1994 yılında Karadeniz’de, Sakarya açıklarında batık bir denizaltı bulundu. Yürütülen çalışmalarla bu denizaltısının İkinci Dünya Savaşı sırasında Barbarossa Harekâtı kapsamında Hitler tarafından Karadeniz’e gönderilen denizaltılarından U-20 isimli denizaltı olduğu tespit edildi. Bu denizaltı dışında yeniden Karadeniz’de civar bölgelerde bulunan iki batık denizaltının daha olduğu biliniyordu.

Sularımızda öylece yatan bu denizaltı, 2016 yılında Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın desteklediği bir proje kapsamında seçilerek incelemelere tabi tutuldu. Balıkçıların sulara bıraktığı hayalet ağlarla kaplanmış durumda olan denizaltı, temizlenerek dalış turizmine kazandırıldı.

Peki yıllardır Karadeniz’de yatan bu denizaltı, Türkiye’nin dahil olmadığı bir savaş devam ederken nasıl oldu da Karadeniz’e geldi, neden sularımızda kendi mürettebatı tarafından batırıldı, akabinde o mürettebata ne oldu?

Hitler, Karadeniz’e Boğazlar’dan girebilmek için her yolu denedi…

İkinci Dünya Savaşı’nın ve dünya tarihinin en geniş çaplı askeri harekâtı olarak bilinen Barbarossa Harekâtı, Hitler’in Nazi Almanyasının Sovyetler’i işgal etme planının en değerli modülü olarak başlatıldı. Hitler için hayati bir değeri olan bu harekâtın temel gayesi Kırım’ın işgal edilmesi ve buradaki Sovyet hava üslerinin ele geçirilmesiydi. Böylelikle Sovyetler’in hava üstünlüğü sonlandırılacaktı.

Karadeniz’ girmenin en pratik yolu Boğazlar’dan geçmekti. Lakin Türkiye, İkinci Dünya Savaşı sırasında tarafsız kalarak savaşa katılmamıştı ve Montrö Boğazlar Kontratı kapsamında savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçmesine müsaade vermiyordu. Bu da Hitler’i, denizaltılarını Karadeniz’e sokmak için farklı yollar aramaya itti.

İlk olarak Almanya’nın Türkiye’ye sattığı ‘Ay Sınıfı’ olarak bilinen denizaltılarından iki tanesi olan ‘Atılay’ ve ‘Saldıray’ı geri satın almayı teklif ettiler. Lakin bu talep Türkiye tarafından kabul edilmedi. Bu türlü olunca, Hitler Almanyası, şimdi Türkiye’ye teslim edilmemiş olan ve Almanya’da inşası devam eden ‘Batıray’ ve ‘Yıldıray’a el koyarak ülkemize teslim etmeme kararı aldılar.

Satın alma teklifinin reddedilmesi sonrası Almanya, Hitler’in buyruğuyla Türkiye’ye bir öteki teklifte bulundu. Denizaltılarının ve torpidobotlarının Boğazlar’dan geçmesine müsaade verilmesi karşlığında Türkiye’ye 150.000.000 RM (Reichsmark/İmparatorluk Markı) pahasında askerî teçhizat bedelsiz verilecekti. Fakat Türkiye, bu teklifi de reddetti.

Karadan yürütülen denizaltılar…

Türkiye denetimindeki boğazlar üzerinden Karadeniz’e girmenin mümkün olmadığını anlayan Hitler, farklı stratejiler geliştirmeye başladı. Bu stratejiler kapsamında U sınıfı altı denizaltı, parçalar halinde karadan yürütülerek Tuna Irmağı’na taşındı ve akabinde Karadeniz’e indirildi.

Böylece Hitler, Sovyetler’in hava üstünlüğünü bitirme ve Sovyetler’i işgal etme planının en büyük adımlarından birini atmış oldu. Ancak işler hiç de planlandığı üzere gitmedi.

