Siz değilseniz bile kesinlikle etrafınızda bir şeylere alerjisi olan bir eşiniz dostunuz olmuştur. Süte, yumurtaya, pek çok kuruyemişe hatta buğdaya bile alerjik olan bünyeler var. Üstelik bu saydıklarım, en yaygın alerjen besinlerin başında geliyor.
Alerjiyle ilgili en dikkat çeken bahislerden biri ise alerjisi olan insan sayısının ve alerjiye neden olan besinlerin çeşitliliğinin daima artıyor oluşu.
Hem ülkemizde hem de dünyada alerji oranı daima artıyor
Dünya genelinde alerjisi olan insanların nüfusa oranının geçtiğimiz yaklaşık 50 yılda iki katına çıktığına yönelik çalışmalar var; üstelik alerjisi olan insan sayısının bilinen sayının 3-4 katı olduğu düşünülüyor.
Türkiye’de de durum farklı değil. Türkiye Ulusal Alerji ve Klinik İmmünoloji Derneği Lideri Prof. Dr. Bülent Şekerel, Türkiye’de alerji görülme sıklığının son 10 yılda iki kat arttığını söylüyor.
Konu üzerine pek çok farklı araştırma yürütülüyor ve neden eskisine nazaran daha fazla alerji sahibi olduğumuzu anlamaya çalışıyoruz. Fakat tek bir münasebete işaret etmek mümkün değil. Farklı araştırmalar, alerjilerle ilgili apayrı nedenleri ortaya çıkarıyor.
Kısaca alerjiyi anlayalım: nedir, neden olur?
Alerji aslında bağışıklık sistemimizin ‘yanlış anlaması’ diyebiliriz. Diyelim ki süte alerjiniz var. Vücudunuza süt girdiğinde, bağışıklık sisteminiz sütü ziyanlı bir istilacı üzere pahalandırıyor ve o denli tanımlıyor.
Ardından bu ‘istilacının’ bedene her girişinde bağışıklık sistemi süratli bir biçimde onu tanıyarak temelde ‘vücuttan atma çabası’ diyebileceğimiz birtakım tepkilere neden oluyor. Lakin kimi durumlarda bu tepkilerin yanında alerjik şok olarak bilinen anafilaksi yaşanabiliyor.
Anafilaksi anında bağışıklık sistemi ansızın salgıladığı kimyasallarla bedende bir dizi değişikliğe neden oluyor. Tansiyon düşüyor, teneffüs yolları daralıyor ve birebir vakitte ciltte şişme, kızarıklık üzere tepkiler ortaya çıkıyor. Nefes almak güçleşiyor, bedende oksijen sirkülasyonu zorlaşıyor. Epey tehlikeli olan bu durum, mevtle sonuçlanabiliyor…
Alerjen bir besini tüketen şahıslarda daha yaygın olarak ciltte kızarıklık, şişlik, nefes alamama, hapşırma, burunda akıntı, ishal, bulantı, kusma, midede şişkinlik, hazımsızlık, gözlerde sulanma, ciltte egzama, kurdeşen, astım üzere tesirler görülüyor.
Bu tesirler alerjenin bedene giriş yoluna nazaran şekillenebiliyor. Besin alerjileri daha ağır mide ve bağırsak problemlerine yol açarken polen alerjisi üzere alerjiler burun, göz ve boğazda daha tesirli oluyor.
En çok neye alerjimiz var?
Dünya genelinde en yaygın besin alerjileri şu halde;
- İnek sütü
- Yumurta
- Balık
- Yer fıstığı
- Kuruyemişler (fındık, ceviz, antep fıstığı, vb)
- Kabuklu deniz ürünleri
- Soya
- Buğday
- Bakliyatlar
- Susam
Esas sorumuza nihayet geldik: alerji neden artıyor?
Eldeki bilgilerle daima artışı tespit eden araştırmacılar da bu soruyu sorup çokça karşılık aramışlar doğal ki. Ne yazık ki ”sebebi %100 budur” diyebileceğimiz tek bir karşılık yok.
Fakat araştırmalardan elde edilen sonuçlar birtakım genel bilgilere ulaşmamızı sağlıyor. University College London’dan tıbbi mikrobiyoloji profesörü Graham Rook, besin alerjisinin sahiden de ‘tartışmasız bir şekilde’ arttığını; nedenlerinden birinin ise yeni ömür usulümüz olduğunu söylüyor. Şehirli çağdaş insan, daha fazla alerjiye sahip…
Şöyle ki, Rook’a nazaran eskisi üzere tabiat ile iç içe olmayan beşerler olarak mikrobiyotamız değişiyor. Bu da vücudumuzun daha az mikroorganizmayla tanışabildiği, doğada olsa tanıyıp refleks geliştirebileceği pek çok mikroorganizmayı ise hiç tanımadığı manasına geliyor.
Mikrobiyota ile alerji ortasındaki kontağa dair bu durum birtakım bilgilerle de destekleniyor. Örneğin sezeryan doğum ile dünyaya gelen bebeklerde alerji olağan doğumla dünyaya gelen bebeklerden daha sık görülüyor. Bu durumun ise bebeğin doğum kanalından çıkarken bedenine alacağı birtakım faydalı bakterilerle sezeryan sebebiyle hiç tanışmamış olmasına bağlanabileceği düşünülüyor.
Aynı formda antibiyotik kullanım ölçüsüyle alerji görülme oranları ortasındaki bir temas da birebir duruma işaret ediyor. Daha çok antibiyotik kullanan çocuklarda alerji oranları daha yüksek çıkıyor. Antibiyotik kullanımın bağırsaklardaki bakteri florasına ziyan vererek faydalı bakterileri ortadan kaldırıyor. Aslında bu üzere sebeplerle bilinçsiz antibiyotik kullanılmaması gerektiği sık sık söyleniyor…
Bir öteki münasebet olarak ise D vitamini üzerinde duruluyor. Giderek daha az dış yerde vakit geçiren ve D vitaminini daha az almaya başlayan modern insanın bağışıklık sisteminin bundan etkilenip alerjenlere daha açık hale gelmiş olabileceği görüşünü destekleyen birtakım araştırmalar var.
Ancak bu bahiste da tek bir noktada fikir birliğine varılmış değil. Zira kimi araştırmalar ise doğum sonrası D vitamini oranının daha yüksek olduğu bebeklerde alerji oranlarının da arttığını gösteriyor. Uzmanlar, D vitamininin azının da fazlasının da alerji ile kontaklı olabileceğini söylüyor.
Bilim insanları, ölümcül sonuçları dahi olabilen alerjilerin daha yeterli anlaşılması gerektiğine dikkat çekiyor. Nedenlerine yönelik araştırmaların ise devam edeceği vurgulanıyor.
- Kaynaklar: Türkiye Alerji ve Klinik İmmünoloji Derneği, American Academy of Otolaryngic Allergy/Dr. Robert H. Oliver, Johns Hopkins Medicine, National Health Service UK, Scientific American, The Epidemiology of Food Allergy in the Küresel Context, Global Trends in Anaphylaxis Epidemiology and Clinical Implications, Natasha Allergy Research Foundation, BBC Future