1800’lerin sonlarına ve 1900’lerin başlarına kadar gittiğinizde sinemanın birinci izlerini görebilmeniz mümkün. Lumière Kardeşler tarafından 1895’te, sinematograf olarak bilinen aletleriyle birinci olarak Paris’te gerçekleştirilen sinema tecrübesi, ilerleyen yıllarda ülkemize de geldi.
Buradan sonra hem ülkemizde hem de öteki ülkelerde kısa müddette çok fazla sinemanın vizyona girdiği ve insanların sinemaya akın ettiği görüldü. Ama o vakitlerin sinemalarına dönüp baktığınızda insanların konuşma formlarında bir gariplik sezebiliyorsunuz.
Bizde Yeşilçam sinemalarına has olarak bilinen bu durum, aslında her lisandan sinemada vardı:
Hatta sinema ve televizyon kültüründen evvel en yaygın olarak kullanılan radyolarda bile bu konuşma hali dikkat çekiyordu.
Bahsettiğimiz konuşma hallerine örnek olarak bunları gösterebiliriz:
Ülkemizde ise genelde sinemalardaki zenginlerin konuşmaları kulağa farklı geliyor:
Eski maçların spikerlerinde, eski reklamlarda ve sinemalarda görülen bu konuşma formunun ismi ‘Transatlantik aksan’ olarak biliniyor
Amerikan ve İngiliz aksanının ortasında kalan bu konuşma tekniği, bu iki aksanın tersine sonradan öğreniliyor ve doğal olarak da yurt dışında kullanımı kelam konusu.
Bu konuşma hali, birkaç farklı sebebe bağlanıyor:
İlki, konuşan kişi üzerinde o kişi üst sınıftanmış üzere bir izlenim yaratıyor olması:
Yeşilçam sinemalarının daha çok üst sınıftan insanlara yer verdiği sahnelere baktığınızda bunun üzere bir konuşma biçimi görebilirsiniz.
Fakat alt sınıftan insanlarda bu konuşma biçimini pek görmeyiz. Yani ‘üst sınıftan biri’ izlenimi yaratmak için ve iki sınıf ortasındaki farkı derinleştirmek için bu yola başvurulduğu düşünülüyor.
Bir öbür sebep ise o devirde kullanılan kayıt aygıtlarının yetersizliği:
Mikrofon üzere kayıt aygıtları o devirde sesleri olduğu üzere pak yakalamayı pek beceremiyordu ve bunun önüne geçmek için de çokça vurgu yapmak gerekiyordu. Yani lisana nazaran, mikrofona en yeterli aktarılabilecek biçimde konuşulması gerekiyordu.
Bu sebeple de oyuncuların, konuşulan lisana nazaran o vurguları yapabilmeleri için eğitilmeleri gerekti. 1900’lerin ortalarına doğru mikrofonların bu belasından kurtulmuş olsak da bu vakte kadar kelam konusu konuşma hali, insanlarda yer etmişti bile.
Ülkemizde çok sayıda yetenekli oyuncumuz vardı ancak birçoklarında seslendirme yapıldı:
Örneğin Abdurrahman Palay’ın Yılmaz Güney, Cüneyt Arkın, Ediz Hun, Orhan Gencebay, Kadir İnanır üzere isimleri seslendirdiğini biliyoruz.
Uzun mühlet bu türlü konuşmaya alışan birinin çok sayıda sineması seslendirmesi, mikrofon konusu büyük ölçüde aşılmış olmasına karşın konuşma biçiminin aynı kalmasına sebep olarak gösterilebilir.
Konu hakkında birkaç farklı bilgi:
- Bizim Yeşilçam ile özdeşleştirdiğimiz “Nayır, nolamaz” kelamlarının kaynağı hakkında öne atılan birkaç niyet var
- İlkinde, birçok değerli isim için seslendirme yapan Abdurrahman Palay’ın seslendirme yaparken dirseğini kenara dayayıp elini çenesinde tutmasından dolayı “hayır, olamaz” yerine “nayır, nolamaz” kelamının çıktığı savunuluyor. Bunun, sanatkarın daima genzini kullanmasından kaynaklı olduğu da söylenir.
- Diğerinde ise bunun, seslendirme yapan bireye milisaniyeler kazandırarak ses kaymasının önüne geçilmesini sağladığı savunuluyor.
- Son olarak ise oyuncular “hayır” dese bile ekipmanların yetersizliği sebebiyle sözlerin bozulup “nayır” haline döndüğünü savunanlar da var
- Diğer ülkelerde baskınlığı görülen Transatlantik aksan, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra tesirini yitirdi ve yavaş yavaş kullanımdan kalktı
Bu konuşma formlarını yeni vakitlerde duyduğumuzda ise anında bizi eskilere götürüyor.
Kaynaklar: Private Club Marketing, Backstage, ALTA, The Intrepid Guide, The Atlantic, ESH-Vakanüvis, -Yusuf YURDİGUL, Türker ELİTAŞ (TÜRK SİNEMASINDA ŞİVE YA DA AĞIZ KULLANIMININ KARAKTER YAPILANDIRMASINA ETKİSİ)-