Yaklaşık iki yıl boyunca Karadeniz’de pek çok operasyon gerçekleştiren ve onlarca gemiyi batıran denizaltılarının yazgısı, Romanya’nın Müttefik Devletler safına geçerek Almanya’ya savaş açması ve içlerinden üç adedinin (U-9, U-18, U-24) Sovyet Donanması tarafından batırılmasıyla değişti.

Kalan üç denizaltısını kendi mürettebatları Türkiye kıyılarında batırdı…

Karadeniz’den çıkış olmadığını, savaşın taraf değiştirdiğini ve Boğazlar’dan da kaçamayacaklarını anlayan kalan üç denizaltı, durumu bildirdi. Almanya hükûmeti ise evvel Ankara’ya tekrar bir teklifte bulunarak sağlam kalan denizaltıları Türkiye Cumhuriyeti’ne vermeyi ve karşılığında da mürettebatın Ege Adaları’ndaki Alman Birlikleri’ne katılmalarına müsade edilmesini istedi. Lakin Ankara hükûmeti bunu kabul etmedi. Bu gelişme sonrası çıkışları olmadığını fark eden Hitler Almanyası, denizaltıların Türkiye kıyılarında kendi mürettebatlarınca batırılmasını ve mürettebatın da Türkiye kıyılarına çıkmasını emretti. 

Böylece askerler iki denizaltıyı bir bölgede, bir denizaltıyı bir diğer bölgede batırarak karaya hareket etti. Hedefleri ise evvel Marmara Denizi kıyılarına vararak terk edilmiş bir tekne bulmak ve akabinde da Akdeniz’e inmekti. Fakat karada ilerlerken etraf halkı tarafından tespit edilerek Türk yetkililere teslim edildiler. Akabinde 1946 yılının sonuna kadar ‘zorunlu misafirlikleri’ devam etti.

Alman askerlerin ‘zorunlu misafirlikleri’ sancılı bir süreçti

Türkiye savaş müddetince epey fazla sayıda mülteci ağırladı. Mülteci kavramı bilhassa Birinci Dünya Savaşı sonrası çok konuşulmuş, kimlere mülteci deneceği de tartışma konusu olmuştu. 

Türkiye ise bu hususta kendi tarifini yaparak 14 Haziran 1934 tarihinde, 2510 sayılı İskân Kanunu’nun 3. unsuru ile bir tahlil üretti ve ”Türk devletinin hudutları içerisinde iskân amacıyla değil, bir mecburilik hali ile süreksiz olarak sığınanlara mülteci denir.” sözlerine yer verdi. Yani Alman askerler de Türkiye’de mülteci pozisyonundaydı. Ancak birebir vakitte ‘enterne’ yani gözaltındalardı.

4 subay ve 32 askerden oluşan denizaltı grubu, Beyşehir’de bulunan mülteci kampına gönderildi. Kampa tıpkı zamanda savaştan kaçan ve Türkiye’ye sığınan farklı Alman askerleri de gelince epeyce kalabalık bir kamp ortamı oluştu. Lakin Türkiye yetkilileri askerlerin kampa yerleşmesi, muhtaçlıklarının giderilmesi konusunda süratli kararlar alarak ‘zorunlu misafirleri’ kısa müddette ortama adapte ettiler. Oluşan yemek gereksiniminin süratli karşılanması için mutfakta çalışabileceğini söz eden Alman askerleri kampın mutfak grubuna dahil oldu.

Alman askerler kampta ve etrafında sivil kıyafetlerle geziyor, üniformalarını giymelerine müsaade verilmiyordu. Ayrıyeten Führer selamı üzere sembolik şeyler de yasaklanmış durumdaydı. 

Kampa gelmelerinden birkaç gün sonra Alman subayları, kampın genel durumuna ve eksiklerine dair yorumlarını ve taleplerini bir rapor haline getirerek kamp kumandanı Binbaşı Naci Erda’ya sundular ve eksiklerin giderilmesini talep ettiler.

