Geride bıraktığımız bir ay boyunca tıp dünyasında pek çok kıymetli gelişme yaşandı. Sonuçlanan araştırmalar ve bilim insanlarının yayınladığı makaleler, uzayda yaşamanın beşere tesirlerinden açlığın üzerimizde yarattığı ‘sinirlilik’ hissine, antrenman nizamına yönelik çalışmalardan kalp hastalıklarında yeni tedavi umutlarına kadar pek çok farklı mevzuya ışık tuttu.

Tıp alanında yaşanan her gelişme hem günümüz hem de gelecek için insan sıhhati ve hayatı ismine büyük bir adım diyebiliriz. Bu değerli adımlardan geçtiğimiz bir ay boyunca öne çıkan birtakım haberleri derledik!

Geçtiğimiz 1 ayda tıp alanında yaşanan kıymetli gelişmeler

Gelecekte uzayda yaşamak sandığımız kadar kolay olmayacak: Uzayda yaşamanın astronotların kemikleri üzerindeki yıkıcı tesirleriyle ilgili yeni bir araştırma sonucu paylaşıldı

Uzayda haftalar, aylar geçiren astronotların bedenlerinin bu durumdan nasıl etkilendiğinin araştırılması, hem insanlığın uzaydaki geleceği hem de cinsin sıhhati için oldukça kritik. Zira nihayetinde pusula uzayı gösterirken ve Ay’da ya da Mars’ta kurulacak üsler konuşulurken, uzayda yaşamak bize tam olarak ne yapacak, anlamamız gerekiyor.

Bu mevzuda yürütülen çalışmalar, kemiklerin uzayda olmaktan kötü etkilendiğini uzun vakittir söylüyordu. Buna nazaran uzayda geçirilen vakit, astronotlarda kemik kütlesinde kayıplara yani bir nevi kemik erimesine neden oluyor. Aslında dünyada yaşlandıkça da görülebilen bir durum olan kemik erimesi, kemiklerin daha kırılgan ve dayanıksız olmasına sebep oluyor.

Yeni araştırma ise bu kemik kütlesi kaybının uzayda geçirilen müddet arttıkça arttığını, ayrıyeten dünyaya geri dönüldükten sonraki bir sene içerisinde bile büsbütün düzelmediğini ortaya koyuyor. Yani uzayda vakit geçirmek, kalıcı olabilecek bir kemik kaybına neden oluyor. 

Kemik kütlesi kaybının uzayda geçirilecek 3 yıl üzere uzun müddetlerde daha yıkıcı tesirlerinin olacağı ifade edilirken, bu durumun Mars misyonları üzere uzun müddetli uzay vazifelerinde astronotların sıhhatini önemli oranda tehdit edebileceği belirtiliyor. Ayrıyeten bilim insanları, bu erimenin ne kadar devam edebileceğini, uzun periyodik misyonlarda hangi noktadan sonra duracağını şimdi bilmediklerini söz ediyorlar.

Astronotlar dünyaya döndükten sonra yürütülen antrenman programları ve tedaviler ile var olan kemik kütleleri güçlendirilerek sıhhatleri korunmaya çalışılıyor. Fakat kaybolan kemik kütlesinin yerine geri koyulamadığı belirtiliyor. Tıpkı vakitte araştırma hangi antrenman tiplerinin daha tesirli olduğu ile ilgili de birtakım bilgiler veriyor.

Buna nazaran koşu ya da bisiklet üzere egzersizlerdense deadlift üzere tartı kaldırmaya yönelik egzersizlerin kemik kütlesi kaybı meselesinde daha tesirli olduğu tabir ediliyor.

Egzersiz sistemi ve vefat oranlarına tesiri konusunda iç rahatlatan bir araştırma sonuçlandı: İdmanı haftaya nizamlı yaymakla sadece hafta sonu yapmak ortasında önemli bir fark yok

Sağlıklı bir hayat için antrenmanın gerekliliği yıllar boyunca pek çok araştırma ile desteklendi. Ancak idman nizamı ve yoğunluğu üzere bahislerde farklı sorulara karşılık arayan çalışmalar devam ediyor.

Bu sorulardan biri de ‘egzersiz düzeni’. Antrenmanı hafta boyunca 3-4 güne yayarak istikrarlı yapmak önerilir fakat bu bilhassa de iş-okul üzere münasebetlerle her vakit mümkün olmayabiliyor. Bu da ‘yalnızca hafta sonu antrenman yapsak yetmez mi?’ üzere bir soru doğuruyor.

16 yıl boyunca toplamda 350 binden fazla şahıstan toplanan bilgiler üzerine yürütülen ve sonuçlanan bir araştırma, hafta içi antrenmana vakit bulamayanlara rahat bir nefes aldıracak cinsten sonuçlar sunuyor.

Buna nazaran orta yoğunlukta ve yüksek yoğunlukta yapılması gerektiği söylenen antrenman ölçüsüne ulaşıldığı sürece, egzersizlerin iki günde ya da yedi günde yapılması ortasında yarar açısından büyük bir fark bulunmuyor.

