Bandura, saldırgan davranışların diğerlerini gözlemleyerek ve taklit ederek kazanılıp kazanılamayacağını merak ediyordu. Bunun için 1961 yılında Stanford Üniversitesindeki araştırmacılar ile birlikte çocuklar üzerinde bir deney çalışması gerçekleştirdi.
Bu deneye nazaran, çocuklar yetişkinlerin davranışlarını gözlemleyerek onlardan şiddet içerikli davranışları öğreniyor ve kendileri de bunları uyguluyordu. Pekala bu farklı deneyle keşfedilen diğer ayrıntılar nelerdi?
Aslında deney yalnızca 1 metrelik şişme hacıyatmaz bebeklerle yapıldı.
Araştırmacılar, Bobo Bebekleri ismi verilen, palyaço üzere boyanmış hacıyatmaz modelindeki bebeklere, çocukların gözü önünde fizikî ve sözel şiddet uyguladı. Araştırmadaki iştirakçiler, Stanford’un ana okulunda eğitim gören, 3-6 yaş ortasındaki 36 kızdan ve 36 erkekten oluşan çocuklardı. Araştırmacılar, çocukları üç eşit gruba ayırdı; 24 şahıstan oluşan bir küme saldırgan yetişkin davranışlarını, öteki 24 kişilik küme saldırgan olmayan yetişkin davranışlarını gözlemlerken, sayısı 24 olan son grup ise rastgele bir davranış gözlemlemedi.
Sonrasında bu üç küme, cinsiyetlerine nazaran altı alt kümeye daha ayrıldı. Bu kümelerden yarısı, kendileriyle birebir cinsiyetten bireylerin sergilediği davranış modellerini, yarısı da karşı cinsin gösterdiği davranış modellerini izledi. İlk kümedeki 6 kız ve 6 erkek çocuğuna evvel bayan olan bir saldırgan rol modeli gösterildi. 6 erkek ve 6 kız çocuğundan oluşan öteki kümeye erkek saldırgan bir rol modeli izletildi.
Deneyin birinci evresindeki bulgular epeyce enteresandı.
Çocuklar deney odasındaki bir masaya tek tek oturtuldu. Ardından araştırmacılar onların tam karşısına bir tokmak, masa, sandalye, çeşitli oyuncaklar ve evvelce şiddet uyguladıkları Bobo Bebekleri’ni bıraktı. Sonra uzmanlar, çocuklara bu gereçlerle oynayabileceklerini söyledi. Çocuklar da tabiatları gereği çabucak oynamak için yerlerinden kalktı ancak bu her vakit oynadıkları kolay bir oyun değildi.
Şiddet içerikli davranış modelini gözlemleyen kümedeki çocuklar, Bobo Bebeği’ne hem fizikî hem de sözel olarak saldırgan bir tavır gösterdi. Çocuklar çekiçle bebeğe vurup onu oradan oraya savuruyorlardı.
Keza araştırmacılar da çocukları sözel olarak şiddete teşvik ediyorlardı. Aslında bunu yapmalarının nedeni, birinci başta kendilerinin sergilemiş olduğu agresif halleri, çocukların benimseyip benimsemediklerini anlamaktı. Saldırgan olmayan davranış kümesindekilerin dikkatini çeken şey ise yalnızca bebeğin yanındaki oyuncaklar oldu, yani bebek umurlarında olmadı. 10 dakika çocukları bu biçimde gözlemleyen araştırmacılar sonra onları dışarı çıkardı. Bu etaptan sonra olanlar ise hayli şaşırtan.
Ardından çocuklar, içinde birbirinden farklı oyuncaklar olan başka ayrı odalara alındı. Bilin bakalım o vakit ne oldu?
Çocuklar oyuncaklarla oynamaya başladı ve sonra araştırmacılardan biri, her odaya girip çocuklara oyuncaklarla oynamamalarını söyledi. Psikologlar, o oyuncakların kendilerinin en sevdiklerinden olduğunu ve onları, öbür bir çocuk oynasın diye oraya bıraktıklarını söyledi. Aslında psikologların bu tutumu, çocuklarda saldırganlık dürtüsünün oluşup oluşmayacağını görmek içindi diyebiliriz. Sonra tekrar çocukları diğer bir odaya alan uzmanlar, bu sefer odaya çay seti, peluş ayıcıklar, boya kalemleri ve hayvan figürleri gibi olumlu çağrışım yapan oyuncaklar bıraktı.
Ayrıca odada tekrar tokmak, oyuncak tabanca ve delinmiş tahta da bulunuyordu. Alışılmış tekrar Bobo Bebekleri de. Bir de araştırmacılar çocukları görebilsinler diye tek taraflı bir ayna da odanın içindeydi. 20 dakika boyunca çocukların davranışları gözlemlendi ve çıkan sonuca nazaran saldırgan davranış modellerine maruz kalan çocuklar, öteki gruptakilere nazaran daha fazla saldırganlık gösterdi. Aslında bu esasen en başından beri psikologların doğrulamayı beklediği bir hipotezdi. O yüzden pek de şaşırtan değildi, asıl şaşırtan olan öteki bir şeydi.
İlginç olan ayrıntı: Şiddet içerikli davranışları izleyen kız çocuklarının; erkek bebeğe fiziksel şiddeti, bayan bebeğe ise sözel şiddeti daha fazla uygulamış olmalarıydı.
Aslında çalışmanın sonuçları, her iki cinsiyet için de misal sonuçları verdi lakin erkek çocuklar, kızlara nazaran fizikî şiddet davranışlarını daha fazla taklit etti. Hatta erkeklerin, erkek rol modellerin yaptıklarını daha fazla içselleştirdikleri sonucuna ulaşıldı. Bir başka dikkat alımlı ayrıntı ise hem kızların hem de erkeklerin, fizikî saldırganlık konusunda erkek rol modelleri örnek almasıydı.
Sözel saldırganlık açısından baktığımızda ise her cinsiyet, kendi hemcinsinin gösterdiği halleri daha fazla taklit etme eğilimindeydi. Aslında buradaki vurucu durum, fiziksel şiddetin erkekliğe has oluşuna dair bir genel kabulün çocuk yaşta öğrenilmesi ve içselleştirilmesi. Bu nedenle her iki cinsiyette, erkeklerin gösterdiği fiziksel şiddeti sorgulama eğiliminde değildi. Bu yüzden hem kızlar hem erkekler bu örneği basitçe taklit edebildi diyebiliriz.
Bu çalışmanın sonuçları Bandura’nın, davranışların başkalarından gözlemlenerek toplumsal olarak öğrenilebildiğini savunan Toplumsal Öğrenme Kuramı’nı dayanaklar nitelikte olduğunu söyleyebiliriz. Pekala sizce nitekim şiddet sosyal olarak öğrenilen bir durum mu yoksa genetik faktörlerin de tesiri olabilir mi? Niyetlerinizi yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.
- Kaynaklar: Britannica, YouTube
- Görsel Kaynakları: Shaktivrat Khanvilkar, Life Span, NPR