Prematüre bebeklerin ölümlerini engellemek için yapay rahim icat eden akademisyenler; yaptıkları bu çalışmada, evvel bu cihazı cenin olan kuzularda test ettiklerini anlatıyor. 

Araştırmacılar bu aygıtın, erken doğan kuzuların gelişimlerinde etkili olduğunu tabir ediyor. Hatta 1 ay boyunca yaptıkları gözleme nazaran kuzular, tam da beklendiği üzere pek uygun bir gelişim gösterdi. İşte araştırmanın ayrıntıları…

Bu yapay rahim aygıtı, aslında sentetik rahim içi sıvısı ile dolu olan şeffaf bir torba.

Torbanın dışında bir makine bulunuyor. Bu, hamilelik sürecinde rahmin içinde gelişen bir doku olan plasenta rolünü görsün diye bebeğin (resimde gördüğünüz üzere kuzuya bağlanmış) göbek bağına bağlanıyor. Böylelikle kana besin ve oksijen verilmiş olunuyor. Ayrıyeten bu aygıt, karbondioksit üzere atık gazların da dışarı atılmasını sağlıyor, yani bir bakıma diyaliz fonksiyonu görüyor.

Bunu yenidoğan kuvözüne de benzetebiliriz. Ayrıyeten bu sistem, anne karnındaki bir bebeğin maruz kalabileceği çevresel tesirlerden büsbütün yalıtılmıştır. Pekala bunu derken neyi kastettik? Misal; sigara içen bir annenin karnındaki çocuk, sigaranın zararlarına maruz kalır. Ya da alkol alan yahut tıbbi ilaç kullanan bir annenin çocuğu da tıpkı biçimde bunlardan olumlu etkilenmez. İşte yapay rahim; bebeğe, bu negatif çevresel faktörlerden tamamen uzak, steril bir ortam sağlar. 

Araştırmayı gerçekleştiren akademisyenler; bu aygıtı, annenin bebeğe yaptığı her şeyi yapabilmesi için ürettiklerini söylüyor. Yani bu aygıt sayesinde fetüsün (ana rahmindeki bebek- bu evre hamileliğin 3. ayından doğuma kadarki süreci kapsar) büyümesi ve olgunlaşması söz konusu olabiliyor. 

Araştırmacılar evvel aygıtı kuzuda denemeleri üzerine şöyle bir açıklama yapıyor: Aslında biz kuzunun olağan büyüme evresini gözlemledik. Kuzunun akciğeri, beyni ve gözle görülebilen, ölçülebilen birçok uzvunda olağan bir gelişim gördük. Üç yahut beş yıl içerisinde prematüre insan yavrularında da bu aygıtı denemeyi çok istiyoruz’.

Mesela uzmanlar, kuzuyu ultrasonla görüntüleyebilecekleri sıcak ve karanlık bir odada tutuyor. Sonra ona bir yandan bir annenin kalp atışı seslerini dinletiyor. Bunun üzerine hayvan da sahiden kendisini anne karnındaymış üzere hissediyor. Kuzuyu denek olarak seçmelerinin nedeni de insan gelişimi açısından uygun bir örnek teşkil ettiğini düşünmeleri diyebiliriz.

Velhasıl gördüğünüz üzere özgün rahme yakın, büsbütün yapay bir rahim ile bebeğin gelişimi sağlanmış oluyor. Ki zati araştırmacılar da bu buluşa teknoloji mucizesi olarak bakıyor. Tam da bu noktada değerli bir soru ortaya çıkıyor. Aslında ölecek durumda olan bir canlı, yaşatma odaklı tıp anlayışının, mevti mümkün mertebe erteleme mottosu nedeniyle yaşatılmaya çalışılıyor. Pekala bu ne kadar yanlışsız? Üstelik buna yaşamak denirse…

Mesela bu türlü bir aygıt, insanların üzerinde nasıl test edilebilir? Bu sahiden etik olur mu? 

Birçok bilim insanı bu mevzunun etik tarafına dikkat çekiyor. Lehigh Üniversitesinde biyoetik profesörü olan Dena Davis, aygıtın insanlarda denendiği takdirde acı verici sonuçların ortaya çıkacağını söylüyor. Çünkü yapay rahim insan fetüsü için başarısız olursa bu bir sürü insanın bir deney uğruna eziyet çekmesi demektir. Ki bu başlı başına bir risk zaten.

Davis, ”Bir bebeğin sakince ölmesi mi, yoksa bu aygıt yüzünden acı çekerek ölmesi mi daha güzel?” diye soruyor. Yani profesör, yapay rahmin insanlarda denenmesi konusunda telaşlı.

Araştırmanın başındaki uzman Alan Flake ise etik tasaları olumlu sonuçlar almak için biraz duymazlıktan gelmek gerektiğini söylüyor. Ona nazaran bebekler, çok erken doğduklarında çeşitli sakatlıklar yaşayabiliyor. Mesela bu bebeklerin hayatına devam edenlerinin yaklaşık %90’ında beyin felci (serebral palsi), zeka geriliği, havale, felç, körlük ve sağırlık üzere hastalıkların ortaya çıktığı görülüyor.

Yani uzmana nazaran bu türlü yaşamak zati berbat bir durum. Normal hamilelik, yaklaşık 40 hafta sürüyorsa bu aygıt 23 yahut 34 haftalık gebeyken doğurulan bebekler için kullanılıyor. Burada anlatılmak istenen, yapay rahmin aslında şahısları daha sağlıklı bir formda yaşatabilmek için üretilmiş bir aygıt olduğu. Araştırmacılar ABD’de her yıl yaklaşık 30.000 bebeğin, 26 haftadan daha erken doğduğunu tabir ediyor. Flake tam da bu oran nedeniyle, bu kadar çok prematüre varken ve onlara yardım edebilecekken, yersiz tasalarla işi bozmaya gerek yok demek istiyor.