Kaç günde ve nasıl bir nizamda olursa olsun, egzersiz ölçüsü önerilen düzeye ulaştıktan sonra, kişinin sıhhatine ve mevt oranlarına tesiri her iki şartta da emsal oluyor. Her iki kümedeki bireyler de, hareketsiz bireylere nazaran daha sağlıklı oluyor. Dünya Sıhhat Örgütü’nün fizikî aktivite yönergelerine nazaran her yetişkinin haftada 150-300 dakika orta yoğunlukta, 75-150 dakika da yüksek yoğunlukta antrenman yapması gerekiyor.

Klonlama çalışmalarında kıymetli bir adım atıldı: Tarihte birinci kere meyyit bir farenin deri hücrelerinden yeni bir fare klonlandı

Özellikle soyu tükenme tehlikesi altında olan hayvanların tiplerinin devamı için klonlama çalışmaları epey değerli. Bu alanda yürütülen çalışmalarda bilim insanları en yeterli sonucu veren, en az maliyetli ve inançlı sistemi bulmak için çeşitli deneyler gerçekleştiriyorlar.

Kullanılan yolların başında gelen sıvı nitrojende koruma süreci hem çok masraflı hem de riskli olduğu için yeni bir usul arayan araştırmacılar, dondurarak kurutma ile hücreleri saklayıp akabinde klonlamayı denediler.

Ölmüş bir fareden alınan hücreler dondurularak kurutuldu ve akabinde -30 derecede 9 ay boyunca saklandı. Dondurarak kurutma süreci ve bekleme mühletinin sonrasında hücreler saklandıkları -30 derecelik ortamdan çıkartılarak denetim edildi. Hücreler ölmüş ve DNA’da da büyük oranda bozulma meydana gelmişti.

Ancak bilim insanları DNA’nın bozulmamış kısımlarından elde ettikleri bilgileri farklı bir hücreye aktarmayı, akabinde da dişi bir farenin yumurta hücrelerine yerleştirilerek klonlamayı başardılar. Böylelikle her ne kadar birkaç adımlı bir sistem olsa da, sıvı nitrojene gerek kalmadan klonlama sürecinin yapılabileceği test edilmiş oldu.

Yöntem şimdi kusursuz olmasa da bilim insanları bu tipten gelişmelerin klonlama alanında değerli adımlar olduğunu tabir ediyor. Bu sayede soyu tükenme riskiyle karşı karşıya olan canlıların hayata döndürülmesi ve biyoçeşitliliğin korunması çalışmalarında değerli bir evre kaydedilmiş olacak.

Açken sen hakikaten sen değilsin: Açlığın öfke ve memnunluk üzere hisler üzerindeki tesiri kanıtlandı

Açken daha hudutlu olduğumuz bilgisi bir sır değil. Sanırım herkes bunu hayatında pek çok sefer duymuş ya da yaşamıştır. Lakin bu mevzuda bilimsel araştırma sayısı şaşılacak derecede azdı. Yeni gerçekleştirilen bir araştırma ise aç ya da tok olmanın his durumumuz üzerinde direkt tesirli olduğunu kanıtladı. Buna nazaran açlık hakikaten de bizi daha agresif yaparken tok olmak da müspet his durumu ile yakından bağlı. 

Bu bahiste yürütülen çalışmalar, açlık ile agresiflik ortasındaki temasın düşük kan şekeri olabileceği üzerinde duruyordu lakin neden aç kaldığımızda sinirlendiğimiz henüz tam olarak açıklanamıyor. 

Yapılacak yeni araştırmalar ile açlık ve hudut ortasındaki temasın sebepleri üzerine daha fazla bilgi toplanması hedefleniyor. Araştırmayı yürüten takım, şimdi bu sorulara karşılık veremeseler de açlık ile agresiflik ortasındaki bağlantının doğrulanmış olmasının  bireylerin agresif davranışlarını daha sağlıklı değerlendirebilmesine imkan sağlayacağını tabir ediyor.

Erkeklerde yaşlandıkça ortaya çıkan Y kromozomu kaybının ölümcül tesirleri araştırıldı: kalp hastalıklarıyla irtibatı tespit edildi

Erkeklerin yaşları ilerledikçe Y kromozomlarını kaybetmeye başladıkları bilinen ve epeyce yaygın görülen bir durum. O denli ki 70 yaşın üzerindeki erkeklerin %40’ı, beyaz kan hücrelerindeki Y kromozomlarını kaybediyorlar. 

Söz konusu Y kromozomu kaybının kanser ve alzheimer üzere durumlarla, daha kısa hayat süresiyle kontaklı olduğu biliniyordu. Yeni yürütülen bir araştırma ise bu kümeye kalp hastalıklarını da ekledi.

Fareler üzerinde yürütülen araştırmada araştırmacılar CRISPR’den yararlanarak kimi farelerin kemik iliklerinde Y kromozomu olmayacak biçimde düzenleme yaptılar. Akabinde bu fareler ile Y kromozomu olan fareler karşılaştırıldı. Y kromozomu eksiltilen fareler, öbür farelerden daha kısa yaşadılar ve kalp dokularını kalınlaştıran ve kalp yetmezliği ile irtibatlı fibrozis isimli bir durumla karşılaştılar.

