklaşır. Bilime nazaran varlık olgusaldır ve bunlar incelenir. Aslında bilimin varlık var mıdır sorusu ile ilgisi yoktur zira bir ön kabul olarak varlık vardır. İdeolojiden farklı olarak bilim, varlığı bir bütün olarak değil kesim parça inceler.

Felsefenin varlığa yaklaşımı ise oldukça farklıdır. Zira varlık var mıdır sorusunun yanı sıra varsa da bilinebilir mi gibi sorular sorar. Bilim üzere bu soruları çözmek için bir metot izlemez ve düşünme yoluyla yanıt arar. İdeoloji için varlık bir bütündür ve kainatı manaya eforu ile ortaya çıkmıştır.

Ontolojinin sorularına cevap vererek kurulan akımlar:

Ontolojinin birinci ve en temel sorusu varlık var mıdır biçimindedir ve varlık kavramının incelenmesini sağlar. Elbette varlık felsefecileri bu soruya net bir cevap vermezler ama bu soruya karşılık vererek kurulan felsefi akımlar vardır.

19. yüzyılda ortaya çıkan ve Rusya’da gelişen nihilizm akımına nazaran varlık yoktur. Birebir biçimde Antik Çin devrinde ortaya çıkan taoizm akımı da varlığın aslında yok olduğunu söyler. Realizm yani gerçekçilik ise varlık vardır ön kabulu ile onun akıl dışında bağımsız bir yapı olduğunu savunur. Elbette bu akımlar da vakit içinde pek çok alt akım ve disipline bölünmüşlerdir. 

Ontolojinin ‘Varlık nedir?’ sorusuna verilen karşılıklar:

• Karl Marx

Varlık oluştur:

Varlığın bir oluş olduğunu söyleyen birinci kişi Antik Yunan filozofu Heraklitos’tur ve bunu ‘Aynı derede iki kere yıkanılmaz.’ örneği ile açıklamıştır. Varlığın bir oluş olması demek, daima değişmesi ve hiçbir şeyin eskisi üzere kalmadığı manasına gelir.

Varlık ideadır:

Varlığın bir idea olduğunu söyleyen söyleyenler Sokrates, Platon, Aristoteles ve Hegel’dir. Bu kanıyı savunan idealizm ve düalizm akımları vardır. Varlığın bir idea olması demek, onun bir fikir olduğu yani zihinden bağımsız bir dünyanın olmadığı manasına gelir. 

Varlık unsurdur:

Varlığın bir husus olduğunu söyleyen bireyler Demokritos, Hobbes, Karl Marx ve La Mattire’dir. Bu kanıyı savunan materyalizm akımı vardır. Varlığın bir unsur olması demek, asıl gerçeğin fizikî unsur olması ve şuurun bile unsur etkileşimleri sonucu ortaya çıkması manasına gelir. 

Varlık hem idea hem de unsurdur:

Varlığın hem idea hem de husus olduğunu söyleyen kişi Descartes’tir. Buna nazaran akıl düşünür, unsur ise yer kaplar. Descartes’in başka tüm fikirleri bu fikir üzerine temellendirilmiştir. Bunu savunan bireyler kartezyen olarak isimlendirilir.

Varlık fenomendir:

Varlığın bir fenomen olduğunu söyleyen kişi 1859 – 1938 yılları ortasında yaşamış ve fenomenoloji okulunun kurucusu Alman filozof Edmund Husserl’dir. Varlığın bir fenomen olması demek sadece bir görüngü yani gözlenebilen ve duyularla algılanabilen bir şey olması manasına gelir. 

• Willard Van Orman Quine

Kısaca ontoloji tarihi:

Ontoloji birinci kere Aristoteles tarafından ortaya atılsa bile felsefi olarak tanımlanması ve isimlendirilmesi 1606 yılında Alman filozof Jacob Lorhardus tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu görüş 18. yüzyılda David Hume ve Immanuel Kant tarafından sert bir formda eleştirilmiştir. 

Christian Wolff tarafından genel bir metafizik konusu olarak görülen ontoloji, Edmund Husserl tarafından bir fenomen olarak değerlendirilmiştir. Bir mühlet pek incelenmeyen ontoloji, 1908 – 2000 yılları ortasında yaşamış Amerikalı filozof Willard Van Orman Quine tarafından felsefi disiplin statüsüne getirilmiştir. 

Ontolojik sorular soran ve incelemeler yapan filozoflar: 

• Aristoteles
• David Malet Armstrong
• Kindî
• Birûni
• Alain Badiou
• Gustav Bergmann
• Patricia Churchland
• Paul Churchland
• Gilles Deleuze
• René Descartes
• Jean Gebser
• Georg Wilhelm Friedrich Hegel
• Martin Heidegger
• Heraklitos
• Edmund Husserl
• Roman Ingarden
• Saul Kripke
• Gottfried Leibniz
• Friedrich Nietzsche
• William of Ockham
• Parmenides
• Platon
• Plotinus
• Hilary Putnam
• W. V. Quine
• Bertrand Russell
• Gilbert Ryle
• Jean-Paul Sartre
• Barry Smith
• Baruch Spinoza
• P. F. Strawson
• Pierre Teilhard de Chardin
• Ludwig Wittgenstein
• Emmanuel Levinas
• Rene Descartes

Varlık kavramını inceleyen ve onun hakkında sorular soran varlık ideolojisi öbür ismiyle ontoloji nedir, neyi inceler gibi merak edilen soruları yanıtlayarak filozofların bu disiplin hakkında yaptığı çalışmalardan bahsettik. Mevzu hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.