Gelenekçi bir toplum yapısına sahip olan Türkiye’de toplumsal dayanışma ve yardımlaşma gitgide azalıyor. Kendisini yakan bir beşere yardım etmek yerine onunla selfie çeken insanlara tanıklık ediyoruz. Tuhaf bir biçimde, sokaklarda cinsel faaliyetlerde bulunan şahıslar de artmış durumda. Daha sonraki süreçte ise, “bu insanların psikolojileri bozuk, akli istikrarları yerinde değil” üzere açıklamalar yapılıyor. Pekala hakikaten toplumun ruh sıhhati mı bozuluyor?
Gelin, daima birlikte bu yaşananların nedenlerini bulmaya çalışalım. Toplum mu duyarsızlaşıyor, müdahale etmekten mi çekiniyoruz, yoksa bu yaşananların nedeni bystander effect (seyirci etkisi) mi?
Toplumlar nasıl duyarsızlaşır?
Toplumsal duyarsızlaşma; kişinin içinde bulunduğu toplumun geleneklerine, aktüel problemlerine, toplumun adalet ve barış üzere gereksinimlerine karşı rastgele bir his üretememe halidir. Kişi, etrafında gelişen olaylara reaksiyon veremez ve onlara karşı duyarsız hale gelir. Lakin burada yalnızca tek bir bireyden değil bir toplumun bu formda davranmasından bahsediyoruz.
Bir toplumu bu hale getiren nedenleri Üsküdar Üniversitesinden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Toplumun kendi geçmişini unutması, bugün geldiği noktayı fark edememesi ve gelecekte var olma hedefine yönelik olan motivasyonunu yitirmesi.” halinde sıralar. Pandeminin de beraberinde getirdiği olumsuz hayat şartları insanların gelecekleri için olan motivasyonlarını kaybetmelerine neden olmuş olabilir.
Müdahale edenlerin karşılaştıkları olumsuz durumlar çekinmemize mi neden oluyor?
Kadir Şeker ve Tolga Daşkıran üzere bireylerin şiddet gören şahıslara yardım edeyim derken mahpusa girmeleri ve yaşananlara herkesin şahit oluyor olması toplumda bir çekingenlik yaratıyor olabilir. “Ya ben de ortada gidersem!” fikri olumsuz bir durumla karşılaşıp yardım etmek isteyen bireyleri durduruyor olabilir. Muhtemelen bu da yapılması gereken müdahaleleri geciktirerek insanların ziyan görmelerine ve ölmelerine yol açıyor.
Seyirci kalma tesiri (bystander effect) nedir ?
Kitty Genovese 1964 yılında New York’ta kendisini taciz edip tecavüz etmeye çalışan kişi tarafından 38 kişinin gözü önünde bıçaklanarak öldürülür. Ancak o 38 görgü şahidinden yalnızca biri polisi arar, geri kalan 37 kişi ise ne kendileri yardım eder ne de polisi ararlar. Arayan o kişi ise olay gerçekleştikten 35 dakika sonra polisi aramıştır. Yaşanan bu olayın nedenleri üzerine araştırmalar yapan psikolog John Darley ve Bibb Latane, insanların duyarsızlaştığını kabul ederler lakin “başka nedenler de olmalı” deyip araştırmalarına devam ederler.
Bunun sonucunda, kişi sayısı arttıkça sorumluluk almanın azaldığı manasına gelen seyirci kalma tesirini (bystander effect) deneyleriyle kanıtlarlar. Bu teoriye nazaran; oburlarının varlığında, yardıma muhtaçlığı olan şahsa yardım etme oranımız azalır. Kitty Genovese olayına bu perspektiften bakarsak etrafta yalnızca 1-2 kişi olsaydı Kitty’e yardım edilme ihtimali artacaktı.
Galata’da insanların gözü önünde kendisini yakan 28 yaşındaki bir gence yardımın gecikmesi gencin yanarak ölmesine yol açtı. Sanki etrafta o kadar çok insan olmasaydı genç şu an yaşıyor olabilir miydi?
Kaynaklar: 1, 2, 3