Hatta Davis, sorularına bir yenisini daha ekliyor: Bir bebeğin ölümündense bu türlü bir kutunun içinde yaşayarak hayatını sürdürmesini, ebeveynler nasıl olur da kabul edebiliyor?

Ayrıca profesör, bu teknoloji işe yarasa bile fetüs ve bebek ortasındaki ince çizginin kaybolabileceğini tabir ediyor. Yani burada kastedilen şu: Ya doğarız ya da ölürüz. Yapay rahmin içerisinde büyütülen canlı, bebek mi yoksa fetüs mü? Uzmana nazaran bu ayrım bulanıklaşıyor. Ona nazaran, ölecek olan birini zorla yaşatmaya çalışarak onu arafta kalmış bir canlıya dönüştürmekten öbür bir şey yapmıyorlar desek daha yanlışsız olur. 

Ayrıca bu aygıt, bayanların gebe kalma süreçlerini de taklit edebilir. Böylelikle gebe kalan aygıt bile üretilebilir ki bu, bayanlara has doğal bir özelliğin, tıbbi teknolojiler aracılığıyla ele geçirilmesi demektir.

Böylece embriyolar, büsbütün vücudun dışında büyütülebiliyor. Hatta Davis, 1997 yılında çekilen Gattaca sinemasına (filmde özel misyonlar için üstün, kusursuz bir insan ırkı üretiliyordu, genlerle oynayıyordu) atıfta bulunarak bu türlü bir ihtimal bile gerçekleşirse bunun oldukça distopik olacağını söylüyor. Aslında esasen bilim insanları, şu anda kök hücreden sperm, yumurta ve embriyo gibi varlıklar üretmeye çalışıyor. Dişi üreme sisteminin yapay bir versiyonunu üretmek üzerine de çalışmalar yapılıyor.

Mesela bu aygıtlar, makûs emellere alet edilebilir. Nasıl diyorsanız, Oklahoma Eyalet Üniversitesinde biyoetikçi olan Scott Gelfand, birtakım siyasetlerin bunu, bayanları kürtaja zorlamak için kullanabileceği konusunda endişe ediyor. Uzmanın teorisine nazaran kadınlar kürtaj edilebilir ve sonra onlardan alınan fetüsler, yapay rahimlere yerleştirilebilir. 

Yine patronlar, doğum müsaadesini büsbütün ortadan kaldırmak için bayanlardan yapay rahim kullanmalarını isteyebilir. Biliyorsunuz ki doğum, bir bölüm halini aldı ve bu alanda ciddi paralar dönüyor. Misal sigorta şirketleri, doğum maliyetlerini karşılamamak için de yapay rahim sistemine geçmeyi önerebilir. Sosyolojik açıdan bakıldığında, tıbbın alanına dahil edilen birinci alan aslında doğumdu.

Geleneksel devirlerde meskende kolektif biçimde yapılan, bayanların birbirlerinin deneyimlerinden faydalandığı doğumların yerini modern periyotta, uzmanların eşliğinde, sezaryen üzere metotlarla yapılan doğumlar aldı.

Bu geçiş süreci, insanların acıyla ve zorluklarla baş etme güdülerini zayıflatan, insanları tıbbi bakıma muhtaç bırakan bir duruma evrilmeyi anlatıyor. Kadınlar, doğumun tıbbi hale gelmesiyle, kendilerine hamilelik süreçlerinde her yaptıkları hareketi danıştıkları doğum koçları bile tutmaya başladı.

Önceden günlük ömrün içerisinde müşterek biçimde gelişen hamilelik süreci, çağdaş insanın rasyonel (mekanik akıl/düşünme manasında kullanıyorum burada bu kavramı) hareketlerde bulunma güdüsüne mağlup oldu da diyebiliriz. Böylelikle hamilelik evreleriyle ilgili tüm pratikler, uzman profilindeki şahıslar tarafından belirlenmeye başladı. Bu durum, kadınların kendilerine ve çocuklarına neyin âlâ gelebileceği hakkında hiç düşünmek zorunda kalmamalarına yol açtı.

Yani günlük yaşama has kolay bir doğal durum olan doğum, resmen bir kapitalist piyasaya dönüşerek sıhhat sanayisinin içerisine dahil edildi diyebilirim. Hatta sosyolog Barbara Katz Rothman’a nazaran, hamileliğin teknolojik açıdan dönüşüp yapay rahme indirgenmesi pek yeterli bir durum değil. Üstte saydığımız sebepleri göz önüne alınca sosyoloğun bu düşüncesini mantıklı buluyoruz. Zira sosyolog, yapay rahmin içinde çocuk yetiştirmenin, insan-bebek bağının reddedilmesi anlamına geldiğini düşünüyor. 

Flake ve grubu ise yalnızca erken doğanları yaşatmakla ilgilendiklerini, hamile kalabilen yapay bir rahim üretmekle uğraşmadıklarını söylüyor. Öteki araştırmacıların tenkitlerini bilimin ilerlemesi önünde bir mahzur üzere görüyorlar. Mantıklı bir çerçeveden bakarsak başka araştırmacıların kaygıları pek de yersiz değil.

Peki siz bu mevzuda ne düşünüyorsunuz? Teknolojinin, yaşama mahsus doğal olan özelliklerin ötesine geçmesini hakikat buluyor musunuz? Niyetlerinizi yorumlarda belirtebilirsiniz.

• Kaynaklar: Npr, Nature
• Görsel Kaynakları: Elle, JSTOR Daily, Tanınan Science, Neo Life, Futurism, The Independent, Futurism 2, ZME Science, Works In Progress, VICE