Tıpkı toplumsal medyada yapılan paylaşımlar üzere bilimsel mecmualarda yayımlanan birtakım araştırmalar da geçersiz yahut hiçbir bilimsel karşılığı olmayan makaleler yayımlanabiliyor. Bu makalelerin yayımlandığı mecmualar de bilim dünyasında ‘yağmacı dergi’ olarak tanımlanıyor.

Bugünse ne yazık ki dünya çapında neredeyse her ülkede görülen ve pek çok bilim beşerinin ün ve puan toplamak için izlediği bu yolun ne kadar tehlikeli olabileceğine dair olayla karşınızdayız. Bir araştırmacı, yağmacı mecmualarda makale yayınlamanın ve belki de bu sayede profesörlük kazanmanın ne kadar kolay olabildiğini gözler önüne serdi.

“Bilimsel” mecmualar düzmece araştırmalarla teste sokuldu:

Ulusal Tayvan Üniversitesi’nde entomoloji yardımcı doçenti olan bir araştırmacı, “Matan Schlomi” takma ismiyle bir test gerçekleştirdi. Matan’ın emeli, akla gelecek en saçma araştırmalara imza atmak, en saçma referansları kullanmak ve bu araştırmaların yağmacı mecmualarda yayınlanıp yayınlanmayacağını görmekti.

Matan, 2019 ve 2020 yıllarında işe koyuldu ve 2019’un aralık ayında birinci uydurma makalesini yayınlatmayı başardı. 2020 yılının mart ayındaysa çalışmasını genişletti ve iki farklı mecmuada daha iki farklı uydurma makale yayınlatmayı başardı. Bu makalelerin her biri de Pokémon kozmosunun bir biçimde yaşama ve biyolojiye bağlandığı makalelerdi.

Matan’ın yayınlatmayı başardığı uydurma makaleleri ve yayınlandıkları mecmualar:

“Yerliler, birkaç hayvanı aileleriyle yakın bir yerleşim içinde meblağlar, on kadar küçük çocuklar hayvancılık, avcılık, seçici yetiştirme ve hatta hayvanların ritüel arbedeler için eğitimi ile uğraşırlar. Bilhassa biri, Ascofregata purin (Heveaceae: Tetrabalonoformes), ya da “Jigglypuff“, peridomestiktir ve akustik biyologlar tarafından “rekabetçi şarkı”, “yok olma şarkısı”, “arkadaş bekçisi” […] üzere isimlerle karakterize edilen birkaç müzik ürettiği bilinmektedir.”

Cyllage Kenti de aslında Pokémon evrenindeki kentlerden biriydi…

“Proto-onkogen Pokémon, tipik olarak kanserlerde çok eksprese edilir ve Pikachurin proteini retinadaki şerit sinapslarla bağlıdır.”

Yukarıdaki üç örnekten anlayabileceğiniz üzere aslında bu mecmualar, Matan’ın araştırmalarını yayınlamadan evvel okumaya niyet bile etmediler. Hatta tamamını okumayı geçin, referansları bile okumadılar. Çünkü Matan, referanslarda da yaratıcı saçmalığından kelam ettiriyordu, hatta referanslar kısmında John Cena’nın ismine bile yer vermişti… Araştırmalardaki kimi örnek referanslar şu biçimdeydi:

• Stantler (Pokémon) boynuzlarındaki halkalar, Frontiers in Fake Research (Sahte Araştırmada Sınırlar)
• Açık Erişim Olmadığını Hayal Edin. My Little PeerReviewed Journal. (Benim Küçük Akran Kıymetlendirmeli Günlüğüm)
• Fransa’da yağmacı bir dergiye ne diyorlar?. Pulp Nonfiction.
• Buraya kadar geldiysen, bir kurabiyeyi hak ediyorsun. Pokemon Filogenetiği.

Yağmacı olan mecmualardan birinin yayıncısı olan Academia Publishing’in Türkiye’den de birçok akademisyen tarafından kullanıldığı sav edildi:

Akademik Ahlak Türkiye, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda Pokémon proteinlerinin incelendiği araştırmayı yayımlayan Academia Publishing’in pek çok Türk akademisyenin de ‘araştırmalarına’ mesken sahipliği yapıyordu. Üstelik mecmua, Eğitim-Sen tarafından 2017 yılında “Yabancı lisanda yayın yapacaklara mecmua önerisi” olarak da paylaşılmıştı:

Peki, bir mecmuanın yağmacı olup olmadığı nasıl anlaşılır?

Tüm dünyada bilimin en temel problemlerinden birisi olan yağmacı mecmualar hakkında Yükseköğretim Kurulu, resmî bir karara imza atmıştı. 10 Aralık 2021’de Üniversitelerarası Konsey İdare Şurası bir ortaya geldi ve aşağıdaki hususları uygun gördü:

• Yağmacı/şaibeli sayılmayan mecmualar:
  • WEB of Science’de Q1, Q2, Q3 sınıfında yer alan mecmualar (Editöryal ve/veya basım süreçlerinde fiyat talep eden yahut etmeyen),
  • WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal (editorial processing charge) ve/veya basım sürecinde (article processing charge) fiyat talep etmeyen mecmualar,
  • WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal ve/veya basım süreçlerinde fiyat talep etmekle birlikte yalnızca ilgili bilim alanı mensuplarının üye olabildiği bir branş derneğinin, üniversitenin, enstitünün yahut bilimsel bir kurumun yayın organı olan 2010 yılı öncesinden itibaren basılmakta/yayınlanmakta olup abone metodu olarak çalışan ulusal/uluslararası mecmualar,
• Yağmacı/şaibeli mecmualar: Üstteki kriterlere uymayan Q4 mecmualar.

YÖK’ün de referans aldığı WEB of Science’ın dışında yağmacı/şaibeli olarak bedellendirilen mecmualara ve yayıncılara Beall’s List üzerinden de göz atabilirsiniz.