Bu bilgileri, uzun yıllar boyunca yaklaşık yarım milyon erkekten toplanan datalar ile kıyaslayan grup, Y kromozomu eksikliği bulunan erkeklerin ortalama 11 yıllık takip müddeti boyunca kalp yetmezliği ve başka kardiyovasküler hastalıklardan ölme riskinin arttığını buldular.

Elde edilen sonuçlara karşın grup Y kromozomu kaybının tesirlerine yönelik daha fazla araştırma yapılması gerektiğine ve bu hastalıkları tek başına bu duruma bağlamanın gerçek olmayacağına dikkat çekti.

Depresyon ve tedavisine yönelik tartışma yaratan bir araştırma sonuçlandı: Depresyonun serotonin eksikliği ile ilgili olmayabileceği açıklandı

Depresyonun serotonin düşüklüğü sebebiyle yaşandığı bilgisi, yıllardır kabul gören ve beraberinde de antidepresan tedavilerini getiren bir bilgi. Fakat yeni bir araştırma, depresyon tarifini baştan aşağı değiştirecek değerli ve şaşırtan bilgiler sunuyor.

University Collage London’dan bir psikiyatrist olan Joanna Moncrieff ve takımının yayınladığı makale, bu hususta yapılan pek çok çalışmayı referans alıyor. Sonuç ise şaşırtan. 

İncelenen bilgiler ve yürütülen çalışmaların sonucuna dayanarak araştırma takımı, depresyon ile serotonin düşüklüğü ortasında direkt bir kontağa yönelik güçlü deliller olmadığını ifade ediyor.

Ekip, depresyonun tek bir nedene bağlanamayacak karmaşık bir durum olduğunu; daha yeterli araştırılması gerektiğini belirtirken; serotonin eksikliğini gidermek üzere geliştirilen antidepresanların ise ‘olası bir öbür formda düzgünleştirici tesiri olabileceği’ üzere bir açık kapı bırakarak, tedavi için antidepresan kullanan bireyleri doktorları ile görüşmeden ilaçlarını bırakmamaları konusunda uyarıyor.

Kalp krizi üzere kalp hastalıklarının bıraktığı hasarın onarılmasına yardım edebilecek yeni bir araştırma gerçekleştirildi: Zebra balıkları yardım edecek!

Zebra balıkları, organlarını yenileyebilme ve iyileştirebilme özellikleri ile tanınan canlılar ortasında yer alıyor. Retina üzere birtakım bölgeleri yenileyerek onarabildikleri bir müddettir biliniyordu ve bilim insanları bunu nasıl yapabildikleri üzerinden insan hastalıklarına tahliller üretmek için bu sempatik canlıları uzun vakittir inceliyor.

Bu husustaki yeni bir araştırma da geçtiğimiz haftalarda sonuçlandı. Zebra balıklarının hasar sonrası kalp dokusunu nasıl iyileştirebildiklerine odaklandı. Bu balıklar, kalplerinin %20’sini hasardan sonraki bir ay içerisinde yenileyebiliyorlardı. 

İncelemeler sonrası fibroblast isimli bağ dokularının bu yenileme sürecinde yer aldığını gösterdi. Fibroblastlar, tamirat sinyalleri olarak fonksiyon gören proteinlerin üretilmesini sağlayarak süreci yönetiyordu. 

Elde edilen dataların kalp krizi üzere hastalıklar sonrası kalpte oluşan hasarın güzelleştirilmesi için tedavilerde ve ilaçların geliştirilmesinde kullanılabileceği düşünülüyor. 

Yetersiz uykunun çocukların beyin gelişimine tesirleri tespit edildi: Hafıza ve zeka üzerinde uzun periyodik olumsuz tesirleri var

Yetersiz uykunun yetişkinler üzerinde olduğu üzere çocuklar üzerinde de olumsuz tesirleri var. Bu bahis üzerine gerçekleştirilen ve 8300 çocuğun incelendiği bir araştırma, günlük 9 saatten az uyuyan çocuklarda uzun müddetli pek çok ziyanlı tesirin olduğunu ortaya koydu.

Buna nazaran 9 saatten az uyuyan ve uykusunu almayan çocuklarda beyinde bulunan gri unsur ölçüsü öteki çocuklara nazaran daha az. Ayrıyeten tekrar bu çocuklarda hafıza ve dikkatten sorumlu bölgelerde de kritik meseleler oluşabiliyor. Az uyuyan çocukların sorun çözme, hafıza ve karar verme hünerlerinde gerileme olduğu tabir ediliyor.

Araştırma tıpkı vakitte uyku eksikliğinin depresyon ve anksiyete üzere sıkıntılara da yol açabildiğini gösteriyor. Tüm bu problemlerin iki yıldan uzun müddet sonra da tesirlerini gösterdiğini belirten araştırma takımı, uzun vadeli tesirler sebebiyle hususun çocuk gelişimi ve sıhhati açısından son derece kritik olduğuna dikkat çekiyor.