Yazar Glenn Van Ekeren, 1988 yılında yayımlanan “The Speaker’s Sourcebook” isimli kitabında; aslında bozuk olup çalışmayan bir dondurucuda, “sadece inandığı için” donarak ölen bir adamın farklı kıssasını anlatır. İsmi bile bilinmeyen bu adama dair hiçbir şahsî bilgi yoktur, yalnızca öyküsü vardır. Bu kıssa halk ortasında gitgide daha fazla yayılır ve kulaktan kulağa oyunu üzere her duyan yeni bir şey ekler kıssaya.
Hikayenin, saygın bir mecmua olan Reader’s Digest mecmuasında anlatıldığı, gerçek olduğu ve donarak ölen kişinin isminin da Nick Sitzman olduğu da söylentilere eklenince öykü daha da etkileyici hale gelir ve artık insanların öykünün gerçek olduğuna inanmamak için bir nedenleri kalmamıştır.
Nick Sitzman ve kuşku uyandıran kıssası:
Dilden lisana yayılan bu öyküde Nick Sitzman; çalışkan ve sevgi dolu bir karısı, iki çocuğu ve birçok arkadaşı olan güçlü, sağlıklı ve hırslı genç bir demiryolu işçisidir. Bir yaz günü, tren takımları işlerini bir saat erken bitirirler. Nick, vagonlarda son bir denetim yaparken kazara bir dondurucuda kilitli kalır. Personellerin geri kalanının sahayı terk ettiğini anlayınca paniğe kapılıp bağırıp çağırmaya başlar lakin kimse onu duymaz. Dondurucuda sıcaklığın sıfır derece olduğunu ve içeride kalırsa kısa müddet içerisinde donarak öleceğini düşünür. Karısına ve ailesine başına gelenleri anlatabilmek için içeride bulduğu bıçakla yere şunları kazır: Çok soğuk, bedenim uyuşuyor. Keşke uyuyabilseydim. Bunlar son sözlerim olabilir.
Hikayenin devamında sabah grup arkadaşları Nick’i donarak ölmüş bir formda bulurlar. Dondurucunun ısı kayıtlarını incelediklerinde bunun imkansız olduğunu fark ederler. Zira Nick’in, içinde kilitli kaldığı dondurucu bozuktur ve o gece de dahil son bir haftadır hiç çalışmamıştır. Dondurucunun içindeki sıcaklık 10 santigrat derecenin altına hiç inmemiştir. Bunun sonucunda şöyle bir fikre varırlar; Nick’i soğuk öldürmedi, Nick fikir gücüyle kendi kendisini öldürdü. Öykünün öbür bir versiyonunda ise Nick Sitzman bir restorantta çalışır. Tıpkı halde yeniden bozuk ve çalışmayan bir dondurucuda kilitli kalır; dondurucunun soğutmaya devam ettiğini düşünür, kıssanın sonunda da donarak ölür.
Pygmalion tesiri ve donan adam kıssası ortasındaki ilişki
Hikayenin kendisinin hakikaten gerçekleşip gerçekleşmediği ile ilgili şüpheler bulunsa da Pygmalion etkisi ya da başka ismi ile “kendi kendini gerçekleştiren kehanet” teorisi açıklanırken bu kıssa sık sık anlatılır. Toplumsal psikolojinin teorilerinden olan bu teori, Sosyolog Robert K. Merton tarafından “Olay yahut şartların yanlış değerlendirilmesinden kaynaklanan yeni davranışlar, yanlışın gerçekleşmesine neden olur” biçiminde tanımlanır. Yani özetle inandığınız şey davranışlarınızı tesirler, bu yeni davranışlarınız da inandığınız şeyi gerçekleştirir.
İddialara nazaran Nick Sitzman soğuktan donup öleceğine o kadar çok inandı ki sonunda kehanet kendisini gerçekleştirdi ve Nick hakikaten öldü. Fakat gerçek bir isim bile gerisinde bırakmadı.
Hikaye gerçek mi?
Yapılan araştırmalarda Reader’s Digest mecmuasının arşivlerinde bu kıssaya rastlanamamıştır. Nick Sitzman diye bir kişinin gerçekte yaşayıp yaşamadığına dair ise hiçbir delil yok. Bir dondurucunun içinde kilitli kaldığınızda dondurucunun hala çalıştığına inanıp sahiden üşümeye başlayabilirsiniz. Hatta korktuğunuz için kalp krizi geçirmeniz de mümkündür ancak 10 santigrat derecenin üstündeki hava kurallarında donarak ölmeniz fizyolojik açıdan mümkün değildir.
Her şeye karşın diyelim ki bu türlü bir durum hakikaten gerçekleşti, bilim-tıp topluluğunun bu olaya ilişkin her bir bilgiyi saklayıp üzerinde araştırmalar yapması gerekmez miydi? Fakat işin enteresan tarafı, bu olayla ilgili ne bir hastane kaydı ne de bir otopsi raporu var. Elimizde sırf “kanıtlara dayanmayan” bir öykü var.
Kaynaklar: 1, 2, 3