Oldukça ‘sıra dışı’ olan bu talebe rağmen Alman askerlerinin eksikleriyle ilgilenmek yönünde Ankara’dan buyruk alan Erda, gerekli iyileştirmelerin yapılacağını bildirdi. Lakin devrin durumunu aktaran yazılarda, kampta vakit zaman ‘psikolojik üstünlük’ sağlamak için yaşanan tansiyonların olduğu ve Erda’nın attığı kimi akla yatkın adımlarla bunların önüne geçtiği de söyleniyor.

Fakat ne kadar tansiyon olmuş olursa olsun, bu süreçte hem Naci Erda ve Türk kamp personelinin yaklaşımları hem de Alman askerlerin hem kamp için hem de Beyşehir için attığı birtakım adımlar, sürecin problemsiz tamamlanmasını sağladı.

Örneğin Alman askeri çalışanı, İkinci Dünya Savaşı öncesi Alman mühendisler tarafından inşa edilen ancak arıza sebebiyle çalışmaz durumda olan hidroelektrik santralini onararak kentin güç gereksiniminin giderilmesini sağladı. Bu üzere adımlar sayesinde hem Türk askeri çalışanının yaklaşımı hem de etraf halkının yaklaşımı Alman askerlere karşı daha kabul görebildikleri bir hale geldi.  Bir müddet sonra Alman denizaltı mürettebatından 33 asker bir ortaya gelerek bir dersane kurdular ve burada Türkçe eğitimi yaptılar. 

Bir mühlet sonra durumlar oldukça değişti

Beyşehir, o periyotlarda Beyşehir Gölü’nün etrafında kurulmuş küçük ve yoksul bir yerleşim yeriydi. Kamp yerlerinin yakınındaki sulak alanlar sebebiyle sıtma salgınları yaşanıyordu. Ayrıyeten vakit geçtikçe ve Beyşehir’de yazın sıtma, kışın ise karlar altında kalan kampta yaşanan zorluklar, bir mühlet sonra yine tansiyonların yaşanmasına neden oldu. Tıpkı vakitte yaşanan mali sıkıntılar yemek problemine dönüştü ve bu meseleler bir mühlet boyunca giderilemedi.

Savaşın sonu yaklaşırken Türkiye’nin fiilen olmasa da sembolik olarak Müttefik Devletler’in yanında savaşa dahil olması sonrası Alman askerlerin ellerindeki pek çok hak da alındı. Verilen maaşlarda kesintiye gidilmesi, radyo dinlenmesinin önüne geçilmesi üzere adımlar atıldı. Akabinde da askerler Türkiye artık savaşın göstermelik de olsa bir modülü olduğu için savaş esiri pozisyonuna getirildi.

Alman askerleri tıpkı Beyşehir’de olduğu üzere burada da mahallî halkla ve etrafla bağlantılarını güçlendirirken bazı kısıtlamalar ve yasaklarsa devam ediyordu. Takip eden süreçte ise artık savaş sonuçlandı, Hitler artık başkomutan değildi, Nazi Almanyası teslim olmuştu.

Hal bu türlü olunca da Alman askerleri Mart 1946 – Temmuz 1946 tarihleri arasında devam eden süreçlerin tamamlanmasıyla ‘zorunlu misafirliklerini’ bitirmek durumunda kaldılar. Fakat askerler, savaş esiri oldukları için kendi ülkelerine gönderilmeyerek galip tarafta yer alan Amerikan askeri birliklerine teslim edildiler. 

Gitmeden, bulunan denizaltının birkaç imajı daha;

Kaynaklar: Türkiye Kültür Portalı, Prof. Dr. Ahmet Erkan Kıdeyş & Tahsin Ceylan, Dr. Umut Karadoğan, Prof Dr. Hüseyin Muşmal & Hasret Gümüş