Coğrafya dersi görüyorsanız, beyninizin muhakkak bir kısmı yer kabuğu ile dolu olabilir. Yer kabuğunun ne olduğu, ne işe yaradığı, özelliklerinin neler olduğu üzere değerli hususları bilmeniz, coğrafya tarafında sizleri daha da başarılı hale getirecektir. Biz de bugün sizler için yer kabuğu nedir başta olmak üzere, yer kabuğu hakkında birçok özelliği bir ortaya derleyeceğiz. Farklı katmanlardan oluşan yer kabuğu hakkında daha fazla bilgi edinmek için yavaşça aşağı kaydırmaya devam edin.

Eğitim hayatımız boyunca daima yer kabuğunu duyuyoruz. Kimi vakit farklı derslerde, kimi vakit ise Coğrafya dersinde yer kabuğunu en ince detaylarına kadar inceliyoruz. Daima olarak duyduğumuz ancak şimdi hakkında net bir bilgi sahibi olmadığımız yer kabuğu hakkında bilmediğiniz ve öğrenmeniz gereken her şeyi anlattık. Dilerseniz lafı hiç uzatmadan yer kabuğu nedir, özellikleri nelerdir, ne işe yarar üzere soruları yanıtlayalım.

Her şeyden evvel, yer kabuğu nedir?

Gelin biraz temelden başlayalım. Yer kabuğu, temelde gezegenimizin çekirdeğinin dış katmanı olarak özetlenebilir. Yer kabuğu, litosferin bir kesimini oluşturmakla birlikte dünyamızdaki tüm karalara ulaşabilecek tektonik plakalardan oluşmaktadır. Dünya kabuğu, bundan tam 4.6 milyar yıl evvel meydana geldi. Birinci meydana geldiğinde, şu anki halde değildi. Bu kadar katı olmazda, birinci meydana geldiğinde çok daha ince bir yapıya sahipti. Vakitle katılaşarak günümüzdeki hale geldi.

Yer kabuğu, iki farklı çeşide ayrılmaktadır. Bunlardan bir tanesi, dünyamızdaki toprakların altında bulunan yer kabuğu olan Oceanic ve bir başkası ise, denizlerin altında bulunan Continental yer kabuğu. Karaların altında bulunan yer kabuğu, denizlerin altında bulunan yer kabuğuna nazaran daha kalındır. Denizlerin altında bulunan yer kabuğu 5 ila 10 kilometre ortası bir kalınlığa sahipken, karaların altında bulunan yer kabuğu ise 30 ila 50 kilometre ortasında bir kalınlığa sahip. İki yer kabuğu tipinin temel ortak özelliklerinden bir tanesi, ikisinin de %90 magmatik kayadan oluşuyor olması. Okyanusta bulunan kabuk, kaynağını soğutulmuş ve sertleştirilmiş lavlardan gelen kayalardan almaktadır. Genel olarak baktığımızda, kıta kabuğu çok daha eskidir. Okyanus kabuğu ise, kıta kabuğuna çok daha gençtir. Kıta kabuğu 4.6 milyar yaştayken, okyanus kabuğu ise yalnızca 270 milyon yaşında. Yer kabuğu, sadece dünyamıza özel değildir. Dünya ile birlikte Venüs, Merkür, Mars ve Ay’da bir tane bulunuyor.

Yer kabuğu ne işe fayda?

Yer kabuğunun ne olduğunu öğrendik. Sırada yer kabuğunun aslında ne işe yaradığı, dünyamıza ne üzere katkılarda bulunduğunu öğrenmek var. Yer kabuğu, Dünya’dan gelen kuru ve sıcak kayaların ortaya çıkardığı su ve oksijen ile tepkiye girerek, yeni mineral ve kaya cinsleri oluşturmaktadır. Bu nedenle yerine nazaran ince fakat epey değerli bir bölge olarak bilinir. Bununla birlikte yer kabuğu, plaka-tektonik aktivitenin bu yeni kayaları karıştırıldğı ve karıştırılan kimyasalları etkin sıvılarla enjekte edilen bölgedir.

Yer kabuğunu temelde özetlememiz gerekirse; kaya kimyası üzerinde güçlü tesirlere sahip olan ve kendisine ilişkin mineral geri dönüşüm sistemlerine sahip bir ömür konutu diyebiliriz. Bildiğimiz metal cevherlerden tutun, taş yataklarına kadar jeolojide bulunan tüm değişik çeşitler, meskeni olarak yer kabuğunu bilirler.

Yer kabuğunun özellikleri nelerdir?

• Dünyamızda bilinen en dış katmandır.
• Okyanus katmanı, kara katmanına nazaran çok daha gençtir
• Sial katmanı silisyum ve alüminyumdan oluşurken, öteki Sima katmanı ise temelinde magnezyumdan oluşuyor.
• Yoğunluk derecesi azdır
• Yer kabuğunun altında sıcaklık 1000 santigrat dereceye kadar yükselir
• Okyanus kabuğu, yanardağlardan püsküren alevler sonucunda meydana gelir.
• Yer kabuklarının genel sıcaklığı 22 santigrat derecedir.
• Depremlerin oluşumunda büyük bir rol oynamaktadırlar.

Yer kabuğunun başka ismi nedir?

Her ne kadar temelde yer kabuğu olarak bilsek bile, onun farklı isimleri de bulunuyor. Yer kabuğu, birebir zamanda taş küre olarakta bilinir. Bununla birlikte, kimi vakit ona litosfer denildiğini de görebilirsiniz. Taş küre yahut litosfer sözlerini duyduğunuzda, aslında yer kabuğundan bahsedildiğini bilmeniz gerekiyor.

Yer kabuğu neyden oluşur?

Yukarıdaki başlıklarımızda, yer kabuğunun kara ve okyanus olmak üzere ikiye ayrıldığından bahsetmiştik. Artık ise gelelim yer kabuğu aslında nelerden meydana geliyor sorusuna. Yer kabuğumuz, aslında granit kayaçlar ve bazalt yapılardan meydana gelmektedir. Mesela mermer, kireçtaşı, kömür, kum, çakıl, granit, altın ve elmas bulundurmaktadır. Temelde baktığımızda, yer kabuğu kimi kayaçları bir ortaya getirdiğimizde meydana gelmektedir.

Yer kabuğu nasıl meydana geldi? Milyarca yıl evvel bu türlü görünüyordu:

4.5 milyar yıl öncesine gidelim. Yer kabuğunun birinci adımları ortaya çıktığında, yeryüzü birkaç milyon yıl lav denizleriyle kaplı bir formdaydı. Vakitle bu lav denizleri soğumaya başladı. Soğudukça katılaştı ve sonucunda şu anda bildiğimiz yer kabuğu ortaya çıktı. Daha sonra dünyaya çarpan bir cisim sonrasında yer kabuğu tekrardan eridi. Hatta Dünya’yı neredeyse buharlaştırdı. Daha sonra ise şu an yaşadığımız dünyamız meydana geldi. 

Sizler için her ne kadar temelde ne olduğunu bilsek bile, yer kabuğunun biraz derinlerine indik. Şayet aklınızda yer kabuğu nedir, ne işe fayda, özellikleri nelerdir üzere sorular var ise, üstteki başlıkları ayrıntılıca incelediğinizde öğreneceksiniz. Şayet lise çağında bir öğrenciyseniz, eminiz ki üstteki bilgiler lise eğitiminiz boyunca işinize çok yarayacak. Sizler yer kabuğu hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarda bizlerle paylaşmayı unutmayın.